مهار دلار در 5حرکت

لیلا شریف

صف‌های شبانه برای فروش دلار، تصویر نادری از وضعیت خرید و فروش ارز در ایران بود که بعد از سقوط یکباره دلار رقم خورد. نهمین روز مهرماه را باید «روز شوم» برای دلالان ارز نامگذاری کرد؛ روزی که دلار 19هزارتومانی یکباره جذابیتش را برای خریداران از دست داد. برنامه‌ریزی‌هایی که در هفته‌های قبل از 9مهر انجام شده بود به ثمر نشست و با عرضه همزمان دلار از سوی برخی نهادها، دلار به گوی داغی تبدیل شد که کمتر کسی برای نگه‌داشتن آن در دستانش علاقه نشان می‌داد. سیر نزولی قیمت دلار همچون روزهایی که به‌راحتی تاخت و تاز می‌کرد، در گرو تصمیمات و تغییرات مختلفی بود و این تصمیمات دست‌به‌دست هم دادند تا بازار سرکش ارز آرام و خیال مردم ایران اندکی راحت شود.

حرکت اول: کنترل بازار پتروشیمی

اوایل سال97 بود که اسحاق جهانگیری از دلار 4200تومانی پرده برداشت و در نخستین اقدام، در دیدار با انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی از آنها خواست که ارز حاصل از فروش محصولات صنعت پتروشیمی را وارد کشور کنند و در مقابل به‌شرط فعالان پتروشیمی مبنی بر تهیه خوراک واحدهای پتروشیمی با نرخ 3هزار و 800تومان تن داد. هر چند جهانگیری به وعده‌اش عمل کرد اما فعالان صنعت پتروشیمی به این موضوع آنچنان که باید و شاید تن ندادند و ارز به‌دست‌آمده از فروش محصولات پتروشیمی را به جای سامانه نیما راهی بازار آزاد کردند. با روی کار آمدن عبدالناصر همتی- رئیس بانک مرکزی- بسته جدیدی رونمایی شد و براساس این بسته ارزی، پتروشیمی‌ها موظف شدند، ارز صادراتی خود را در بازار ثانویه( بازار شکل‌گرفته بین صادرکننده و واردکننده) معامله کنند.
این اقدام در گذر زمان موجب شد تا جلوی ورود ارز پتروشیمی‌ها به بازار آزاد که موجب مشوش‌شدن بازار ارز شده بود، گرفته شود.

حرکت دوم: توافقات نفتی با اروپا

دوم مهرماه نخستین ضربه به بدن فربه دلار از سوی وزارت امورخارجه ایران زده شد. نشست ایران با اعضای باقیمانده در برجام که به گروه 1+4 معروف شده است، ماحصلی به نام بیانیه مشترک داشت که از سوی ظریف به زبان فارسی و از جانب موگرینی به زبان انگلیسی قرائت شد. خبر مهم این نشست ایجاد «سازوکار ویژه» برای پرداخت‌های نفتی ایران بود که در بند دهم بیانیه به آن اشاره شد؛ «نظر به فوریت و ضرورت حصول نتایج ملموس، اعضا از پیشنهادهای عملی برای حفظ و توسعه کانال‌های پرداخت و به‌طور مشخص ابتکار تأسیس یک «سازوکار ویژه» برای تسهیل پرداخت‌های مربوط به صادرات (شامل نفت) و واردات ایران که فعالان اقتصادی را در تعقیب تجارت مشروع با ایران مساعدت کرده و به آنها اطمینان مجدد می‌دهد، استقبال کردند. اعضا مجدداً بر اراده قوی خود برای حمایت از فعالیت بیشتر برای عملیاتی‌کردن این «سازوکار ویژه‌» در کنار تداوم تعامل با شرکای منطقه‌ای و بین‌المللی تصریح کردند.» 

حرکت سوم: انتخاب ستاد اطلاع‌رسانی و تبلیغات اقتصادی

هفتم مهرماه، حسن روحانی در نامه‌ای حکم ریاست عبدالرضا رحمانی فضلی برای ستاد اطلاع‌رسانی و تبلیغات اقتصادی را صادر کرد. رحمانی فضلی سابقه حضور در صداوسیما، مجلس و دیوان محاسبات را داشت و همین سابقه در کنار اهمیت حضورش در وزارت کشور، دلیلی شد تا این سِمت به نام او سند بخورد.

