1250هکتار جنگل‌کاری تا پایان سال

محمود مولایی | خبر‌نگار

کمربند سبز پیرامون شهر تهران تا پایان سال97 در شرایطی به بیش از 41هزار و 500هکتار می‌رسد که طبق اسناد فرادست کمتر از 9هزار هکتار تا پایان برنامه‌های توسعه کمربند سبز پایتخت باقی خواهد ماند. توسعه کمربند سبز تهران سال‌ها قبل با مصوبه هیأت دولت کلید خورد، هنگامی که شهرداری تهران بنای توسعه 50هزار هکتار در حریم تهران را در دستور کار قرار داد. براساس برنامه‌های شهرداری تهران قرار شد سالی هزار هکتار در حریم شهر جنگل‌کاری شود و اکنون بیشتر از 40هزار هکتار از این طرح پیاده شده‌است. در بهار و تابستان درختکاری انجام نمی‌شود و اکنون با شروع پاییز و بعد زمستان سازمان بوستان‌ها به کمربند سبز پیرامون تهران اضافه خواهند کرد. مدیرعامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران در این رابطه به همشهری می‌گوید: «پیرو برنامه‌های توسعه کمربند سبز پیرامون شهر تهران، حدود 1250هکتار جنگل‌کاری در سال‌جاری تا پانزدهم اسفندماه به بهره‌برداری می‌رسد و به این ترتیب مساحت کمربند سبز ایجادشده پیرامون شهر تهران تا پایان سال به بیش از 41500هکتار خواهد رسید.» علی‌محمد مختاری ادامه می‌دهد: «هم‌اکنون بر اساس بررسی‌های انجام‌شده و اسناد فرادست موجود قریب به 9هزار هکتار دیگر از اراضی حاشیه‌ای مناسب جهت ایجاد جنگل‌کاری در پیرامون شهر تهران باقی مانده است. برای همین، در صورت رفع بعضی از معارضات و مسائل حقوقی مرتبط با آن و بر اساس احکام برنامه 5ساله دوم شهرداری تهران انتظار می‌رود که سالانه حداقل هزار هکتار آن جنگل‌کاری شود. بدیهی است در صورت رفع موانع و محدودیت‌های حقوقی هیچ‌گونه مشکل فنی برای توسعه این فعالیت وجود نداشته و سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران قادر است در مدت‌زمانی کوتاه، باقی‌مانده عرصه‌های مورد نظر را جنگل‌کاری کند.» بخشی از اراضی که در حریم تهران قابلیت جنگل‌کاری دارند، در اختیار سازمان‌های دولتی و نهادهای مختلف است. به همین دلیل، شهرداری برای اینکه پروسه کمربند سبز را به سرانجام برساند، با این سازمان‌ها و نهادها وارد مذاکره می‌شود.

درختکاری در خط شمالی

شهردار تهران مرداد امسال برای نخستین‌بار از درختکاری در خط شمالی شهر تهران (از شرق تا غرب) صحبت کرد. سیدمحمدعلی افشانی در نخستین کنفرانس مطبوعاتی خود از طرح درختکاری در شمال شهر خبرداده و آن را یکی از مهم‌ترین برنامه‌های خود عنوان کرده بود. افشانی در همایش روز تهران در 14مهر امسال نیز درباره این طرح اظهار کرد: طرح درختکاری از وردآورد تا لشکرک در حال اجراست. کانال و گودهای لازم برای آن حفر شده و در آذر امسال 1250هکتار درختکاری در آن انجام خواهد شد.

شهردار تهران درباره تأکید خود بر اجرای قطعی این طرح نیز گفت: البرز هویت تهران است و اگر به آن دست‌اندازی شود دیگر هویتی باقی نخواهد ماند. اگرچه هویت تاریخی مورد تأکید ماست اما باید بر هویت طبیعی هم تأکید کنیم. طبق این برنامه‌ریزی قرار است درختکاری سال97 در مناطق 2، 4، 5 و 22 انجام شود. مدیرعامل سازمان بوستان‌ها با تأیید این خبر تأکید می‌کند: «فعالیت‌های اجرایی پروژه جنگل‌کاری برای توسعه کمربند سبز در سال‌جاری در مجموع با سطحی به وسعت 1250هکتار در مناطق 2، 4، 5 و 22 در حال انجام است که پانزدهم اسفندماه به بهره‌برداری می‌رسد.» کمربند سبز پیرامون شهر تهران قرار است از رشد حریم تهران جلوگیری کند. این موضوع البته با موانعی هم همراه است که مختاری دلیل آن را چنین بیان می‌کند: «واقعیت این است که محدوده شهر تهران و شهرداری‌های مناطق مختلف در طرح جامع تعیین تکلیف اراضی پیرامونی آن مشخص شده، اما بنا به دلایل متعدد تا زمانی که وضعیت کاربری این اراضی مشخص نشده و پروژه‌های اجرایی توسعه کمربند سبز و جنگل‌کاری در آنها اجرا نشود، همیشه می‌تواند در معرض دست‌اندازی سودجویان و زمین‌خواران قرار گیرد و از این نظر مشکلاتی را فراهم آورد.» او ادامه می‌دهد: «بنابراین یکی از منافع حداقلی جنگل‌کاری در این مناطق تغییر چهره ظاهری اراضی لخت و تبدیل آنها به محدوده‌های مشخص فضای سبز است که عملا امکانات حفاظت و نگهداری از این مناطق را تسهیل می‌بخشد. ضمن آنکه درختکاری در اراضی حاشیه‌ای به‌ویژه دامنه جنوبی البرز، با پدیده مذموم زمین‌‌خواری و کوه‌خواری به نحو مؤثری مقابله خواهد کرد و عملا از رشد حریم تهران که عوارض بسیار نامطلوبی به‌دنبال دارد، جلوگیری خواهد کرد.»

