خیابان خلوت‌کن ها

خدیجه نوروزی

بیشتر ما حتما سریال‌های دهه‌های 70 و80  را که از صدا و سیما پخش می‌شد خوب به یاد داریم. اکنون بعد از گذشت چند دهه خاطرات خوشایندی در اعماق ذهن‌مان شکل داده و تبدیل به نوستالژیک‌های زندگی‌مان شده‌اند؛ سریال‌هایی مانند «گل پامچال»، «پس از باران»، «مزد ترس»، «در پناه تو» و... که خیابان خلوت‌کن بودند و مردم برای تماشایشان یک هفته تمام صبر می‌کردند؛ در موردش حرف و حتی اتفاقات هفته بعد را حدس می‌زدند. درست است که امکانات، سطح دانش و سلیقه عمومی به اندازه اکنون نبود و تنوع زیادی وجود نداشت اما تولیدات قابل تامل بیشتر بود.تماشاگران بیشتر سعی می‌کردند با روند قصه و شخصیت‌های داستان پیش روند. گاهی تحسین‌شان می‌کردند و از آنها قهرمان می‌ساختند و همزاد‌پنداری می‌کردند. اما هم‌اکنون در دورانی به سر می‌بریم که این جعبه جادویی شاید از حیث داشتن مخاطب به‌اندازه چند سال گذشته حرفی برای گفتن ندارد.

مهران مهام- تهیه کننده و مجری طرح تلویزیون- در گفت‌وگو با همشهری علت استقبال بیشتر مخاطبان در 2‌دهه قبل را نبود شبکه‌های اجتماعی و رقبای ماهواره‌ای برای ریزش بیننده‌های این روزهای تلویزیون می‌داند و معتقد است که اگر کار خوب ساخته شود باز هم مخاطبان پای تلویزیون می‌نشینند.  وی می‌گوید: «سطح سلیقه مردم طی سال‌های اخیر متفاوت شده. ریزش مخاطب معنایی ندارد؛ چرا‌که بارها ثابت شده که ساخت آثار فاخر و با محتوا توانسته مردم را علاقه‌مندانه پای تلویزیون بکشاند و آنها را نگه دارد و می‌توان به نمونه‌های موفق سریال‌سازی‌ «پایتخت» و «پدر» اشاره کرد که بسیار پرمخاطب بودند. اگر در ساخت سریال‌ها ذائقه مخاطب مدنظر قرار گیرد و به آنها امید و نوید القا شود و کار خوب ببینند به راحتی جذب می‌شوند. حتی همان عده‌ای که با پز ندیدن تلویزیون، خود را از جرگه مخاطبان بیرون می‌کشند نیز زمانی که کاری قوی با زیرساختی درست ساخته شود پشت میز نقد می‌نشینند و شروع به تحلیل می‌کنند». 

شاید بتوان علت موفقیت و پربیننده‌‌بودن سریال‌های دهه70 را چرخش دوربین کارگردانان به سمت جامعه و آغاز ورود تلویزیون به زندگی مردم و داستان‌هایی دانست که برای مخاطب قابل‌قبول بود که ازجمله می‌توان به سریال‌های تولید‌شده‌ای مانند «داستان یک شهر»، «همسران»، «آپارتمان»، «خانه سبز»، «تهران 11»، «کتابفروشی هدهد»، «دنیای شیرین دریا»، «روزگار جوانی»، «در قلب من» و... اشاره کرد که  با اقبال عمومی مواجه شدند. البته نمونه‌های قصه‌های درام پرکشش اجتماعی تاریخی در دهه80 را نیز می‌توان در سریال‌هایی چون «شب دهم»، «میوه ممنوعه»، «وفا»، «خوش رکاب»، «طلسم‌شدگان»، «کیف انگلیسی»، «روزگار قریب»، «زیرتیغ»، «دوران سرکشی» و... دید که بسیار پرمخاطب بودند.

سریال‌های مناسبتی

یکی از علت‌هایی که جذب مخاطب دهه70 را نشانه رفت پدیده مجموعه‌های مناسبتی بود که با سریال «همسایه‌ها» به کارگردانی حسن فتحی کلید زده شد و از شبکه اول سیما روی آنتن رفت. یک سال بعد نیز مجید جعفری با سریال «نیمه پنهان ماه» عملا روند مناسبت‌سازی‌ را به عرف عادی تلویزیون تبدیل کرد.

سریال‌های«صاحبدلان»، «گمگشته»، «همراز»، «پشت کنکوری‌ها»، «زیرزمین» و... از سریال‌های مناسبتی دهه‌های70 و 80 بودند که در‌ماه مبارک رمضان با استقبال خوبی مواجه شدند.

