ویز در بن‌بست فیلترینگ

اشکان خسروپور/خبرنگار

اپلیکیشن مسیریاب ویز که سال‌هاست توسط گوگل خریداری شده در ایران ماجرای پرفراز و نشیبی داشته است، اما به‌نظر می‌رسد بار دیگر این اپ هم مانند دیگر موارد خارجی به سرنوشت مشابهی دچار شده است. ویز پیش از این هم طعم فیلترینگ را چشیده بود اما طی ماه‌های اخیر در دسترس کاربران بود. از روز گذشته و به‌طور دقیق‌تر یک هفته پس از آنکه معاون پیشین فضای مجازی دادستان کل کشور از فیلتر نشدن آن انتقاد کرد گزارش‌ها از فیلترینگ این اپلیکیشن مسیریاب روی اینترنت اپراتور همراه اول خبر می‌دهد.
پس از مدت‌ها اختلال در اتصال به جی‌پی‌اس در سطح شهر حالا بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد، این نرم‌افزار مسیریاب از روز گذشته روی بسیاری از تلفن‌های همراه کاربران از دسترس خارج شده و در زمان اجرای برنامه با اینترنت همراه، کاربر با پیام Waiting for Network روبه‌رو می‌شود، درحالی‌که با استفاده از فیلترشکن استفاده از این نرم‌افزار به حالت عادی بازمی‌گردد. آیا در روزهای آینده باید منتظر گسترده شدن این قطعی‌ها باشیم؟ درباره ادعاهایی که پیرامون ویز مطرح می‌شود، چه می‌توان گفت؟ 


ریسک فیلترشکن‌ها بیشتر است
فیلتر کردن یک اپلیکیشن به بستن راه دسترسی کاربران به آن سرویس منجر نخواهد شد. این حرف کارشناسانه کسانی که در حوزه امنیت سایبری فعال هستند را داده‌های شرکت‌های بزرگ که خدمات تغییر آی‌پی (فیلترشکن)‌ارائه می‌کنند، به  خوبی به اثبات می‌رساند. سال گذشته، مدت کوتاهی بعد از فیلترینگ موقت تلگرام، سایفون اعلام کرد، تعداد کاربران جدیدش در یک بازه زمانی کوتاه، نزدیک 2هزار درصد افزایش داشته است. آمارها نشان می‌دهد، ادامه پیدا کردن روند فیلترینگ تلگرام جلوی دسترسی به این شبکه را نگرفته و تنها باعث شده، کاربران بسیار زیادی از فیلترشکن استفاده کنند و داده‌هایشان را به خارج از ایران بفرستند. مجتبی مصطفوی، کارشناس امنیت سایبری به همشهری می‌گوید: «ریسک خروج اطلاعات و سوءاستفاده از آنها، زمانی که فرد از فیلترشکن استفاده می‌کند، به‌ مراتب بیشتر از زمانی است که کسی از این نرم‌افزارها استفاده کند. برای بستن راه دسترسی به یک شبکه اجتماعی یا سیستمی که تعداد زیادی کاربر از آن استفاده می‌کنند، فقط یک راه قطعی وجود دارد؛ قطع کردن کل شبکه اینترنت یک کشور. این روش، تا به حال فقط در یک کشور در دنیا پیاده شده که آن‌هم نتایج موفقیت‌آمیزی نداشته است.


تنها راه: حفاظت از اطلاعات
جاسوسی از تلفن همراه کاربران با روش‌های ساده‌تری، از جمله نصب نرم‌افزار با عناوین فریبنده قابل‌اجراست و لزوما برای اجرای یک برنامه جاسوسی گسترده نیازی به استفاده از این شبکه‌ها نیست. کلاهبرداری‌هایی که پیش‌تر از تلفن همراه بسیاری از کاربران صورت گرفته، نشان می‌دهد، ‌از نظر فنی امکان نصب چنین نرم‌افزارهایی، بدون آنکه کاربران از وجودشان اطلاع داشته باشند، بسیار بالاست.» مجتبی مصطفوی، کارشناس سایبری می‌گوید: «حتی درصورت استفاده نکردن از نرم‌افزارهای مسیریاب نیز بخشی از اطلاعات به دلایل تجاری توسط شرکت‌هایی مثل گوگل از تلفن همراه کاربران گرفته می‌شود. تنها راه برای اینکه به کسی اطلاعات ندهیم، این است که از تلفن‌های همراه غیرهوشمند استفاده کنیم.»

