کدام مدرسه‌های ایران شهرت جهانی دارند؟
مدرسه معروف‌ها
نام‌هایی که تبدیل به مهم‌ترین محیط‌های آموزشی ایران شدند
مائده امینی
مدرسه‌ها را یا معماری آنها ماندگار می‌کند یا آدم‌های پشت پرده آن. یا آجرها تا سال‌های سال راوی قصه مدرسه‌ها می‌شوند یا آدم‌هایی که از آن فارغ التحصیل شده‌اند؛ آدم‌هایی که برای تاسیس آنها خون دل خوردند؛ آدم‌هایی که دغدغه آگاهی داشتند... سراسر ایران پر از مدرسه‌های ماندگار است؛ مدرسه‌هایی که خیلی از آنها امروز تبدیل به مراکز تاریخی و گردشگری شده‌اند و دیدن آجرهای آنها قند در دل توریست‌های خارجی، آب می‌کند. انتخاب از بین ده‌ها مدرسه قدیمی با تاریخچه‌های گوناگون، بناهای خیره‌کننده و فارغ‌التحصیل‌ها و مؤسسان دانه‌درشت، واقعا کار سختی است؛ از مدرسه دارالفنون، فیروز بهرام و چهارباغ اصفهان گرفته تا خان شیراز، مدرسه صدر، مدرسه خان یزد، شاهرخیه شاهرود، علمیه مستوفی، غیاثیه پامنار، مدرسه صدر بازار و... اسامی‌ای که شاید روی کاغذها جا نشوند اما در ذهن‌ها باقی‌مانده‌اند.
آرزوی میرزا تقی‌خان، 124سال زنده ماند
دغدغه آگاهی داشت. فکر و ذکرش آموختن بود. دلش نمی‌خواست دانش آموختگان خارجی زمام امور را دست بگیرند. نام امیرکبیر با «دارالفنون» گره خورده. میرزا‌تقی‌خان که آکادمی و مدرسه‌های مختلف اروپایی را تجربه و در آنها تحصیل کرده بود، تصمیم گرفت مدرسه‌ای به سبک مدارس عالی اروپا در ایران راه بیندازد. بودجه این مدرسه در سال تأسیس 7هزار و 750تومان بود؛ مدرسه‌ای که حالا دیگر 138سال از تاسیس‌اش می‌گذرد. بنای این مدرسه تاریخی به سال 1230هجری شمسی در قسمت شمال شرقی ارگ سلطنتی که پیش از آن سربازخانه بود، دایر شد. نقشه آن را هم میرزا رضا -مهندس دانش‌آموخته انگلستان- در دوره عباس‌میرزا ترسیم کرد. محمدتقی‌خان- معمارباشی دولت- هم به‌عنوان معمار و سازنده دارالفنون شروع به‌کار کرد. البته دارالفنون به میرزا تقی‌خان وفا نکرد و تنها 13روز بعد از این ماجراها، مؤسس آن عزل و سپس کشته شد. اگر چه با عزل و کشته شدن امیرکبیر در سن 44سالگی، برنامه توسعه مدرسه راسا به‌دست او انجام نگرفت، اما آرزوی او 80سال بعد از مرگش، در خیابان ناصرخسرو تهران زنده بود. دارالفنون در نهایت در سال ۱۳۰۸ تخریب شد. در این سال میرزا یحیی‌خان اعتماد‌الدوله قراگزلو- وزیر معارف وقت- ساختمان اولیه دارالفنون را در هم کوبید و با نقشه و نظارت نیکولاس مارکوف- معمار روسی- ساختمان فعلی را بازسازی کرد و در سال ۱۳۱۷ توسط مشیرالدوله، مدرسه حقوق طب و نظام از مدرسه جدا شد و مدرسه از حالت آکادمیک خارج و به دبیرستان تبدیل شد.
ماندگارترین؛ البرز
شمال غربی پل کالج را خیلی‌ها با مدرسه ماندگار البرز می‌شناسند. اصلا چهارراه کالج نام این روزهایش را مدیون این مدرسه تاریخی است؛ مدرسه‌ای که به کالج آمریکایی‌ها معرف بوده و دانش‌آموزان در آن از سال1252هجری شمسی تا امروز مشغول به تحصیل‌اند. البرز نامی بود که در سال1319، بر این مجموعه نهادند.
ماجرای البرز هم مانند دارالفنون به زمان صدارت ناصرالدین‌شاه برمی‌گردد. در بیست‌وچهارمین سال سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار، یک هیات مبلغ مذهبی کاتولیک آمریکایی به ریاست جیمز باست به ایران آمدند و در ساختمان اتابک واقع در خیابان لاله‌زار فعلی مستقر شده و شروع به‌کار کردند. در سال 1252، این هیأت مشغول تأسیس دبستانی در نزدیکی دروازه قزوین شد که بعدها سنگ بنای کالج آمریکایی‌ها و سپس دبیرستان البرز به واسطه آن گذاشته شد.