سریال‌های تاریخی پر‌مخاطب نیز در این دو ‌دهه بسیار مورد توجه قرار گرفتند مانند «امام علی»، «مسافر ری»، «معصومیت ازدست‌رفته»، «یوسف پیامبر» و «مختارنامه».

 سریال‌های طنز

شاید بتوان دهه80 را اوج ساخت سریال‌های طنز دانست که آمار مخاطبان تلویزیون را تا درصد قابل توجهی بالا برد. «مرد هزار چهره»، «زیرآسمان شهر»، «پاورچین»، «شب‌های برره»، «کوچه اقاقیا» و «بدون شرح» از نمونه‌های موفقی بودند که هر شب لبخند را میهمان خانه‌ها می‌کردند.

مهام که تجربه تهیه‌کنندگی و کار با رضا عطاران در مجموعه‌های «ترش‌وشیرین»، «بزنگاه»، «خانه به دوش» و «متهم گریخت» را دارد، می‌گوید: «ساخت و تولید برنامه‌های مختلف با موضوعات متنوع است که مخاطبان را پای شبکه‌های تلویزیون نگه می‌دارد. یکی از دلایل اینکه در دهه80 رسانه ملی بسیار مورد توجه قرار گرفت ظهور سریال‌های طنز اجتماعی بود که با طبع و مزاج مخاطبان خوش می‌آمد. مخاطبان امروزی نیز با حال و هوای اجتماعی و وضعیت اقتصادی موجود به‌دنبال قصه‌های شادند اما در سال‌های اخیر مجموعه طنز کمی روی آنتن رفته است. خوشبختانه با مدیریت علی عسگری، رئیس سازمان صدا و سیما حجم تولیدات در حال افزایش است که به مرور کیفیت کارها نیز مطلوب‌تر خواهد شد». 
سریال‌های کمدی و درام نود شبی‌ای نیز در این دهه متولد شد که از نمونه موفق آن سریال «نرگس» ساخته سیروس مقدم بود.

مخاطبان را تنها گذاشتیم

اگر سری به سریال‌های پرطرفدار سال‌های گذشته بزنید رد پای کارگردان‌ها و عواملی را می‌بینید که این روزها بیش از پیش جای خالی‌شان را می‌شود در قاب تلویزیون احساس کرد.

سعید سلطانی، یکی از کارگردانان سیماست که تولیدات موفقی در دهه80 داشته که ازجمله آن می‌توان به  پس از باران، «رسم عاشقی»، «شکرانه» و «ستایش» اشاره کرد.  سلطانی می‌گوید: «تولیدات موفق در هر زمانی با توجه به آن دوره بنابر مولفه‌هایی خاص ساخته می‌شود تا بیشترین جذب مخاطب را به‌دنبال داشته باشد. اگر مشاهده کنید در سال‌های اخیر با آثار فاخر کمتری مواجهیم. علت این است که در تولیدات نمایشی درست حرکت نکردیم. از این نکته غافل شدیم که شبکه‌های فارسی‌زبان خارجی با حجم بالای تولیداتشان و همچنین توجه به طبع تنوع‌پذیر مخاطبان در سطح گسترده در حال جلب‌توجه‌ها به سوی خود هستند تا هر نوع خوراک فکری را تزریق کنند که خارج از فرهنگ و نیاز جامعه ماست. متأسفانه ما حتی موازی با آنها پیش نرفتیم چه رسد  به اینکه بخواهیم جلوتر برویم. ما مخاطبان‌مان را تنها گذاشتیم».

این کارگردان ادامه می‌دهد: «معتقدم بخش مهم ضعف کار ما مربوط به زیرساخت‌های مدیریتی است و بخشی نیز مربوط به ضعف فیلمنامه‌هاست که زندگی روزمره مردم در آن کمرنگ‌تر شده. در واقع کم‌کاری ما به‌عنوان رسانه موجب شده تا مخاطب قطع امید کند و چشم به جای دیگری بدوزد که با فرهنگش بیگانه است.

سریال‌های دهه‌های70و 80 با پشتوانه‌های مالی خوبی ساخته می‌شدند اما اکنون با کمبود بودجه مواجه هستیم. خلاقیت، نیروی جوان، مستعد و تجربه 40ساله بعد از انقلاب همه و همه ظرفیت‌های خوبی است که ما برای ساخت سریال‌های فاخر داریم اما هیچ کدام به‌کار گرفته نمی‌شود و گاهی ما درگیر چم و خم‌های اداری بیهوده می‌شویم که تمام انرژی را هدر می‌دهد. برنامه‌ریزی‌ها نیز در چارچوب نیست و با تغییر مدیران، رویکردها دچار تغییرات اساسی می‌شود که سیستم تولید را مختل می‌کند. آنچه مسلم است اگر عملکرد درستی داشتیم امروز این مشکلات را نداشتیم...».