کاهش زور ریال

محمد عدلی 

تاریخ تکرار شد. زمان انتظار برای تکرار تجربه دشواری‌ها طولانی نبود. آنچه در سال1391 رقم خورد و اقتصاد ایران را در همه بخش‌ها تحت‌تأثیر قرار داد، بار دیگر در سال‌جاری اتفاق افتاد تا دهه 90 میزبان حداقل 2 تکانه بزرگ باشد. نرخ ارز در سال‌های90 و 91 با رشد 3برابری مواجه شد تا این متغیر اثرگذار بر اقتصاد ایران، شوک بزرگی به بدنه اقتصاد وارد کرده باشد. از اواخر سال گذشته نیز بازار ارز پس از 4سال ثبات به حرکت درآمد تا این بار هم شوک ناشی از تحریم‌های اقتصادی به‌عنوان یک تکانه بیرونی به اقتصاد ایران وارد شود و نرخ ارز را تا نزدیک 4برابر پیش ببرد. این اتفاق به‌طور همزمان بر بخش عرضه و تقاضا تأثیر گذاشت؛ از یک سو تولید را با افزایش قیمت مواداولیه مواجه کرد و از سوی دیگر تقاضا را در بازار نامتوازن ساخت. کاهش ارزش ریال موجب افت قدرت خرید، به‌خصوص در طبقاتی که دریافتی ثابت دارند، شده است. هراس از پدیده کاهش قدرت خرید به خریدهای هیجانی و انبار کردن کالاهای مورد‌نیاز دامن زده و موازنه عرضه و تقاضا را نا متعادل کرده است. همین موضوع عملا رشد قیمت‌ها را قبل از اعمال نرخ جدید دلار در بخش تولید، رقم زد.

کاهش قدرت خرید طبقات متوسط و پایین‌تر از متوسط در حالی اتفاق افتاده است که طی سال‌های گذشته از شوک سال91 برای بازیابی قدرت خرید، تلاش شده بود. کاهش قدرت خرید در سال91 عملا به کاهش تقاضا در اقتصاد انجامید و بروز آن در سال1394 بیشتر شد، به همین دلیل دولت مجبور شد برای خالی‌کردن انبار خودروسازان، وام کم‌بهره بپردازد. حالا ورق برگشته و برای خرید خودرو، قبل از اعمال افزایش قیمت، صف تشکیل شده است.
کاهش قدرت خرید ناشی از جهش ارزی اخیر، احتمالا در سال‌های آینده به کاهش تقاضا در اقتصاد منجر می‌شود و چالش رکود را به همراه خواهد داشت. در همین ایام نشانه‌های جهش نرخ تورم نیز بروز پیدا کرده است که درصورت تداوم آن، باید منتظر پدیده شوم رکود تورمی در اقتصاد طی سال‌های آینده بود، مگر آنکه وعده‌های اروپا برای همکاری اقتصادی با ایران عملیاتی شود و نگذارد تحریم‌ها مانند ابتدای دهه90 بر اقتصاد ایران تأثیر بگذارد.

با توجه به شرایطی که کاهش ارزش پول ملی به جیب خانوار تحمیل کرده، به موضوع «قدرت خرید» پرداخته‌ایم. در پرونده امروز ابعاد مختلف قدرت خرید را مورد بررسی قرار داده‌ایم.

تجربه کاهش قدرت خرید در سال91 و افت تقاضا در سال94 برای شبیه‌سازی با شرایط فعلی مورد بررسی قرار گرفته است. از نگاه یک اقتصاددان به تأثیر جهش نرخ ارز بر قدرت خرید طبقات پایین‌تر از متوسط و طبقات مرفه پرداخته‌ایم. نظرات یک اقتصاددان‌رفتاری را در مورد تحلیل خریدهای هیجانی جویا شده‌ایم و در گزارشی به بررسی تأثیر اجتماعی شکاف طبقاتی پرداخته‌ایم.

در گزارش دیگری شاخص‌های اقتصادی مؤثر بر وضعیت اقتصادی خانواده‌ها را مورد واکاوی قرار داده‌ایم تا از نگاه آمارهای رسمی به تشریح شرایط پرداخته باشیم. همچنین در گزارشی میدانی، چند‌روایت از شهروندان را در مورد شرایط بازار و خرید نقل کرده‌ایم.
وضعیت دستمزد کارگران و رابطه آن با تقاضا را در گفت‌وگو با نمایندگان جامعه کارگری و کارفرمایی در شورای‌عالی کار بررسی کرده‌ایم.
در پرونده امروز هزینه زندگی در چند پایتخت مشهور جهان را نیز موردبررسی قرار داده‌ایم.