   خروج از سیستم آبیاری سنتی

روش‌های آبیاری جنگل‌های حریم تهران همیشه یکی از مسائل چالش‌برانگیز کمربند سبز شهر تهران است. سیدمحمدعلی افشانی، شهردار تهران معتقد است که سیستم آبیاری باید از شکل سنتی خود خارج شده و به سیستم آبیاری هوشمند مجهز شود. به همین دلیل، سازمان بوستان‌ها و فضای سبز سیستم آبیاری توسط تانکرها را حذف کرده است، زیرا برای اینکه تانکرها بتوانند درختان جنگل را آبیاری کنند، نیازمند ایجاد مسیر مشخصی در کمربند سبز بودند. همچنین وجود این تانکرها به محیط‌زیست هم آسیب می‌زد. اکنون سیاست سازمان بوستان‌ها این است که از سیستم آبیاری تحت فشار استفاده کند و در عین حال، در بعضی از مواقع سیستم آبیاری قطره‌ای در دستور کار قرار گیرد. مختاری در این رابطه می‌گوید: «هم‌اکنون تمامی پروژه‌های جنگل‌کاری در طرح کمربند سبز پیرامون شهر تهران مجهز به سیستم آبیاری تحت فشار (Quick Valve) هستند و حتی یک پروژه هم بدون احداث شبکه آبیاری بهره‌برداری نمی‌شود. از طرفی با حذف تانکرهای آبیاری علاوه بر رعایت مسائل زیست‌محیطی، دیگر نیازی به احداث مسیرهای دسترسی برای آبرسانی نیست. با بررسی‌های انجام‌شده کاربرد این روش، استفاده بهینه از منابع آبی و کاهش هزینه آبیاری و افزایش ماندگاری درختان کاشته‌شده را به ‎دنبال داشته است؛ به‌نحوی که میزان ماندگاری درختان کاشته‌شده در عرصه‌های جنگل‌کاری به بیش از 95درصد ارتقا یافته و هزینه‌های نگهداری آن نیز به مقدار زیادی کاهش داشته است.» در سیستم آبیاری درختان جنگل، سازمان بوستان‌ها درصدد است آبیاری عمیق صورت بگیرد تا ریشه‌های درختان در آینده به عمق زمین نفوذ کند و به آب‌های زیرزمینی برسد. هم‌اکنون سیستم آبیاری از سیستم سنتی خارج و نیمه‌هوشمند شده است.

کاهش آلودگی  با جنگل‌کاری  

آلودگی هوای شهر تهران بعد از اینکه به معضل تبدیل شد، نگاه شهرداری و شهروندان هم به جنگل‌کاری تغییر کرد. در ادامه، بحران آب در پایتخت نیز سبب شد تا امروز برای جنگل‌کاری در حریم تهران این مسائل دیده شود. برای همین، اکنون تنوع درختکاری در تهران در دستور کار قرار دارد. علی‌محمد مختاری درباره اینکه آیا تنوع در حد کاشت درختان پهن‌برگ و سوزنی‌برگ رعایت می‌شود، می‌گوید: «الزام توجه به نکاتی مانند کاهش بارندگی‌ها، کمبود منابع آب سطحی و زیرزمینی، افزایش متوسط درجه حرارت هوا و تغییرات اقلیمی رخ‌داده و آلودگی هوا در شهر تهران، همچنین ضرورت رعایت اصول فنی توسعه محیط‌های طبیعی و رعایت تنوع زیستی در آنها، ایجاب می‌کند که درختان مورد استفاده در عرصه‌های فضای سبز اعم از درون‌شهری و برون‌شهری از گونه‎های بومی و مقاوم، با نیاز آبی حداقل و سازگار با شرایط اقلیم کنونی شهر تهران انتخاب ‎شوند.» او یادآور می‌شود: «در سالیان اخیر کوشش شده تا با استفاده از انواع گیاهان مقاوم به خشکی، به‌ویژه از نوع پهن‌برگان مانند گونه‌های اقاقیا، گردو، بادامک، داغداغان، زبان‌گنجشک، بادام، بلوط، زالزالک، زرشک، سماق، تنگرس، توت نرک و.... و انواعی از سوزنی‌برگان از قبیل کاج تهران و کاج سیاه، تنوع گونه‌ای لازم رعایت شود. بدیهی است در انتخاب این نهال‌ها و ترکیب کشت آنها باید وضعیت فیزیکی و شیمیایی خاک، شرایط اقلیمی، شیب زمین، ارتفاع از سطح دریا، جهت باد غالب و منابع آب در دسترس مورد توجه قرار گیرد.»

ظاهرا جنگل‌کاری تأثیر زیادی در کاهش آلودگی هوا دارد. زیرا گیاهان در روند رشد طبیعی خود گازکربنیک موجود در هوا را جذب کرده و طی عمل فتوسنتز آنها را به تولیدات گیاهی و چوبی تبدیل می‌کنند. یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا در شهرها وجود گاز کربنیک است، بنابراین عملا پدیده جذب این گاز توسط جنگل‌کاری‌‌ها می‌تواند به کاهش آلودگی هوا منجر شود. علاوه بر این، عرصه‌های جنگل‌کاری می‌توانند از طریق عمل تبخیر و تعرق نسبت به تلطیف هوا کمک کنند.  همچنین از مهم‌ترین آثار زیست‌محیطی جنگل‌کاری‌ها ممانعت از وقوع سیل‌های شدید، جلوگیری از فرسایش آبی خاک و افزایش میزان ظرفیت تغذیه منابع آب‌های زیرزمینی است.»