صدای ایران از نیویورک

محمدامین خرمی/ خبرنگار
«او یک مذاکره‌کننده سرسخت و وطن‌پرست است؛ مردی که در تمام مسیر، سانتی‌متر به سانتی‌متر برای اعتقاداتش جنگید.» این جمله‌ای است که 3سال پیش جان کری، وزیر خارجه پیشین آمریکا اندکی پس از پایان ماراتن نفسگیر مذاکرات هسته‌ای که به امضای توافقی تاریخی میان ایران و قدرت‌های بزرگ منجر شد، درباره محمدجواد ظریف گفت. پس از 5سال حضور ظریف در صدر وزارت خارجه، سرسختی او در مسیر منافع ملی برای همگان عیان شده است. ظریف و تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای 2سال پرتلاطم را برای رسیدن به توافق و 3سال پرهیاهو را برای حفظ آن پشت سر گذاشتند اما در نهایت بدعهدی طرف آمریکایی‌ مسیر توافق هسته‌ای با ایران را به کلی منحرف کرد. وندی شرمن، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا در توافق هسته‌ای که هدایت تیم دیپلمات‌های آمریکایی را به‌عهده داشت، چندی پیش در مقاله‌ای در مجله فارین‌افرز در این‌باره نوشت: «همیشه فکر می‌کردم بزرگ‌ترین چالش پیش روی توافق هسته‌ای، عدم‌پایبندی ایران باشد؛ البته که اشتباه می‌کردم. رئیس‌جمهور آمریکا تصمیم گرفت از توافق هسته‌ای خارج شود و تحریم‌هایی را که به‌واسطه این توافق لغو شده بودند، بازگرداند؛ اقدامی که در تاریخ آمریکا به‌عنوان یکی از فاحش‌ترین اشتباهات در زمینه سیاست خارجی ثبت خواهد شد.»  محمدجواد ظریف که برای شرکت در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کرده بود، شب گذشته به تهران بازگشت. دستورکار ظریف در سفر 14روزه‌‌اش به نیویورک، مذاکره درباره تحریم‌های یکجانبه مالی و نفتی پیش روی ایران بود که 30روز دیگر آغاز خواهند شد. دستاورد بزرگ او از مذاکرات، یک توافق مالی و یک توافق نفتی برای دور‌زدن تحریم‌ها بود. بر این اساس، طرف‌های اروپایی براساس یک سازوکار ویژه مالی امکان تجارت با ایران را فراهم خواهند کرد و در چارچوب یک توافق نفتی که به‌زودی نهایی خواهد شد، به خرید نفت از ایران متعهد خواهند شد. اما فارغ از اینها، دستاورد مهم دیگر وزیر خارجه، استفاده از فرصت مجمع عمومی برای نمایش قدرت دیپلماسی ایران بود. او در نشست‌های مختلف و در گفت‌وگو با رسانه‌های مهم دنیا از انزوای آمریکا بیشترین بهره را برد و بارها بر بدعهدی دولت این کشور در توافق هسته‌ای تأکید کرد. گفت‌وگوی ظریف با شبکه‌های تلویزیونی سی‌ان‌ان، بی‌بی‌سی و الجزیره را باید شاخص‌ترین گفت‌وگوهای او در نیویورک دانست. ظریف در این گفت‌وگوها تلاش کرد به جامعه جهانی و افکار عمومی در جهان نشان دهد که ایران تمایلی به بروز تنش ندارد و به دیپلماسی و مذاکره علاقه‌‌مند است اما برای حفظ منافعش از هیچ اقدامی فروگذار نخواهد کرد. روزنامه بوستون گلوب آمریکا با انتشار یادداشتی، ظریف را بهترین دیپلمات ایرانی دانست و نوشت که در میان تمامی وزرای خارجه‌ای که به نیویورک سفر کرده‌اند، او با دست خالی، سخت‌ترین مسئولیت یک دیپلمات در جهان را به‌عهده داشته‌ و آن مسئولیت دفاع از ایران است.


