اقلیم
اقلیم‌شناسان نسبت به وضعیت نگران‌کننده سرزمین ایران هشدار دادند
تغییر اقلیم، شمال را خشک می‌کند
الهام مصدقی‌راد/خبر‌نگار
مجمع بین‌المللی تغییرات آب و هوایی IPCC تنها مرجع رسمی که سازمان ملل گزارش‌های تغییر اقلیم آن را مورد توجه قرار می‌دهد، در آخرین گزارش خود بر گرمایش زمین و سرعت شتابان آن در 3دهه اخیر تأکید کرده است. براساس این گزارش، در سال2017 دمای کره زمین 1.1درجه نسبت به دوره پیش از انقلاب صنعتی افزایش یافته است. گرمایش زمین اگر با همین روند ادامه یابد، در پایان قرن میلادی جاری یعنی در سال2100، دمای کره زمین 5درجه افزایش خواهد یافت. IPCC افزایش میزان دی‌اکسیدکربن در جو را عامل اصلی افزایش دما دانسته است.
این مجمع در گزارش جدید خود با اشاره به توافق به‌دست‌آمده آب و هوایی پاریس هشدار داده که وضعیت کنونی در حال فاصله‌گرفتن از اهداف ذکر‌شده در توافق پاریس است. طی این توافقنامه قرار است از سال2020 یعنی 2سال دیگر، انتشار گاز دی‌اکسیدکربن در جهان کاهش ناگهانی داشته باشد و در سال2050 عاری از کربن شود، اما سال گذشته گزارش سازمان جهانی هواشناسی همه را شوکه کرد. این سازمان اعلام کرد غلظت دی‌اکسیدکربن در جو زمین در سال2016 به‌میزان 50درصد بیش از متوسط افزایشی است که در 10سال اخیر رخ داده است. اگر این روند همچنان ادامه یابد، افزایش دمای زمین مشکلات بزرگ‌تری ایجاد خواهد کرد. یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین گازهای گلخانه‌ای، دی‌اکسیدکربن است و افزایش آن موجب افزایش دمای اتمسفر و سطح زمین خواهد شد که توافقنامه پاریس نیز بر کاهش میزان تولید آن تأکید کرده است. بهینه‌سازی صنایع یکی از راهکارهای مهم در کاهش تولید دی‌اکسیدکربن است؛ اقدامی هزینه‌بر که معمولا اقبالی برای آن از سوی کشورهای مختلف وجود ندارد.
شمال خشک می‌شود، جنوب برف می‌آید
آرش شریفی، پژوهشگر علوم زمین و دیرینه اقلیم‌شناس در گفت‌وگو با همشهری میگوید: «کشورهای دنیا به این فهم رسیده‌اند که عواقب افزایش گازهای گلخانه‌ای مناسب کره زمین و بشر نیست اما اینکه چه میزان به کاهش آن توجه کنند، داستان دیگری است. با افزایش دی‌اکسیدکربن، روند افزایش دما ادامه خواهد داشت و باید علاوه بر بالا رفتن دمای هوا، منتظر وقایع جدی مانند توفان‌های شدید، بارش شدید، سیل و خشکسالی‌های شدید باشیم.» این اتفاق اغلب کشورهای جهان را درگیر خود خواهد کرد اما به‌طور مشخص آنچه در مورد ایران رخ خواهد داد، جابه‌جایی الگوهای اقلیمی است؛ یعنی در شهرهای شمالی کشور که پیش از این شاهد بارندگی‌های زیاد بوده‌ایم خشکسالی رخ داده و در استان‌های جنوبی با میانگین دمای بالا، شاهد بارش برف خواهیم بود. همچنین دمای کل کشور افزایش خواهد یافت، میزان تبخیر زیاد خواهد شد و میزان بارش‌ها نیز با کاهش مواجه می‌شود. شریفی با بیان اینکه این تغییرات معمولا فرامنطقه‌ای است، مدیریت و برنامه‌ریزی را راهکار برون‌رفت از این بحران دانسته و تأکید می‌کند: «در چنین شرایطی هزینه‌های گزاف برای تاسیس پارک‌ها و دریاچه‌های آبی می‌دهیم، زیرساخت‌هایمان نیز فرسوده است و در مصرف انرژی، گازهای گلخانه‌ای زیادی تولید می‌کنیم. حجم جنگل‌هایمان نیز در حال کاهش است و درختان جایگزین نیز عامل کاهنده دی‌اکسیدکربن نیستند.»
