شهر میزبان پیاده‌ها و دوچرخه‌ها می‌شود

سیدمحمد فخار/خبر‌نگار



 نگاهی که از سال 96بر تهران حاکم شده اگر بتواند بدون مانع کار خود را پیش ببرد، سلطه خودروها بر پایتخت کشور، به‌زودی پایان می‌یابد. بدین‌ترتیب دوره برتری پیاده‌ها و دوچرخه‌سواران در این شهر آغاز می‌شود. در این مسیر طی یک سال اخیر شورای پنجم شهر تهران، تشکیل کمیته TOD را با جدیت دنبال کرده و سرانجام چندی پیش این کمیته تشکیل شد. شکل‌گیری کارگروه پیاده‌مداری و دوچرخه نیز گام بعدی شورای شهر در این زمینه بود. شهربانو امانی، رئیس کمیته حمل‌ونقل شورای شهر تهران که کمیته TOD با محوریت او در پارلمان شهری شکل گرفته، با حضور در روزنامه همشهری به پرسش‌های ما در این زمینه پاسخ‌های امیدوارکننده‌ای داد. برای آشنایی با آنچه در سال‌های پیش روی تهران رخ می‌دهد این گفت‌وگو را بخوانید:
نیاز به تشکیل کمیته TOD در تهران از کجا احساس شد و در چه شرایطی این کمیته را تشکیل دادید؟
بانوان اصلاح‌طلب از سال 92در فهرست‌های انتخابی تلاش کردند 30درصد اعضا را به‌دست آورند. بانوان و جوانان قطعا باید بیشتر از آنچه هست دیده شوند و تغییر نگرش را در عرصه‌های مختلف رقم بزنند. در شورای شهر هم 6بانو حضور داشتند و 6کمیسیون وجود داشت. من هم براساس تجربه‌ها و اندوخته‌های گذشته کمیته تخصصی عمران و حمل‌ونقل را انتخاب کردم تا تجربه و فرصت جدید خدمت به مردم را پیدا کنم. از سویی در شهریور96، نظرسنجی‌های اخذ شده از مردم تهران نشان داد آنها انتخابات شورای شهر را بسیار جدی گرفتند و 2اولویت اصلی شهر را حل معضل ترافیک و آلودگی هوا می‌دانند. آنها با امید بسیاری ترکیب شورای شهر فعلی را انتخاب کردند. از طرفی ما دیدیم در این دوره پیش رو نباید و اصلا نمی‌توانیم بیش از 12سال گذشته پل و بزرگراه و تونل بسازیم. در برنامه دوم قرار بود در منطقه 12و 22طرح‌های شبیه TOD اجرایی شود.
الگوی TOD که در کشورها و شهرهای خارجی در حال اجراست، چرا باید به قامت تهران دوخته شود؟
ما همیشه مصرف‌کننده بوده‌ایم و وقتی هوشمندانه عمل کردیم، دانشمندان بومی‌مان را فرستادیم بروند در دنیا کسب علم کنند و به کشورمان بازگردند تا از این دستاورد استفاده کنیم. سال‌ها پیش خودرو به این کشور وارد شد و دوره‌ای طولانی طول کشید تا علمش را به‌دست آوردیم. در عرصه‌های دیگر مثل مترو هم این روند طی شد. در دهه 50شمسی کار مترو شروع شد و با انقلاب و جنگ وقفه‌ای در روند ساختش ایجاد شد. در دهه 70با حضور آیت‌الله هاشمی و خطبه معروفشان در این باره، ‌بار دیگر چرخ ساخت مترو راه افتاد.
شهرهای اروپایی چگونه به سمت این الگو رفتند؟ آیا TOD سبکی برای مخالفت با خودرومحوری بود؟
اســـمـــــش TOD اســـــت (transit-oriented development) یعنی حمل‌ونقل توسعه‌گرا. شهرهای خارجی پیشرفته دیدند هر چه مترو و زیرگذر و روگذر ساختند، جوابگو نیست. ساخت مترو در لندن و پاریس و نیویورک بیش از یک قرن سابقه داشت و وسیله تردد طبقه متوسط و ضعیف جامعه بود. از طرفی استفاده از مترو مستلزم تردد با یک وسیله نقلیه دیگر بود تا به مترو برسند. برای تقریب به ذهن، امروز ایستگاه متروی حقانی شرایط مشابه قبل از استقرار TOD در غرب را دارد که جزیره‌ای است و باید برای رسیدن به آن یک سفر شهری دیگر انجام داد. بنابراین الگوی جدیدی را طراحی کردند و امکانات را در قالب محله‌محوری گسترش دادند. البته 176سال قبل خودرو به تهران آمد. شهر محل زندگی آدماهایی است که روی 2پای خود راه می‌روند و خودرو فضای زندگی را از شهروندان گرفت؛ مثلا سال 95بیش از 700تصادف عابر پیاده در تهران داشتیم. در دنیا پل‌های فلزی تبدیل به پل‌های زندگی سبز شدند که طبیعت متنوع را برای مردم هدیه آوردند و اما در تهران این پل‌ها همچنان محل عبور خودرو بودند. 
حالا چگونه می‌توان چنین الگویی را در تهرانی که وابستگی شدید به‌خودرو دارد، اجرایی کرد؟
تلاش‌هایی که داشتیم باعث شد مصوبه تشکیل کمیته TOD ذیل کمیسیون عمران و حمل‌ونقل تصویب شود که جای قدردانی از اعضای شورا دارد. پس از آن بررسی‌هایی آغاز شد که اصلا در تهرانی که 500هزار خانه خالی دارد و آنقدر ساختمان ساخته شده که کوه‌های بلند البرز دیده نمی‌شوند و از باغات و توتستان‌های شهر چیزی باقی نمانده چگونه می‌توان رویکرد را به سمت زندگی انسانی عوض کرد. در تهران همه ذینفعان کشور حضور دارند. برخی دولت‌ها هزینه حضور در تهران را پرداخت کرده‌اند و برخی اصلا اعتقادی به چنین هزینه‌‌ای ندارند؛ درحالی‌که پایتخت هر کشور، برند آن دیار است. طبق یافته‌های ما در چنین شهری می‌شود الگوی TOD را اجرایی کرد.
TOD چه نقاط قوتی دارد؟ 
TOD یعنی توسعه شهری مبتنی بر حمل ونقل عمومی و 6 مزیت برای تهران دارد. در این الگو یک شهروند باید بتواند در کمتر از 5دقیقه پیاده‌روی به یک ایستگاه مترو یا بی‌آرتی برسد. این ایستگاه باید‌ هم محل تمرکزی برای امکانات شهری باشد و هم سرمایه شهری را حفظ کند. همچنین مقاصدی نظیر حفظ زیست شبانه و مولد بافت فرسوده و بازآفرینی شهری در آن دیده شده است. از سویی در طراحی ایستگاه‌های TOD در زون اول 300متر و فاصله‌اش از زون بعدی 800متر است و محله محوری در همین 300متر اولیه زنده می‌شود و خدمات شهری در همین نقاط تمرکز می‌یابد.


مردم چه می‌خواهند؟

مطالبه فعلی مردم از پارلمان شهری این است که تبعات خودرومحوری که ترافیک و آلودگی هواست، از بین برود. پس باید شهر را از خودرو بازپس گرفت و ریل دوچرخه‌سواری و پیاده‌محوری در شهر راه انداخت.