مسئله، سیاسی است

احمد حاتمی یزد| کارشناس مسائل بانکی

نوسانات شدید بازار ارز به مسائل سیاسی کشور و تحریم‌ها قفل شده‌است؛ قفلی  که تا باز نشود، بازار ارز به ثبات و تعادل نخواهد رسید و امکان تعیین قیمت تعادلی ارز ایجاد نخواهد شد.

قیمتی واقعی برای ارز وجود ندارد و نمی‌توان برای آن قیمتی ثابت تعیین کرد زیرا درباره ارز، قیمت کوتاه‌مدت و بلندمدت صدق می‌کند. در ارزش درازمدت ارز، مسئله عرضه و تقاضا مطرح است. عرضه ارز در ایران یا در هر کشور دیگری از طریق صادرات انجام می‌شود. کسانی که صادرات را در دست دارند، مانند دولت یا شرکت‌ها، ارز در اختیار دارند و باید با فروش و تبدیل آن به ریال، هزینه‌های کشور یا شرکت را تامین کنند و این روند تبدیل می‌شود به عرضه ارز.

حجم ارز در ایران در سال حدود 100میلیارد دلار است و این یعنی مجموع ارز به‌دست آمده از صادرات نفت و گاز و پتروشیمی و سایر صادرات کشور. در برابر عرضه، تقاضایی برای ارز وجود دارد که عمده آن مربوط می‌شود به واردات کالا و خرید خدمات. خدمات شامل پولی است که دانشجویان برای تحصیل نیاز دارند یا بیماران صرف درمان خود می‌کنند و یا ارزی که توریست‌ها برای سفر به خارج از کشور نیاز دارند. در درازمدت باید میان این نوع از عرضه و تقاضا تعادلی حاکم شود. اما مسئله دیگری نیز وجود دارد که در کوتاه‌مدت اثرگذاری‌اش را نشان می‌دهد و این معادله را برهم می‌زند، این عامل مسئله خروج ارز است.

اصلی‌ترین عامل خروج ارز از کشور افرادی هستند که دل از این وطن کنده‌اند و دیگر قصد ماندن ندارند. عده‌ای در کشور هستند که ارز می‌خرند اما نه برای واردات کالا یا حتی قاچاق کالا، هدف آنها خرید ملک، مسکن یا سرمایه‌گذاری در کشور‌هایی مانند ترکیه، گرجستان یا کاناداست. گروه دیگری نیز وجود دارند که می‌خواهند در داخل کشور درآمدزایی کنند اما درآمد خود را خارج از ایران خرج کنند. این شکل خروج ارز از کشور، عاملی در نوسان است و برخلاف عرضه ارز و درآمد ارزی که روندی تقریبا قابل پیش‌بینی دارند، زیرا می‌توان میزان سالانه واردات ارز به کشور را به‌صورت تقریبی تخمین زد، قابل پیش‌بینی نیست. از این‌رو چنین پدیده‌ای در کوتاه‌مدت ممکن است قیمت ارز را بسیار بالاتر از قیمت متعادلی ببرد که عرضه و تقاضا را با هم برابر می‌کند.

پس از آغاز بحران کنونی با شرایطی که طی چند‌ماه اخیر تحت‌تأثیر فشار شدید آمریکا بر ایران حاکم شده‌است، عده‌ای که عمدتا قشر پولدار جامعه هستند تصور کردند که بهتر است دارایی خود را از کشور خارج کنند. به‌دنبال آنها، افرادی که در داخل کشور حضور دارند نیز تصور کردند بهتر است در این شرایط، ریال خود را جمع کرده و به ارز تبدیل کنند تا شاید با این کار ارزش دارایی‌شان حفظ شود. در چنین وضعیتی ارزش واقعی ارز قابل‌پیش‌بینی نیست. تا زمانی که مسئله سیاسی میان ایران و آمریکا ادامه دارد، بحران ارزی و التهاب بازار نیز متوقف نخواهد‌شد. تصویب مصوبه CFT (لایحه الحاق ایران به کنوانسیون مبارزه با تامین مالی تروریسم) نیز زمانی بر وضعیت کشور تأثیرگذار خواهد بود که راه‌حلی برای عامل اصلی مسائل سیاسی پیدا کنیم. اگر بتوان با اروپا برای دادوستد تجاری بدون تأثیرگذاری آمریکا به توافق رسید، آن وقت است که این مصوبه تأثیرگذار خواهد بود.

قفل اصلی، تحریمی است که بر ایران تحمیل شده‌است ‌و فقط درصورتی که این قفل باز شود، تصویب این لایحه می‌تواند وضعیت نابسامان ارز را بهبود بخشد. چالش‌های سیاسی در کوتاه‌مدت نوسان ایجاد می‌کند اما قرار نیست این چالش‌ها برای همیشه ادامه پیدا کند، از این‌رو در قیمت درازمدت ارز تأثیری نخواهد داشت و هر زمان که این التهاب فروکش کند قیمت ارز مبتنی بر عرضه و تقاضا مشخص خواهد شد.