ترامپ، عامل انزوای آمریکا



  محمدجواد ظریف در گفت‌وگو با فرید زکریا، مجری شبکه سی‌ان‌ان، از همان ابتدا بزرگ‌ترین دستاورد دونالد ترامپ برای آمریکا در عرصه سیاست‌ خارجی را پیش چشم صدها میلیون بیننده این شبکه در سراسر جهان قرار داد و گفت: «آنچه در نشست هفته گذشته مجمع عمومی سازمان ملل و در نشست شورای امنیت مشخص شد، این بود که ترامپ، آمریکا را منزوی کرده است. این موضوع را در شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل شاهد بودیم. ۱۴عضو از ۱۵عضو شورای امنیت از قطعنامه‌ای که توافق هسته‌ای را تأیید کرده است، حمایت کردند. آمریکا تنها کشور و ترامپ تنها رئیس‌جمهوری بود که در موضوع برجام در نشست شورای امنیت مورد مخالفت قرار گرفت.»

ظریف همچنین به رفتار آمریکا در تقابل با قطعنامه شورای امنیت که برجام را تأکید کرده است، اشاره کرد و گفت: «این نخستین‌باری است که یک عضو از دیگر اعضای سازمان ملل می‌خواهد تا قطعنامه شورای امنیت را نقض کند. اتفاقا آن عضو خود از اعضای دائم شورای امنیت است.» او همچنین به مکانیسم‌های مالی اروپا برای نجات برجام اشاره کرد و گفت: «اروپا برای نجات برجام جدی است و ما نتایجش را خواهیم دید.» وزیر خارجه در پاسخ به سخنان فرید زکریا درباره نفوذ ایران در خاورمیانه و ادعاهای آمریکا مبنی بر اقدامات «بی‌ثبات‌کننده» آن در منطقه گفت: «البته که ایران در منطقه نفوذ دارد و از نفوذش استفاده می‌کند؛ ما بخشی از این منطقه هستیم و هزاران کیلومتر از کشور خود خارج نشده‌ایم. ما از قدرت‌مان برای مبارزه با داعش استفاده می‌کنیم. حتی خود ترامپ اذعان کرد که ایران با داعش مبارزه کرده است. ایران با القاعده در افغانستان نیز مبارزه کرده است. ایران با صدام هم مبارزه کرده است؛ درحالی‌که آمریکا از جنگ با ایران حمایت کرد.» فرید زکریا به ماجرای حمله به کنسولگری آمریکا در بصره هم اشاره کرد و گفت که آمریکایی‌ها ادعا می‌کنند ایران در این حمله دست داشته است. ظریف در پاسخ گفت: «آمریکا باید سیاست تهدید را پایان دهد؛ ما در عراق نفوذ داریم اما این به‌معنای آن نیست که روی افراد هم کنترل داریم. کنسولگری ما هم مورد حمله قرار گرفت اما ایران بلافاصله به مکان دیگری نقل مکان کرد.»


موضوع روابط بین‌الملل، عاشقی نیست


  
وزیر خارجه در گفت‌وگو با لیز دوست، خبرنگار ارشد تلویزیون بی‌بی‌سی، میزان کنترل دلار بر سیستم مالی بین‌المللی را غیرمنطقی خواند و گفت: «دلار همیشه در سیستم مالی بین‌المللی یک جایگاه فراگیر داشته اما این جایگاه همیشه براساس قواعد بین‌المللی بوده است نه قواعد دستوری. اکنون جامعه جهانی باید ببیند آیا می‌خواهد طبق قواعد دستوری آمریکا که روزانه تغییر می‌کند، ادامه دهد.»  لیز دوست به سخنان تهدیدآمیز ترامپ درباره کشورهایی که روابطشان را با ایران ادامه می‌دهند، اشاره کرد و از محمدجواد ظریف درباره سرنوشت کشورهایی مثل انگلیس پرسید که همچنان خواستار ادامه روابط تجاری و دیپلماتیک با ایران هستند. ظریف در پاسخ به ادامه تعهد رهبران اروپایی ازجمله ترزا می ‌و امانوئل مکرون به توافق هسته‌ای اشاره کرد و گفت: «اروپایی‌ها بیش از انتظار همه از توافق هسته‌ای حمایت کرده‌اند اما این تعهدات سیاسی باید به مکانیسم‌های عملیاتی تبدیل شوند و من معتقدم این مکانیسم‌ها به‌زودی عملی می‌شوند. مرحله بعدی این است که ببینیم آیا این مکانیسم‌ها کارایی لازم را دارند. ما صبور هستیم اما این به‌معنای آن نیست که برای همیشه صبوری می‌کنیم.» وزیر خارجه احتمال دیدار ترامپ و روحانی را غیرممکن ندانست و گفت: «هیچ‌چیزی غیرممکن نیست اما باید دید آیا نتیجه این دیدار قرار است یک توافق دوصفحه‌ای و یک عکس یادگاری باشد. ما همین الان یک توافق 150صفحه‌ای داریم که همان توافق هسته‌ای است. بر سر کلمه به کلمه این توافق مذاکره شده است. اطمینان می‌دهم آمریکا هیچ توافقی بهتر از این توافق به‌دست نخواهد آورد.» خبرنگار بی‌بی‌سی به سخنان ترامپ درباره رهبر کره‌شمالی اشاره کرد و گفت: «زمانی کره‌شمالی دشمن شماره یک آمریکا معرفی می‌شد، اما ترامپ اخیرا گفته ‌که عاشق رهبر این کشور شده است.» ظریف پاسخ داد: «موضوع روابط بین‌الملل، عاشق‌شدن نیست؛ موضوع اصلی احترام به الزامات است. به قدرت رسیدن دونالد ترامپ در آمریکا، یک انقلاب نبود، بلکه یک تغییر دولت بود. توافق هسته‌ای هم یک توافق شخصی میان من و جان کری یا روسای جمهور 2کشور نیست. موضوع روابط بین‌الملل پایبندی به تعهدات است.»


