قد بکش از پشت نقاب

سمیرا مصطفی‌نژاد

آنچه شبیه به حقیقت است یا به شکل حقیقت خوانده می‌شود را اگر از نزدیک‌تر نگاه کنید، ممکن است مملو از دروغ‌ باشد. مقدار تولید اطلاعات دست‌ساز بشر در طول 5سال گذشته بیش از کل اطلاعاتی بوده که در تاریخ بشریت تولید شده‌است. متأسفانه، اغلب در وب‌سایت‌ها، ویدئو‌ها و شبکه‌های اجتماعی، در کنار موضوعات حقیقی، حجم باورنکردنی‌ای از موضوعاتی غیرحقیقی وجود دارند. اطلاعات دروغین به‌شکلی شیطنت‌آمیز چنان با اطلاعات حقیقی درهم تنیده شده‌اند که جداسازی این دو بسیار دشوار شده‌است. علاوه بر این، اطلاعات دروغین قاعده و قانونی ندارند، با مردم از هر طبقه اجتماعی و تحصیلی در تقابلند و از مکان‌هایی سر بر می‌آورند که انتظارش را ندارید. اخبار و اطلاعات دروغین به این 4شکل می‌توانند خود را در برابر چشم همه، ‌پنهان کنند.

دروغ‌ها در دل حقایق

یکی از شیوه‌های مؤثر فریب، استفاده از مجموعه‌ای از حقایق قابل اثبات و افزودن یک یا 2مورد غیرواقعی به آنهاست. آنهایی که حقیقی‌اند، حلقه‌ای از حقیقت را ایجاد می‌کنند که قابل اثباتند، در نتیجه تنها کافی است یک یا 2دروغ را در میان آنها قرار دهید تا مردم با شما موافق شوند.

این بحث 9مرحله‌ای را درنظر بگیرید: آب از هیدروژن و اکسیژن ساخته شده‌است. نشان مولکولی آب H2O است. بدن انسان از بیش از 60درصد آب تشکیل شده‌است. 92درصد از خون انسان را آب تشکیل داده‌است. 75درصد مغز را آب تشکیل داده‌است. بسیاری از نقاط زمین دارای آب‌های آلوده‌اند. کمتر از یک‌درصد از آب قابل دسترس جهان قابل شرب است. تنها زمانی می‌توانید از کیفیت آب نوشیدنی خود اطمینان داشته باشید که آب بسته‌بندی‌ شده بخرید. محققان برجسته سلامت استفاده از آب‌های بسته‌بندی‌شده را توصیه می‌کنند و اکثریت آنها آب‌ بسته‌بندی می‌نوشند. اظهارات یک تا 7 واقعیت دارند. گزینه 8 منطقی در خود ندارد و گزینه 9، خب محققان برجسته چه کسانی هستند؟ و اینکه آنها آب بسته‌بندی‌شده می‌نوشند چه معنی‌ای دارد؟ می‌تواند به این معنی باشد که وقتی کسی به آنها یک بطری آب می‌دهد آن را می‌نوشند یا به این معنی باشد که از نوشیدن هر شکل دیگری از آب خودداری می‌کنند؟ به گفته منابع قابل استنادی مانند شورای دفاع از منابع طبیعی و کلینیک مایو، آب بسته‌بندی‌شده در کشورهای توسعه یافته نسبت به آب شیر خانه‌ها نه سالم‌تر است و نه ایمن‌تر و حتی در بعضی موارد به‌دلیل سهل‌انگاری در رعایت مقررات، ناسالم‌تر از آب شیر است. مطمئنا استثناهایی وجود دارند، اما به‌طور کل اظهارات طرفداران شبه‌علم واقعیت ندارند.

وب‌سایت‌ها زیر نقاب نام‌های فریبنده

در رقابت انتخاباتی کنگره در سال 2014در فلوریدا، دفاتر حزب جمهوریخواه، وب‌سایتی فریبکارانه به نام رقیب دمکرات خود الکس سینک ایجاد کردند تا به مردم بباورانند که کمک‌های مالی آنها به‌دست سینک می‌رسد، درحالی‌که در واقعیت، این کمک‌های مردمی به‌دست رقیب سینک، دیوید جولی می‌رسید. این وب‌سایت با استفاده از رنگ تبلیغاتی و عکس سینک مردم را فریب می‌داد  و جالب اینکه در این وب‌سایت نوشته شده بود از کمک‌های مردمی برای شکست دادن سینک استفاده خواهد شد، اما احتمالا کسی وقت مطالعه آن را نداشته‌است.

