اندورفین علیه فصل افسردگی

شبنم سیدمجیدی

حس عصر جمعه‌ها چگونه است؟ یا همان حس و حالی ‌که عصرهای سیزده‌به در هر سال داری؛ حس بی‌‌حالی، ناامیدی از زمین و زمان که هیچ‌چیز حالت را خوب نمی‌کند؛ همان غروب دلگیری که تصور فردایش برایت تصویر بدی  است. حالا فرض کن آن حس و حال را برای چند‌ماه پشت‌سر هم تجربه کنی. افسردگی پاییزی شبیه همان افسردگی عصرهای جمعه است، با این فرق که یک فصل طول می‌کشد. خارجی‌ها بیشتر از ایرانی‌ها روی این موضوع تحقیق کرده‌اند و طبق مقاله‌ای که در وب‌سایت شبکه ان‌بی‌سی منتشر شده، 5درصد افراد هر جامعه دچار افسردگی پاییزی می‌شوند. اگر از آنها که دچار این نوع اختلال می‌شوند، بپرسید دلیل اینکه در پاییز دمق می‌شوند، چیست، می‌گویند: «روزها کوتاه‌تر می‌شود. هیچ کاری نیست که انجام دهیم و از کارهایی که انجام می‌دهیم، لذت نمی‌بریم. دوست نداریم از تختخوابمان بیرون بیاییم». آنها مخالفان پاییزند. تازه اوضاع برای آنها که باید بعد از تعطیلات تابستان، مدرسه و دانشگاه را شروع کنند، بدتر است. یکی‌شان می‌گوید: «من عاشق تابستانم و این واقعیت که تابستان تمام می‌شود و هنوز هیچ کاری نکرده‌ام، مرا غمگین و مضطرب می‌کند. البته این غم از شهریور شروع می‌شود، وقتی خودم را برای برنامه‌های سال جدید تحصیلی آماده می‌کنم، بسیار مضطرب و ناراحت می‌شوم». پریسا 28سال دارد و می‌گوید: «وقتی نخستین  برگ‌های طلایی را می‌بینم که از درخت اقاقیای جلوی خانه‌مان پایین می‌افتد و به صدای جیرجیرک‌ها در شب‌های پاییز گوش می‌دهم، سطح اضطرابم بیشتر می‌شود. سال‌های قبل فکر می‌کردم افسرده شده‌ام. اما بعدتر فهمیدم این افسردگی فقط هر سال با شروع پاییز سراغم می‌آید و تا اواخر مهر یا آبان هم ادامه پیدا می‌کند». او ادامه می‌دهد: «پاییز پر از اتفاقات جدید است. همه‌‌چیز عوض می‌شود؛ برنامه‌های جدید، پروژه‌های کاری جدید، آب و هوای جدید که باعث بروز آلرژی فصلی‌ام می‌شود اما یاد گرفته‌ام با انجام کارهایی، خودم را از شر این افسردگی فصلی نجات دهم. ویتامین دی و منیزیم بیشتری در این فصل مصرف می‌کنم که بر بهتر‌شدن سیستم عصبی من تأثیر می‌گذارد و کمک می‌کند اضطراب کمتری داشته باشم. فعالیت‌های کم‌چالش‌تری انجام می‌دهم. سعی می‌کنم کارهای هیجان‌انگیزی را که دوست دارم در برنامه روزانه‌ام بگنجانم».