ایران؛ قربانی جنایت جنگی


  
در میان گفت‌وگو‌های ظریف با شبکه‌های تلویزیونی و روزنامه‌های آمریکایی در نیویورک، گفت‌وگوی او با مهدی حسن، مجری سرشناس شبکه الجزیره را باید چالشی‌ترین دانست؛ گفت‌وگویی که اگرچه با سؤال‌های بی‌پرده، صریح و سریع مهدی حسن همراه بود، به اذعان بسیاری از تحلیلگران بین‌المللی، با تجربه و درایت وزیر خارجه به فضایی برای بیان مواضع ایران و دفاع از سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی‌اش تبدیل شد. ظریف در گفت‌وگو با الجزیره گفت که آمریکا به‌عنوان طرف مذاکره، «قابل اعتماد» نیست و این را با خارج‌شدن از توافقنامه‌هایی که چندین دهه از عمرشان می‌گذرد، نشان داده است. او گفت: «آمریکایی‌ها می‌گویند ما به‌دنبال یک توافق با ایران هستیم اما همین چند روز پیش از عهدنامه مودت خارج شدند. چرا؟ چون دیوان لاهه علیه آنها رأی صادر کرده است. این به شما می‌گوید بر سر هر توافقنامه‌ای با این رئیس‌جمهور مذاکره کنید، تعهدی به آن نخواهد داشت.» ظریف در طول گفت‌وگو سعی کرد با عبارات دقیق و دیپلماتیک، سؤال‌های مهدی حسن را که یکی پس از دیگری مطرح می‌شدند، پاسخ دهد. او در پاسخ به سؤالی درباره «جنایات جنگی» در سوریه گفت: «هیچ‌چیز جنایت جنگی را توجیه نمی‌کند. ایران خود قربانی جنایت جنگی بوده است. ایران در هیچ فعالیتی، در هیچ منطقه‌ای که مردم حضور داشته‌اند، شرکت نکرده است. ما هرگونه حمله‌ای علیه غیرنظامیان را محکوم می‌کنیم؛ فرقی نمی‌کند که چه‌کسی آن را انجام داده باشد.» ظریف در ادامه به حملات شیمیایی علیه مردم در سوریه هم اشاره کرد و گفت: «من همه طرف‌هایی را که از سلاح‌های شیمیایی استفاده می‌کنند محکوم می‌کنم؛ چه گروه‌ها، چه دولت‌ها. طرف‌هایی را که از مردم به‌عنوان سپر استفاده می‌کنند محکوم می‌کنم.»  ظریف همچنین کشورهایی را که مانع به نتیجه رسیدن مذاکرات سیاسی برای پایان بحران سوریه هستند‌ نیز مورد انتقاد قرار داد و گفت: ‌«آنها همچنان این توهم را در سر دارند که می‌توانند بشار اسد را به زیر بکشند. سوریه یک دولت دارد و دولتش در سازمان ملل همچنان صاحب کرسی است. آنهایی که از طریق داعش، القاعده و جبهه النصره تلاش داشتند این دولت را سرنگون کنند، مسئول تمام این افتضاحی هستند که در سوریه در جریان است.»