البرز را می‌توان یکی از بزرگ‌ترین مدارس ایران هم نامید. مساحت کل دبیرستان که بخشی از آن امروزه به دانشگاه امیرکبیر اختصاص یافته ۴۵هزار مترمربع است. این دبیرستان ۱۱هزار مترمربع زیربنا و ۱۰هزار مترمربع فضای سبز دارد. نیکلای مارکف- معمار این مدرسه- آثار ماندگار زیادی در ایران به‌جای گذاشته است. در سال ۱۳۱۹ خورشیدی، دولت وقت ایران به دستور رضاشاه، کالج البرز را از آمریکایی‌ها به مبلغ 10 میلیون ریال (یک میلیون تومان) خرید و عملا این مجموعه را از دست آنها خارج کرد. معلمان خارجی به‌تدریج ایران را ترک کردند و در همان سال بود که برای نخستین بار یک ایرانی، به نام وحید تنکابنی، ریاست این دبیرستان را به‌عهده گرفت.
درخشان‌ترین دوران البرز را خیلی‌ها مربوط به صدارت دکتر محمدعلی مجتهدی می‌دانند. مجتهدی بنیانگذار دانشگاه صنعتی‌شریف که در سال۱۳۲۳ شمسی به مدیریت دبیرستان البرز منصوب شد، البرز را تبدیل به یک مرکز پرورش استعداد‌های درخشان کرد. این مدرسه در این دوره طلایی به جایی رسید که نفرات اول کنکور در اغلب دانشکده‌های دانشگاه‌های ایرانی طی سالیان متمادی از دبیرستان البرز بودند. داریوش آشوری، محمد علی اسلامی ندوشن، حسین امانت، مصطفی چمران، صادق چوبک، همایون خرم، عادل فردوسی‌پور، جمشید مشایخی، طهماسب مظاهری و مصطفی میرسلیم از مشهورترین فارغ‌التحصیلان البرز به‌شمار می‌روند.
یادگار 86ساله فیروز
تلفیقی از معماری اروپایی و معماری کهن ایرانی. فیروز بهرام فقط یک مدرسه ساده نیست. یکی از صد اثر تاریخی برتر ایران بدون شک این مدرسه زرتشتی است. یادگار فیروز بهرامجی بیکاجی که در سال 1311تاسیس و امروز تبدیل به یکی از اماکن تاریخی منطقه 12تهران شده است. مؤسس این بنای تاریخی فرهنگی، بهرامجی بیکاجی است که یکی از زرتشتیان سرشناس هندوستان بود که می‌خواست یاد پسرش فیروز همیشه در ذهن‌ها بماند. فیروزبهرام، سال‌های سال رقیب البرز بود و فارغ التحصیلانی مثل بیژن جلالی، محمد نوری و احمد شاملو را به جامعه وقت تحویل داده بود. ساختمان دبیرستان فیروزبهرام با سرپرستی اردشیر کیامنش و با راهنمایی ارباب کیخسرو شاهرخ در کمتر از ۹ماه ساخته شد و در ۲ دی ۱۳۱۱ گشایش یافت. هزینه برپایی آن هم تنها 70هزار روپیه بود. این دبیرستان که به‌خاطر کتابخانه مفصلش شهرت دارد، در آغاز دخترانه بود و پس از ساخته شدن دبیرستان انوشیروان دادگر و انتقال دانش‌آموزان دختر به آن، به یک دبیرستان پسرانه تبدیل شد.
400سال آموزش در چهارباغ
انتخاب یک مدرسه بین مدرسه‌های اصفهان کار سختی است. نصف‌جهان پر از مدرسه‌های تاریخی مهمی است که سال‌هاست شهره جهان‌اند؛ «چهار باغ» یکی از همین ماندگارهاست. مدرسه چهارباغ اصفهان که به مدرسه سلطانی و مدرسه مادرشاه نیز معروف است، توسط آخرین شاه سلسله صفویه یعنی شاه سلطان حسین ساخته شد. حتی خود شاه‌سلطان حسین نیز در این مدرسه به تحصیل علوم دینی اشتغال داشت و امروز اگر با یک راهنما به آنجا بروید، حجره‌ای را در مدرسه نشان شما می‌دهند و می‌گویند، حجره مخصوص شاه بوده است! این مدرسه آخرین درخشش معماری عصر صفوی و یکی از شاهکارهای معماری ایران طی ۴۰۰ سال گذشته است. مدرسه چهارباغ به شیوه مساجد بزرگ ایرانی به شکل چهارایوانی ساخته شده و علاوه بر صحن بزرگ، یک گنبد بلند و 2 مناره در دو سوی ایوان قبله دارد. تزئینات به‌کار رفته در این مدرسه خصوصا کاشی‌کاری‌های آن بسیار نفیس هستند و آن را به یک موزه تمام‌عیار مبدل کرده‌اند. مدرسه چهارباغ هنوز هم پا برجاست. این بنای تاریخی امروز جایگاه یکی از مهم‌ترین حوزه‌های علوم دینی اصفهان است و بازدید از آن کار آسانی نیست.
نیکلای مارکف- معمار مدرسه البرز- آثار ماندگار زیادی در ایران به‌جای گذاشته است. در سال ۱۳۱۹ خورشیدی، دولت وقت ایران به دستور رضاشاه، کالج البرز را از آمریکایی‌ها به مبلغ 10میلیون ریال (یک میلیون تومان) خرید و عملا این مجموعه را از دست آنها خارج کرد
در همینه زمینه :