درختانی که با پاییز می‌میرند

اصغر کیهان‌نیا- روانشناس- درباره افسردگی فصلی می‌گوید: «این نوع افسردگی معمولاً در 2فصل بهار و پاییز به سراغ آدم‌ها می‌آید. فصل بهار به‌خاطر باروری درختان خودبه‌خود حالت کسالت و تنگی خلق پدید می‌آید. در پاییز هم با سرد‌شدن هوا، افکار منفی به سراغ عده‌ای می‌آید. آنها وقتی می‌بینند برگ درختان زرد می‌شود و گل‌ها از‌بین می‌روند به‌صورت غیرمستقیم احساس ناامیدی و یاس می‌کنند و دچار خموشی می‌شوند. مردن درختان و آگاهی در مورد آن باعث می‌شود در یک دوره سراشیبی و سقوط قرار بگیریم که کم‌تحرکی، بی‌اشتهایی، اختلال در خواب و بی‌علاقگی به انجام فعالیت‌های روزانه و اجتماعی از علائم آن است و معمولاً تلاشی هم برای رفع این مشکلات نمی‌شود». به گفته کیهان‌نیا، راه‌‌حل‌هایی برای رهایی از این نوع افسردگی وجود دارد. او می‌گوید: «یکی از این راه‌‌ها، تمرین خندیدن است. حتی خنده مصنوعی هم در این زمینه اثرگذار است. خندیدن باعث آزادشدن اندورفین در مغز می‌شود که به انسان احساس سرخوشی و نشاط می‌دهد. تمرین مراقبه، مدیتیشن و تمرکز به افزایش نشاط ما کمک می‌کند. همچنین باید کودک درون را آزاد بگذاریم. احساس کنیم بچه هستیم و به دنیای جدی اطراف تا جایی که می‌توانیم بی‌اعتنا باشیم. کمال‌طلبی‌ها را موقتاً کنار بگذاریم و سعی کنیم تفریح کنیم. دیگر اینکه به خبرهای ناگوار روزنامه‌ها و تلویزیون توجه نکنیم، به موزیک‌های اعتراضی گوش ندهیم و موسیقی‌های حزن‌انگیز را هم به بایگانی بسپریم. در مقابل، سعی کنیم موسیقی بی‌کلام گوش دهیم».کیهان‌نیا اعتقاد دارد که انتخاب معاشران مثبت‌اندیش، خوش‌بین و فعال می‌تواند به بهبود وضعیت فرد مبتلا به افسردگی پاییز یا هر نوع افسردگی دیگر کمک کند. خواندن کتاب‌های امید‌بخش نیز چنین تأثیری دارد. او می‌گوید: «مهم‌‌ترین کاری که افراد باید انجام دهند ورزش است، ورزش در طبیعت یا کوهستان تأثیر فوق‌العاده‌ای در روحیه افراد دارد. رفتن به استخر یا دوچرخه‌سواری نیز می‌تواند بسیار مفید باشد. این کارها ارزان و قابل اجراست و می‌تواند به افراد کمک کند».

شیوع افسردگی در مناطق سردسیر

در مکان‌های سردسیر ابتلا به اختلال افسردگی پاییزی حتی شایع‌تر هم هست؛ چرا که مردم زمان زیادی را نمی‌توانند بیرون از دیوارهای خانه یا فروشگاه‌ها و کافه‌ها بگذرانند و همین موضوع به افزایش افسردگی آنها دامن می‌زند. جلال مرادی- روانشناس بالینی- در این‌باره می‌گوید: «افسردگی پاییزی کمتر از 2‌ماه تداوم دارد. از انتهای تابستان شروع می‌شود و اوایل پاییز شدت می‌گیرد. البته در بعضی جاها بسته به شرایط آب و هوایی، پاییز دیرتر می‌آید. شیوع این نوع افسردگی در مناطق سردسیرتر مثل شمال غربی و شمال شرقی ایران و نیز استان تهران بیشتر است. اما استان‌های شمالی مثل گیلان و مازندران و استان‌های مرکزی و جنوبی زیاد درگیر این نوع افسردگی نمی‌شوند. البته ناگفته نماند، افرادی که زمینه‌های افسردگی را دارند و قبلاً به چنین اختلالی مبتلا شده‌اند، بیشتر احتمال می‌رود که در فصل پاییز دچار غم و ناراحتی‌های فصلی شوند».

به گفته مرادی، می‌توان از ابتلا به این نوع افسردگی با پیروی از اصول زندگی سالم، تغذیه سالم و روابط و ارتباطات حمایتی پیشگیری کرد. همچنین در موارد شدیدتر، دارودرمانی، نوردرمانی و روان‌درمانی برای درمان مؤثر است.