سوگ شعر در عاشورا

علیرضا برازجانی|‌ بوشهر - خبرنگار:

اشعار آیینی در غنا بخشیدن به فرهنگ عزاداری در استان بوشهر جایگاه و مرتبه ویژه‌ای دارد. شعر آیینی ضمن روایت ماجرای خونین کربلا توانسته است در تبیین جلوه‌های اصلی و فلسفه قیام امام حسین (ع) مثل آزادگی، ظلم ستیزی، پایداری و مقاومت اثرگذار باشد.

«علی هوشمند» شاعر و نویسنده بوشهری در گفت‌و‌گو با همشهری با اشاره به «مفتون بردخونی» و «فاضل جمی» که از مشهورترین شاعران آیینی استان هستند و در آثار خود به ائمه اطهار(ع) توجه ویژه داشته و در قالب‌های شعری به ماجرای جانسوز واقعه عاشورا پرداخته‌اند، می‌گوید: دوبیتی سرای بزرگ جنوب یعنی «فایز» هم از این قاعده مستثنی نیست و در سفری که به کربلا و به قصد زیارت بارگاه نورانی امام حسین (ع) می‌رود، وقتی با بی‌توجهی مجاوران و اهالی کربلا نسبت به بارگاه ملکوتی این امام مواجه می‌شود، یک دوبیتی می‌سراید و از این بی‌توجهی گلایه می‌کند.


پیشگامان شعر آیینی بوشهر

هوشمند اضافه می‌کند: در بررسی شرح احوال شاعران متقدم استان درمی‌یابیم که کم‌و‌بیش در اشعار و ابیات خود به واقعه عاشورا و مصائب کاروان کربلا پرداخته‌اند؛ به طور مثال «مدام دیری» از شاعرانی است که مدت زمانی از عمر خود را در هندوستان سپری کرده است، کارنامه درخشانی در این حوزه از خود بر جای گذاشته است. در این میان، شاعر پرآوازه دیار جنوب «محمدخان دشتی» یکی از شعرهای خود را در استقبال از محتشم کاشانی سروده است که بی‌نظیر است. محمدخان دشتی و مدام دیری در مقایسه با دیگر شاعران متقدم از سابقه بیشتری برخوردار هستند و از پیشگامان این جریان به شمار می‌روند.

هوشمند می‌افزاید: بیشتر آثارخلق شده در شعر آیینی به بعد از انقلاب برمی‌گردد که می‌توان به شعرهای اساتیدی همچون «محمود موجی»، «حسین دارند»، «محمدحسین انصاری نژاد»، «سیدمحمدرضا هاشمی زاده»، «غلامحسین دریانورد»، «رضا معتمد»، «علیرضا عمرانی» و خیلی از شاعران جوان دیگری هم اشاره کرد و آن طور که مشخص است شعر آیینی در بعد از انقلاب اسلامی توانسته است به مدد این عزیزان به جایگاه خوبی دست پیدا کند.

این شاعر نوپرداز بوشهری با اشاره به نقش غیرقابل انکار ناخدا «عباس دریانورد» در به نظم درآوردن اشعار نوحه سینه‌زنی بوشهر اضافه می‌کند: ناخدا عباس دریانورد از جمله نوحه سرایانی است که افزون بر سرودن اشعار و مراثی ائمه اطهار به‌ویژه حضرت اباعبدالله الحسین (ع) در تنظیم آهنگ این نوحه‌ها هم تلاش وافری داشتند و اگر ماندگاری و جادوانه بودن را در نوحه‌های 100 سال اخیر می‌بینیم مرهون تلاش و زحمت این چهره ماندگار عزاداری استان بوشهر است.
هوشمند می‌گوید: در حال حاضر آثار خوب و باکیفیتی در شعر آیینی شاعران بومی استان وجود دارد که می‌تواند در نوحه‌های مداحان و نوحه‌خوانان بیشتر مورد استفاده قرار گیرد اما سهم آن در نوحه‌خوانی مداحان استان ناچیز است و از توجه نوحه‌خوانان خوب استان دور مانده است. وی می‌افزاید: به فراخور تحولات روی داده در عرصه‌های مختلف تغییراتی هم در نوع آهنگ و ملودی نوحه‌ها به وجود آمده است.

 هرچند گام‌هایی در زمینه پیوند آثار شاعران جدید آیینی با مداحان برداشته شده است اما اگر این ارتباط شاعران با نوحه خوانان قوی‌تر باشد به یقین می‌تواند تحول خوبی به وجود آورد. البته ناگفته نماند نوحه خوان‌هایی مثل حاج «مصطفی گراشی» و «ناخدا» از آثار «سیدمحمدرضا هاشمی‌زاده» در اجراهایشان استفاده می‌کنند.


ضرورت بازتاب پیام‌های عاشورا در نوحه‌ها 

«محمود موجی» از شاعران عاشورایی بوشهر که بیش از 100 نوحه و واحد سینه زنی را سروده است در گفت‌و‌گو با همشهری با اشاره به این‌که شعر آیینی در برگیرنده شعر غدیر، فاطمی، رضوی و عاشورایی است و به تبع آن شعر نوحه و واحد هم زیرشاخه شعر عاشورایی است می‌گوید: آرایه‌های ادبی در نوحه باید به گونه‌ای به کار برود که برای همه قابل درک باشد. مخاطب نوحه همه افراد هستند و مخاطب خاص نیست به همین دلیل نوحه یکی از زیر شاخه‌های شعر آیینی است. از اوایل دهه60 روند تغییر در آهنگ و شعر عزاداری بوشهر آغاز شده است و پرچمداران و سردمداران این جریان مرحوم «عین‌الملک»، زنده‌یاد «حسین خرمایی»، مرحوم «علی دشتی»، مرحوم «رضا صفایی»، حاج «مصطفی گراشی»، «دشتی‌فرد»، «ناخدا« و دکتر «هاشمی‌فرد» هستند که با پافشاری و همت این عزیزان امروز یکی از ناب‌ترین نوحه‌های عزاداری، نوحه‌های سینه زنی بوشهر است که کمترین آسیب و گزندی بر آن وارد نشده است.

وی می‌افزاید: در تعزیه پس از سال‌ها اشعار همچنان بدون تغییر فرمی درحال درجا‌زدن است، یعنی تعزیه‌ای که اشک تماشاگران را جاری می‌کرد اکنون متاسفانه در بعضی از جاها کاربرد سابق را ندارد و دلیلش هم پیربودن و کهنه بودن مضامین و دیالوگ‌های آن است اما در سینه زنی برخلاف تعزیه این تغییر و تحول به گونه‌ای است که زبان آن به روز شده و آهنگ‌های نوحه‌ها هم روند رضایت‌بخشی رو به رشدی را در حال پیمودن است.

موجی تاکید می‌کند: واقعه کربلا حرف‌های زیادی برای گفتن دارد و نکته‌های بکر و دست‌نخورده‌ای دارد که می‌توان در سرودن نوحه‌ها و واحدها به آن توجه کرد و جهت‌گیری خوبی هم در این زمینه شکل گرفته است. باید پیام‌های عاشورا را در نوحه‌ها بازتاب بدهیم اما این به‌یکباره اتفاق نمی‌افتد، باید کم‌کم به سمت توسعه واژگان گفتاری و شعر نوحه و واحد پیش برویم.