«سیاستگذاری و برنامه‌ریزی رسانه‌ای و نظارت بر اجرای آنها برای ایفای نقش فعال و مؤثر در مواجهه با جنگ روانی و اقتصادی» دلیل اصلی ایجاد این ستاد بود تا از این طریق بر اتفاقات اقتصادی کشور ازجمله افزایش قیمت ارز تسلط داشته باشند.
ایجاد این ستاد بر پایه هماهنگی با اعضای قوای سه‌گانه، ائمه جمعه، کارکنان نهادهای رسمی کشوری و لشکری و رسانه‌های رسمی کشور بنا نهاده شد و ستاد تلاش کرد تا با حضورش افسار تحولات ارزی را به‌دست بگیرد.

حرکت چهارم: رأی دیوان لاهه 

یازدهمین روز مهرماه، دیوان لاهه به نفع ایران و علیه آمریکا رأی داد تا دلیل دیگری برای آرام شدن فضای پر تنش بازار ارز رقم بخورد.

در تیرماه بود که محمدجواد ظریف- وزیر امور خارجه- از شکایت ایران علیه آمریکا به‌دلیل «نقض عهدنامه مودت و روابط اقتصادی و حقوق کنسولی بین دو کشور در سال1955» و ارسال این شکایت به دیوان لاهه خبر داد. پیگیری این شکایت سرانجام در مهرماه به بار نشست و دیوان لاهه به نفع ایران رأی داد و آمریکا را در رابطه با تحریم‌ها محکوم کرد.

براساس نظر دیوان لاهه «آمریکا براساس تعهداتش ذیل پیمان مودت، باید به‌نحوی مقتضی هر مانع برآمده از دستور ۸ می‌۲۰۱۸ بر صادرات آزاد دارو و تجهیزات پزشکی، محصولات کشاورزی و قطعات و تجهیزات یدکی هواپیماهای مسافرتی، ازجمله تعمیرات و گارانتی و بازرسی لازم برای ایمنی هوانوردی را رفع کند. در صدور مجوز مبادلات مالی و انتقال پول مرتبط با اقلام فوق‌‌الذکر نباید هیچ مانعی ایجاد شود.»

حرکت پنجم: خبرهایی خوش از FATF

واردشدن ایران به گروه مالی اقدام مشترک که به FATF معروف شده، نیازمند تصویب و تأیید لوایح چهارگانه است. هرچند محمدجواد ظریف هم در جلسه علنی 15مهر مجلس که به تصویب CTF (لایحه الحاق ایران به کنوانسیون مبارزه با تأمین مالی تروریسم) به‌عنوان آخرین لایحه باقیمانده از FATF اختصاص داشت گفته بود که «گران‌شدن ارز و ارزان‌شدن ارز ارتباطی به FATF نداشته است» اما تأثیرگذاری روانی این لوایح بر جو روانی حاکم بر بازار ارز غیرقابل انکار است.

 از زمانی که مجلس بررسی این موضوع را در دستورکار خود قرار داد، برخی این نظر مثبت مجلس را زمینه‌ساز ارسال پالس مثبت به بازار ارز می‌دانستند که موجب آرام‌شدن جو روانی و ثبات نرخ ارز می‌شود. حمید بعیدی‌نژاد -سفیر ایران در انگلیس- از چهره‌هایی بود که همزمان با سقوط ارز در توییتی از تأثیرگذاری FATF بر ثبات ارز سخن گفت: «با شروع ریزش قیمت ارز و سکه در بازار امروز عصر در ایران، حالا نوبت نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی است که با تکمیل فرایند FATF و تصویب استانداردهای بین‌المللی نظام بانکی، روند تثبیت واقعی نرخ ارز و از میان رفتن حباب ساختگی در بازار را تداوم بخشند».

سرانجام CFT در پانزدهمین روز مهر به‌عنوان آخرین لایحه مربوط به FATF تصویب شد تا شاید مسیر حرکت بازار ارز به سمت ثبات هموار شود

* سیاستگذاری و برنامه‌ریزی رسانه‌ای و نظارت بر اجرای آنها برای ایفای نقش فعال و مؤثر در مواجهه با جنگ روانی و اقتصادی، دلیل اصلی ایجاد ستاد اطلاع‌رسانی و تبلیغات اقتصادی بود تا از این طریق بر اتفاقات اقتصادی کشور ازجمله افزایش قیمت ارز تسلط داشته باشند