خروج ارز و مغز از کشور
به جز اینها، استفاده گسترده از فیلترشکن‌ها به‌معنای خروج میزان قابل توجهی ارز از کشور نیز هست . یاشار شاهین‌نژاد، کارشناس اینترنتی دراین‌باره به همشهری می‌گوید: «در زمان استفاده از فیلترشکن، ترافیک به جای اینکه از زیرساخت‌های داخلی عبور کند، به یک کشور ثالث می‌رود. عبور نکردن اطلاعات از شبکه‌های داخلی باعث بالا رفتن هزینه آنها و کاهش درآمد می‌شود. نتیجه نهایی، تعطیل شدن این سامانه‌هاست.» از آنجا که راه‌اندازی زیرساخت‌های ارتباطی در هر کشوری به نیروهای نخبه و توانمند نیاز دارد، تعطیلی یا ضعیف شدن این ساختارها می‌تواند تبعات جدی‌تری، مثل خروج مغزها از کشور را در پی داشته باشد.

آسیب به کسب‌وکارهای آنلاین
بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد، اختلال جی‌پی‌اس و سامانه‌های مکان‌یاب هنوز هم در تهران اجرا می‌شود. با قطع شدن دسترسی به ویز، عملا امکان مسیریابی برای بسیاری از راننده‌های تاکسی‌های آنلاین مختل خواهد شد و آنها حتی درصورت استفاده از نمونه‌های مشابه داخلی نیز نمی‌توانند به‌صورت هوشمند مسیریابی‌شان را اجرا کنند. این به‌معنای اختلال در وضعیت ترافیک در کوتاه‌مدت خواهد بود و در بلندمدت، تعادل هزینه و درآمد راننده‌ها را به طرز قابل‌توجهی افزایش خواهد داد. هرچند بنا به حکم قضایی، استفاده از این نرم‌افزار در تاکسی‌های آنلاین ممنوع شده اما رفتار رانندگان آنلاین نشان می‌دهد، جایگزین مناسبی برای آنها ایجاد نشده است. مجتبی مصطفوی می‌گوید: «در تمام دنیا ویز در زمینه مسیریابی از گوگل مپس‌ بهتر عمل می‌کند و همین باعث استقبال جدی کاربران از آن شده است.» ویز در سال 2013در کنگره جهانی موبایل، جایزه بهترین اپلیکیشن جهان را به‌دست آورده بود.

نمی‌توانیم راه را ببندیم
از نظر فنی، تمام پلتفرم‌های آنلاینی که تعدادی کاربر روی آنها قرار داشته باشد، یک منبع ارزشمند اطلاعاتی محسوب می‌شود و می‌توان از این اطلاعات سوءاستفاده کرد. به همین دلیل، شرکت‌های حوزه فناوری هر سال بودجه‌های فراوانی برای حفظ امنیت کاربران هزینه می‌کنند. حذف کردن ویز – اگر فرض کنیم این کار از نظر فنی امکان‌پذیر باشد- چالشی را حل نمی‌کند چون عملا راه را برای حضور یک پلتفرم اجتماعی دیگر باز خواهد کرد که به‌دلیل نبود رقابت جدی در بین ایرانی‌ها، خارجی‌ها باز به میدان می‌آیند. 

پیدا کردن راه‌حل به جای پاک کردن صورت مسئله
وزیر ارتباطات پیش‌تر در گفت‌وگو با همشهری تأکید کرد که این پلتفرم‌ها فرصتی در اختیار ما می‌گذارند که باید از آنها بهترین استفاده را بکنیم. محمدجواد آذری‌جهرمی درباره نظر عبدالصمد خرم‌آبادی که تأکید کرده بود، توییتر آمریکایی است، گفته بود: «ماهواره‌هایی که صدا و سیما تصاویرش از آنها پخش می‌شود کنترلش در دست کیست‌؟ سرورهایی که شرکت‌های داخلی استفاده می‌کنند و اپلیکیشن توسعه می‌دهند در دست کیست؟ روترهایی که مسیریابی می‌کنند اختیارش در دست کیست‌؟ این استدلال به‌نظرم نمی‌رسد درست باشد.