وقتی آپارتمان آمد

نصرالله حدادی،تهران‌شناس: مگر می‌شد بدون داشتن «عرصه»، «اعیان» را در اختیار گرفت؟ عرصه، زمین بود و اعیان بنا یا ساختمان و عرصه و اعیان با هم فروخته می‌شدند و تفکر عامه مردم بر این بود که در «دیگ شراکت به‌جوش نمی‌آید» و اگر شریک خوب بود، زبانم لال خدا هم شریک داشت و «چهار دیواری بود و اختیاری» و در اواسط دهه40 که قانون مشاعات و آپارتمان به تصویب مجلس وقت رسید، تا سال‌ها کسی زیر بار خرید «هوا» نمی‌رفت، چون اعتقاد داشتند، عرصه، اصل‌کاری است و اعیان روی هوا، خریدن هواست، اما بعد از چندسال، آن هم در مناطق شمال‌شهر، به خاطر ارزش افزوده بسیار زمین‌های آن نواحی، آپارتمان‌سازی، رواج گرفت و خودش آمد، اما فرهنگش نیامد و از همان زمان، کشمکش و تضاد بر سر حفظ حقوق دیگر همسایگان آغاز شد.

در ابتدای دهه50 با ساخت «شهستان پهلوی» که امروز در شهرک قدس (غرب سابق) مهستان نام گرفته و همچنین شهرک اکباتان که در اراضی خارج از محدوده شناخته شده تهران که مشهور به ام.ام. سی (M.M.C) بود، مردم با پدیده‌ای به‌نام مجتمع‌های ساختمانی آشنا شدند. این در حالی بود که در مناطق مرکزی شهر، پدیده‌ای به نام «بساز و بفروش» رخ نموده بود و با توجه به منع ساخت بیش از 3طبقه (طرح تفصیلی تهران در آن روزگار) درگیری همیشگی بین مأموران شهرداری و بسازوبفروش‌ها در جریان بود و «ماده 100» اجازه تخریب را به دست مأموران شهرداری وقت داده بود و چه فراوان بود درگیری و طرح دعوا در محاکم قضایی به‌خاطر ضرب و شتم دوطرف، خواه مأمور شهرداری، خواه صاحبان اینگونه بناها، اما آپارتمان حسابی خریدار پیدا کرده بود و بعضا با پرداخت وام ارزان‌قیمت (کم‌سود) در اراضی خارج از شهر تهران خانه‌های ویلایی به‌سرعت در حال شکل‌گیری بودند.  

نمونه قبل از انقلاب آن، شهرک چشمه در اراضی المپیک در بالادست ورزشگاه آزادی و شهرک اندیشه در سال‌های پس از انقلاب، در فاصله حدودا 20کیلومتری تهران است. اینگونه شهرک‌سازی‌ها، پس از پیروزی انقلاب و وقوع جنگ تحمیلی و افزایش جمعیت چنان شد که امروز «مامازن» و محدوده آن را به‌نام قیامدشت می‌شناسیم و پاکدشت و اسلام‌شهر و خاک‌سفید و بسیاری از اراضی در محدوده 40-30کیلومتری، سرریز جمعیت را به خود پذیرفت و امروز به شهرک‌هایی همچون پردیس و هشتگرد رسیده‌ایم. در این تغییر ساخت‌وساز، درختان سرو، صنوبر، کاج و توت و انگور و گل‌هایی همانند شاه‌پسند، شمعدانی، شویدی، محمدی، نسترن و... جای خود را به گیاهان آپارتمانی دادند و تکیه‌دادن به دیوار و متکا و حداکثر مخده، جای خود را به مبل و راحتی داد و کم‌کم صندلی‌های مهستانی که فقط در خانه و در مهمانخانه یافت می‌شدند و در اماکن عمومی مثل غذاخوری‌ها و رستوران‌ها، به‌چشم‌ می‌آمدند، جای خود را به صندلی‌های دارای روکش پارچه‌ای و ... دادند و روی زمین نشستن و غذاخوردن، جای خود را به میز غذا داد و رخت و ظرف‌شستن با دست، جای خود را به دستگاه ظرفشویی و لباسشویی داد.