گفت‌وگو با عبدالجبار کاکایی، شاعر و ترانه‌سرا
برخی نواهای عاشورایی موجب معناگریزی مخاطب می‌شود
فرشاد شیرزادی|خبرنگار:
منطقه 6
شاعر مجموعه شعرهای «حبس سکوت» و «تاوان کلمات» است. در شب‌های دهه اول محرم در محافلی شرکت می‌کند که به لحاظ تاریخی، عرفانی و فلسفی چیزی به او اضافه شود. این شاعر و ترانه‌سرا می‌گوید: «باید عقلانیت محور موضوع منبرهای عاشورا باشد تا مردم در کلانشهر تهران در کنار هم به شکلی مسالمت‌آمیز زندگی کنند و پس از عاشورا، ظهر عاشورا را فراموش نکنند.» گفت‌وگوی ما را که حال و هوای محرم دارد با «عبدالجبار کاکایی» بخوانید.
به رغم گذشت سالیان، خودتان در میدان شهدا به هیئت می‌روید؟
هیئت را با سبک و سلیقه خودم دوست دارم؛ هیئت‌هایی که مباحث علمی، پرسشگری و تاریخی در آنها مطرح شود. اگر بفهمم که کسی چنین هیئتی برگزار می‌کند، بدون شک می‌روم. بیشتر دوستانم چنین هیئت‌هایی برگزار می‌کنند. برای مثال، سیدمهدی شجاعی، چند بار چنین هیئت‌هایی برگزار کرده است یا کمال خرازی، یکی، 2بار به هیئت مرا دعوت کرد یا به دعوت آقای «خاتمی» در چنین هیئت‌هایی شرکت کرده‌ام. جایی که احساس کنم مطلب نویی برای یاد گرفتن هست و براساس یک سنت، شنیدن مداحی‌های غلط با وزن‌های نابجا در کار نباشد، می‌روم. معمولاً با شناخت قبلی پا به هیئت می‌گذارم.
به نظر شما می‌توان در منبرهای عاشورایی از مشکلات شهر و شهروندان گره‌گشایی کرد؟
می‌توان به بخشی از موضوعات شهری، ایثار، گذشت، فداکاری و توجه به یکدیگر پرداخت که زندگی اجتماعی آدم‌ها را تسهیل می‌کند. همان عناوین و صفاتی که در عاشورا و کربلا شاهدش هستیم. عاشورا به خودی خود آلبومی از خصلت‌های اخلاقی است و همه اینها هم برای زندگی اجتماعی و شهری لازم است. این موضوع‌ها را می‌توان در منبرها مطرح کرد.
چگونه واقعه تاریخی عاشورا در کوچه و خیابان‌های شهر کاربردی خواهد شد؟
باید عقلانیت را در فهم موضوعات بیشتر کنیم. در عاشورا باید نقش احساسات را کم کنیم. به گمانم در سال‌های اخیر در درک موضوع عاشورا احساس نقش محوری یافته است. محافلی که در عاشورا در انتقال مفاهیم تلاش می‌کنند، مانورشان بیشتر روی احساسات است. در تبلیغات مجالس در این ایام سال می‌بینیم که نام مداح درشت‌تر از نام سخنران نوشته می‌شود. تلویزیون هم به این‌گونه موضوع‌ها دامن می‌زند. به‌طور کلی، در زمینه عاشورا روی احساسات و عواطف متمرکز شده‌ایم. سال‌هاست که از موضوع عقلانیت و درک این موضوع و اینکه عالمانه به این موضوع بنگریم و اینکه عقلایی تاریخ عاشورا و اهداف امام حسین(ع) را بررسی کنیم، دور افتاده‌ایم. بیشتر به احساسات دامن زده‌ایم و جامعه را سطحی بار آورده‌ایم. اثرات این تبلیغات را هم دیده‌ایم؛ چراکه این مجالس با وجود همه لذت‌های آنی معنوی‌اش، در طول سال، در میان مردم اثری ندارد و تغییری همیشگی در آنها ایجاد نمی‌کند به‌گونه‌ای که پس از پایان ایام محرم و عاشورا، هیچ تغییری در خوی و خصلت و رفتار شهروندان نمی‌بینیم.
شرطش فقط عقلانیت و تبیین اهداف و تبیین نگاه تاریخی عقلانی به قیام عاشوراست؟
بله. شرط عبور دادن مردم از ظهر عاشورا و تغییر آنها پس از دهه اول محرم این است که روی حوزه عقلانیت متمرکز شویم. مفاهیم اخلاقی عاشورا را با استدلال‌های خردگرایانه بپذیریم. با طرح مباحث عقلانی‌تر و تاریخی و خواندن تاریخ عاشورا و مرور مستند اتفاق‌هایی که پیش و پس از عاشورا رخ داده و با سخنرانی‌ها در منبرها می‌توان به این موضوع دست یافت که ائمه(ع) ما عصمتشان ناشی از اراده ترک گناه بوده است نه اینکه عصمت در آستینشان بوده و به‌عنوان مهره یا یک دکمه از آن استفاده می‌کرده‌اند. عصمت نتیجه تقوا و تلاششان است که به این مرحله رسیده‌اند.
از چه منظری به نواهای عاشورایی می‌نگرید؟
عنصر تهییج از دیگر عناصر در نواهای عاشورایی اهمیت یافته است. به طوری که گاهی شأن و تقدس اسوه‌های مذهبی دینی و تاریخی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. در یک کلام می‌توان گفت که برخی نواهای عاشورایی باعث معناگریزی کلام برای شنونده می‌شود.
در همینه زمینه :
