معمای خروج سرمایه از ایران

آمارهای بانک مرکزی و گفته‌های مقامات این نهاد اقتصادی نشان می‌دهد که روند خروج سرمایه در قالب ارز صادراتی در ماه‌های اخیر در حال افزایش است و از سوی دیگر حساب سرمایه ایران در بهار امسال به منفی 5.3میلیارد دلار رسیده است.

به گزارش همشهری، برآوردها نشان می‌دهد که حجم خروج ارز از کشور در نیمه نخست امسال حتی به بالای 11میلیارد دلار رسیده و دولت و بانک مرکزی در تلاش برای برگرداندن این ارزها هستند. در تازه‌ترین موضع‌گیری، اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور گفته است: صادرات برای این است که ارزی حاصل شود که نیاز کشور را تأمین کند. اگر کسی به هر دلیلی صادرات می‌کند که خروج سرمایه انجام دهد، خدمت به کشور نیست. او در واکنش به انتقادها از برقراری نظام پیمان‌سپاری ارزی برای الزام صادرکنندگان به برگرداندن ارزهای صادراتی اعلام کرد: الان هم می‌گوییم که پیمان‌سپاری ارزی را اجرا نمی‌کنیم، بلکه امتیازات معافیت مالیاتی صادراتی برای کسی که ارز را نمی‌آورد، حذف می‌شود. فعالان بخش خصوصی اما از سیاست‌های ارزی و تجاری دستوری انتقاد دارند و می‌گویند: این روند ارزهای یارانه‌ای با هدف تأمین کالاهای اساسی و ضروری به قاچاق این کالاها خواهد انجامید، اتفاقی که در عمل وجه دیگری از خروج سرمایه از کشور را این بار در قالب قاچاق کالاهای اساسی و ضروری به تصویر می‌کشد. نکته‌ای که محمد شریعتمداری، وزیر مستعفی صنعت، معدن و تجارت هم بر آن مهر تأیید می‌زد. وی اخیرا گفته است: ما شاهد خروج قابل ملاحظه کالا از بازارچه‌های مرزی و مناطق آزاد هستیم و به وفور کالاهایی را که با ارز 4200تومانی تولید می‌شد از کشور خارج می‌کنند و اگر تصمیمی در مورد این نرخ نگیریم این سرمایه ملی است که خارج می‌شود.

آژیر حساب سرمایه منفی

بررسی آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد در 2سال اخیر، میزان حساب سرمایه و تغییر در ذخایر بین‌المللی به‌شدت کاهش یافته و کفه خروجی و ورودی سرمایه بیشتر به‌نفع خروج سرمایه، سنگینی کرده است. شاخص خالص حساب سرمایه و تغییر در ذخایر بین‌المللی به‌عنوان یکی از ارکان‌های نمایانگر وضعیت تراز پرداخت‌ها نشان می‌دهد که خالص حساب سرمایه در تراز پرداخت‌های کشور در فصل بهار امسال به منفی 5میلیارد و 263میلیون دلار رسیده است. این آمارهای رسمی تأیید‌کننده روند خروج سرمایه ارزی نسبت به ورود سرمایه‌های ارزی است به‌گونه‌ای که خالص حساب سرمایه در پایان سال گذشته به بالای 19میلیارد دلار رسیده بود و پیش‌بینی می‌شود این روند در فصل‌های بعدی امسال هم تکرار شود. یافته‌های همشهری نشان می‌دهد دست‌کم 11میلیارد دلار، ارز ناشی از صادرات در ماه‌های اخیر به کشور بازنگشته که ریشه اصلی ماجرا را باید در صادرات بدون انتقال ارز یا صادرات ریالی جست‌و‌جو کرد. موضوع آنقدر جدی شده که عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی اعلام کرد: مصمم است به اتکای اختیارات ویژه‌ای که از سران قوا گرفته، صادرکنندگان را وادار کند تا به هر روشی ارز ناشی از صادرات را به چرخه اقتصاد ایران بازگردانند. منفی‌شدن شاخص حساب سرمایه در ماه‌های اخیر شائبه خروج سرمایه از ایران را به‌همراه داشته است، البته برخی مقامات رسمی این استدلال را نمی‌پذیرند، چنان که پیمان قربانی، معاون اقتصادی بانک مرکزی منفی بودن خالص «حساب مالی و سرمایه» و فرار سرمایه را 2مفهوم کاملا متفاوت می‌داند و تأکید می‌کند: منفی بودن «حساب مالی و سرمایه» به‌معنای افزایش مطالبات از دنیای خارج (مطالبه از دنیای خارج در نتیجه افزایش مازاد حساب جاری) است و به این معنی نیست که ارز از کشور خارج شده و به اقتصاد داخلی بازنخواهد گشت؛ درحالی‌که فرار سرمایه به‌معنای خروج سرمایه و بازنگشتن قطعی آن به چرخه اقتصاد داخلی است.

پشت پرده صادرات ریالی

به گفته رئیس‌کل بانک مرکزی صادرات ریالی مفهومی جز خروج سرمایه ندارد و ارز ناشی از اینگونه صادرات، خصوصا صادرات عمده هم باید به چرخه اقتصاد کشور بازگردد. فعالان بخش خصوصی اما می‌گویند علت بازنگشتن ارز حاصل از صادرات به کشورهای همسایه به‌ویژه عراق و افغانستان، فراهم نبودن امکان استفاده از روش‌های بانکی، به‌دلیل تحریم‌هاست. گذشته از تحلیل‌های فعالان بخش خصوصی و تهدیدها و وعده‌های بانک مرکزی مشخص است که چرخ ارزی کشور همچنان نمی‌چرخد و ارزهای صادراتی با سیاست‌های دستوری به چرخه اقتصاد بازنمی‌گردد.