شاید فکر کنید وب‌سایتی با نام MartinLutherKing.org قرار است اطلاعاتی درباره لوترکینگ، فعال حقوق بشر در اختیارتان قرار دهد، زیرا دامنه org این تصور را ایجاد می‌کند که وب‌سایت هیچ هدف پنهان درآمدزایی ندارد یا شاید سایت ادعا ‌کند که اطلاعاتش بررسی صادقانه تاریخی درباره لوترکینگ است. قدیمی‌ها می‌گویند: «چطور می‌فهمی کسی دروغ می‌گوید؟ وقتی حرف خود را با «بگذار صادقانه بگویم» شروع می‌کند». افراد یا وب‌سایت‌های صادق نیازی ندارند تا محتوای خود را به این شکل معرفی کنند. اگر دقیق‌تر مطالعه کنید، می‌بینید این وب‌سایت حاوی تحریف‌ها، نقل‌قول‌های بی‌‌معنی و مطالب مغرضانه است زیرا گروه Stormfront، گروه نئونازی فعال در زمینه برتری‌ سفید‌پوستان اداره آن را به‌عهده دارد.

اعداد بدون محتوا

حتی با درنظر گرفتن تعداد قربانیان حملات 11سپتامبر 2001در آمریکا، سفرهای هوایی همچنان یکی از امن‌ترین شیوه‌های حمل‌ونقل باقی مانده‌است و احتمال مرگ در یک پرواز تجاری نزدیک به صفر است. با این‌همه هنوز افرادی هستند که با دیدن آماری اینچنینی از سفر با هواپیما خودداری می‌کنند؛ در سال 2014 آمار مرگ‌ومیر ناشی از سقوط هواپیما به نسبت سال 1960افزایش داشته‌است.

این آمار درست است، اما مرتبط‌ترین آمار به موضوع نیست. واقعیت این است که تعداد مرگ‌ومیر ناشی از سقوط هواپیما در سال2014 از آن رو بیشتر بوده که تعداد پروازها نسبت به سال 1960بسیار بیشتر بوده‌است. اگر واقعا می‌خواهید میزان امنیت سفرهای هوایی را دریابید، بررسی آمار کلی مرگ‌ومیر کمکی به شما نمی‌کند. باید نرخ مرگ‌ومیر در ازای هر کیلومتر پرواز یا در ازای هر پرواز را بررسی کنید.

ادعاهای مبتنی بر منابع دروغین

نویسندگان بی‌قید و بند معمولا بر این حقیقت اتکا می‌کنند که بیشتر مردم خود را خسته خواندن پانویس‌ها یا دنبال‌کردن نقل قول‌ها نمی‌کنند. شاید شرکتی بخواهد وب‌سایتش مردم را قانع کند که کرم‌های پوستش توانسته اثرات پیری را تا 10سال کاهش دهد. به این شکل، یکی از کارمندانش مطلبی می‌نویسد و به آن چاشنی پانویس‌هایی غیررسمی منتهی به صفحات اینترنتی بی‌ارتباط به موضوع را می‌افزاید. یا حتی ممکن است به مقالات یا منابعی معتبر علمی اشاره کنند که آنها نیز هیچ اشاره‌ای به محصول مورد نظر ندارند. زمانی که محصولی بیش از اندازه خوب به‌نظر می‌آید، باید کمی تردید کنید.

اینترنت ادعا دارد که بزرگ‌ترین نیروی دمکراتیزه شده در جهان است، و هرکسی در آن اجازه ابراز عقیده و دسترسی آنی به اطلاعات را دارد. این دو ویژگی را ترکیب کنید، و جهانی مجازی از اطلاعات حقیقی و دروغین که در کنار یکدیگرزدگی مسالمت‌آمیز دارند، در برابرتان قرار می‌گیرد، اطلاعاتی که مانند دوقلوهای همسان به شما زل می‌زنند، با این تفاوت که یکی از آنها به شما کمک می‌کند و دیگری آسیب‌زاست.

مسئولیت اینکه کدام را انتخاب کنیم به‌عهده همه ماست، و این‌کار نیازمند تفکر دقیق و نیازمند ابزاری است که همه حس می‌کنیم از آن کم داریم؛ زمان. تفکر انتقادی رویکردی نیست که یک‌بار درباره موضوعی آن را به‌کار ببندیم و بعد رهایش کنیم. ما باید دانش خود را با تولید اطلاعات جدید، به‌روز کنیم. صرف زمان برای ارزیابی ادعاها، صرفا استفاده درست از زمان نیست بلکه بخشی از توافقنامه‌ای ضمنی است که همه ما در آن دخیل هستیم.