نگاه
شهرها بر لب پرتگاه محیط زیستی
حسین آخانی | استاد دانشگاه تهران
سازمان بهداشت جهانی گزارش هولناکی منتشر کرده است که 93درصد کودکان جهان در معرض آلودگی هستند. 600هزار نفر هم در سال2016 در اثر آلودگی هوا به‌دلیل عفونت دستگاه تنفسی کشته شده‌اند. نگارنده نه به‌عنوان یک دانشگاهی و محیط‌زیستی بلکه به‌عنوان یک پدر که گاهی سرفه‌های غیرعادی فرزندش مانند زلزله تنش را می‌لرزاند، خوب می‌فهمم که آلودگی چه کابوس وحشتناکی است.
مدت‌هاست که سعی می‌کنم از وسیله نقلیه کمتر استفاده کنم. با وجود داشتن خودروی هیبریدی ترجیح می‌دهم که با دوچرخه به دانشگاه بروم. صبح که می‌شود از پای برج میلاد راه می‌افتم و با گذر از بیمارستان‌های شریعتی و قلب با عبور از پارک لاله به دانشگاه می‌رسم. اما برگشت من به‌دلیل ترافیک وحشتناک خیابان کارگر شمالی، حتی با دوچرخه آسان نیست. هر بار که مجبورم پشت خودرویی در ترافیک بایستم، بیش از هر دستگاه سنجش آلودگی می‌فهمم که خودروهای شخصی، موتورسیکلت‌ها و ترافیک چقدر برای سلامت خطرناک است. این حس من را دچار عذاب وجدان عجیبی کرده است که سوار شدن بر خودروی شخصی را برایم بسیار دردناک می‌کند. هرگز نمی‌توانم بفهمم که چرا مدیران شهری در تهران، درست در اطراف بیمارستان بزرگ پایتخت و مرکز قلب تهران اجازه می‌دهند آنقدر تراکم خودرو باشد. از همه دردناک‌تر مشاهده هزاران هزار موتورسوار است که هم حجم بالای آلاینده‌ها از اگزوز آنها وارد هوا می‌شود و هم بی‌توجهی آنها به مقررات رانندگی فاصله ما را از زیستنی متمدنانه بسیار دور کرده است.
البته مقصر دانستن مردم در این بی‌رحمی و بی‌نظمی منصفانه نیست. زندگی شهری در کلانشهرها باید تابع قوانین محکمی باشد. اینکه اجازه دهند بدون ظرفیت فیزیکی و زیستی مرتب بر شمار مرکب‌سواران اضافه شود، نشان از بی‌برنامگی است. وقتی برنامه‌ریزان جایگاه خود را در حد پادوهای شرکت‌های خودروسازی پایین می‌آورند و حتی لحظه‌ای به حقوق شهروندان و به‌خصوص کودکان فکر نمی‌کنند، نتیجه‌اش همین بی‌نظمی است که نه‌تنها گریبان تهران که حتی شهرهای کوچک و روستاها را هم گرفته‌است.
در این روزها ما در یک مقطع تاریخی مهم هستیم که مدیران شهری و کشوری باید با دانستن اهمیت این موقعیت تلاش کنند کشور را که به پرتگاه سقوط محیط‌زیستی رسیده است نجات دهند. همزمانی تحریم‌های سنگین آمریکا و تهیه سند لایحه 5ساله سوم توسعه شهر تهران شرایط ویژه‌ای را روی میز برنامه‌ریزان شهر تهران قرار داده‌است. اعضای شورای شهر می‌توانند از این فرصت برای تصویب محیط‌زیستی‌ترین و مردمی‌ترین برنامه شهری استفاده کنند. تحریم‌ها اگرچه خسارت‌های بسیار زیادی برای اقتصاد کشور دارد، ولی می‌تواند بزرگ‌ترین فرصت برای نجات ایران از کابوس آلودگی باشد. آلودگی در ایران به‌طور مشخص ناشی از درآمدهای هنگفت فروش نفت و تزریق آن به فعالیت‌های اقتصادی ناکارآمد و آلوده‌کننده در کشور است. مدیرانی که دهه‌ها از داشتن دانش و تجربه زیست در شهرهایی با استاندارد درست محیط‌زیستی محروم بوده‌اند و برای ایجاد شغل راهی جز دادن بنزین و گازوئیل مفت به مردم بلد نیستند، باید در دوران تحریم مسیر خود را عوض کنند یا جای خود را به کسانی بدهند که نگاه سبز در مدیریت و اقتصاد را می‌فهمند و به آن اعتقاد دارند.
مهم‌ترین اقدام باید کاهش وابستگی مردم به استفاده از سوخت‌های فسیلی و از همه مهم‌تر مصرف بنزین و گازوئیل باشد. راه آن هم آسان است. در برنامه‌ای که 10نفر از متخصصان و فعالان محیط‌زیست در اختیار شورای شهر تهران قرار داده‌اند، گام‌های مهمی را پیشنهاد کرده‌اند که با اجرای آنها شهر تهران برای کودکان ما شهری تحمل‌پذیرتر شود. تغییر جایگاه ایران به‌عنوان هفدهمین تولید‌کننده گازهای گلخانه‌ای در جهان و به‌عنوان پرحادثه‌ترین کشور جهان از نظر قربانیان تصادف و آلودگی و پرمصرف‌ترین کشور از نظر مصرف بنزین و گازوئیل، به تغییر اساسی در سیاست‌ها و برنامه‌ها نیاز دارد. این شاید تنها فرصت ماست که با تبدیل تهدید تحریم به فرصت هم از اقتصاد ناکارآمد و وابسته به نفت رها شویم و هم با حفظ محیط‌زیست سلامت را به جامعه و به‌خصوص فرزندان و آیندگان برگردانیم.