ایران در مواجهه با تغییرات اقلیم
منطقه‌ای که ایران در آن قرار دارد، به‌دلیل حضور کشورهای دارای فعالیت صنعتی بالا همانند چین، با تولید قابل توجه گازهای گلخانه‌ای مواجه است و از این مسئله تأثیر خواهد گرفت. این اقلیم‌شناس اما به صراحت این را هم میگوید که ایران در سطح جهانی و در حوزه عملیاتی، جایگاه مناسبی در کاهش دی‌اکسیدکربن ندارد و به جز تأثیر‌پذیری از فعالیت‌های فرامنطقه‌ای، خود نیز به این موضوع دامن می‌زند. اما در مجموع، کاهش گازهای گلخانه‌ای نیازمند عملکرد درست همه کشورهاست و حتی اگر کشوری به خوبی عمل کند، باز هم متاثر از عملکرد دیگر کشورها خواهد شد. داوود پرهیزگار، رئیس سازمان هواشناسی هفته گذشته اعلام کرد که براساس آنچه آمارها نشان می‌دهند، دمای کشور طی 50سال اخیر حدود 2درجه افزایش یافته و میانگین بارش سالانه نیز بیش از 50میلی‌متر کاهش داشته است؛ این زنگ خطری برای جنگل‌ها و منابع آبی محسوب می‌شود.
فشار بر سفره‌های آب زیرزمینی
بهلول علیجانی، متخصص آب و هواشناسی و استاد دانشگاه خوارزمی معتقد است نخستین عاملی که با تغییرات اقلیمی خودش را نشان می‌دهد، دمای هواست و بعد از آن میزان مصرف آب. او به همشهری میگوید: «شاید بعضی کشورها از این تغییرات اقلیمی تا حدودی خوشحال شوند. کشوری نظیر کانادا با گرم‌تر‌شدن هوا، بر وسعت زمین‌هایش افزوده شده و تأثیر مثبتی بر کشاورزی‌اش خواهد گذاشت اما در موردایران این اتفاق خوشایند نیست.» به‌گفته او، با افزایش دمای هوا، میزان تبخیر نیز بالا رفته و فشار بر سفره‌های آب زیرزمینی افزایش پیدا خواهد کرد. علیجانی البته این را هم میگوید که هم‌اکنون نیز شاهد هدر‌رفت آب کشور در حوزه کشاورزی هستیم به‌طوری که 70درصد آب مورد مصرف در آبیاری‌ها، با تبخیر از بین می‌رود که باید جلوی آن را گرفت.
ایران در انتظار افزایش 4 درجه‌ای دما
آرش شریفی، پژوهشگر علوم زمین و دیرینه اقلیم‌شناس در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به نتایج مدل‌سازی‌‌های انجام شده در ایران میگوید: «مدل‌ها نشان می‌دهد تا سال 2100میلادی، دمای هوای ایران در اغلب نقاط نزدیک به 4درجه افزایش پیدا خواهد کرد که به هیچ عنوان مورد‌پسند نیست. هم‌اکنون با افزایش دمای حدودا یک درجه‌ای در کشور، فجایع بزرگی رخ داده که نمی‌توانیم آن را مدیریت کنیم.» او البته تأکید می‌کند که افزایش 4درجه‌ای دمای هوا تا حدودا 80سال آینده، درصورتی رخ خواهد داد که گازهای گلخانه‌ای با همین روند کنونی افزایش یابند اما اگر این روند سرعت بگیرد، دمای هوا نیز بیش از این میزان بالا خواهد رفت. شریفی تأکید می‌کند: «وضعیت خوبی نداریم و جهان باید تلاش کند این روند را ثابت نگه داشته یا منفی کند.»
