کرکره این خودروها همیشه بالاست

مهدی اسماعیل پور|خبرنگار:

مناطق 15، 4 و 16

اگر تا چند سال قبل سر و کله وانتی‌های دستفروش بیشتر در محله‌های کم‌بضاعت جنوب تهران پیدا می‌شد، شبکه و مافیای گسترده آنها امروز در اشکال گوناگون محله‌های متمول شمال شهر را هم به تسخیر چهار چرخ‌های خود درآورده است. وانتی‌های دستفروش پدیده تازه‌ای نیست. سال‌هاست که آنها با بلندگوهای دستی‌شان که به بلندگوی سبزی‌فروشی یا کتابی هم معروف است، در کوچه و خیابان جولان می‌دهند و جار می‌زنند و با همان لحن و جملاتی تکراری مالشان را حراج می‌کنند و ضایعات و خنزر و پنزر مردم را می‌خرند. آنها اغلب به شکل سیار داد و ستد می‌کنند اما پاتوق‌شان بیشتر سر چهارراه و تقاطع‌ها و حاشیه خیابان و بزرگراه‌هاست و در پررفت و آمد‌ترین معابر توقف دارند. در بحث وانتی‌های دستفروش چند سالی است که با پدیده تازه‌ای روبه‌رو هستیم. در کنار وانت‌ها، خودرو‌های ون و سواری هم به دستفروشی در محله‌ها روی آورده و گوشه خیابان برای خودشان کسب و کار جمع و جور و نقلی به راه انداخته‌اند. با گسترده شدن مشاغل در خودرو‌های دستفروش و اضافه شدن صندوق عقب خودرو‌ها و کابین ون‌ها به باربند وانتی‌ها، شاهد رشد قارچ‌گونه این پدیده در سراسر تهران و تمام محله‌ها هستیم. اگر می‌خواهید درباره این پدیده بیشتر بدانید در این گزارش با ما همراه شوید.

راه‌اندازی مشاغلی چون کافی‌شاپ، رستوران، فروشگاه‌های کیف و کفش، بوتیک لباس، عطر و ادکلن، عینک‌فروشی و ظرف‌های کریستال و ظروف آشپزخانه در داخل محله‌ها و حاشیه معابر پدیده تازه‌ای در بحث وانتی‌ها و خودرو‌های دستفروش است و حتی برخی از این اتومبیل‌ها خیلی گرانقیمت هستند. وظیفه رسیدگی و سامان دادن خودرو‌های دستفروش که در محله‌ها جولان می‌دهند و برای خودشان امپراطوری‌های کوچکی در کوچه و خیابان‌ها به راه انداخته‌اند از سال 1388 بر دوش شهرداری گذاشته شد و شهربان شهرداری، این وظیفه را نیز انجام می‌دهد. 
سر و سامان دادن به این معضل چند ده ساله تهران با توجه به گستردگی و پیچیدگی‌های آن، کار آسانی نبوده و بعضاً با دردسر‌هایی نیز همراه است. با وجود برنامه‌ریزی و برخورد‌های قانونی مدیریت شهری برای رفع سدمعبرخودرو‌های دستفروش و همچنین نظم دادن به معابر شهر و بازگرداندن آرامش به محله‌ها، آمار و ارقام نشان می‌دهد که تعداد آنها افزایش چشمگیری پیدا کرده و 2 برابر شده است. 


1020 خودرو دستفروشی در محله‌ها 

بدون مراجعه به آمار و داده‌ها و به شکل تجربی و چشمی هم به راحتی می‌شود تخمین زد که تعداد وانتی و خودرو‌های دستفروش در تهران و داخل محله‌ها افزایش پیدا کرده است. همان‌طور که قابل پیش‌بینی بود آمار و ارقام هم گسترش پدیده خودروهای دستفروشی را تأیید می‌کند. مدیر روابط‌عمومی شهربان شهرداری از 2 برابر شدن تعداد این خودرو‌ها در محله‌های تهران به‌ویژه در پهنه جنوب‌شرقی پایتخت خبر می‌دهد: «با توجه به سیار بودن خودرو‌های دستفروشی آمار چندان دقیقی درباره تعداد آنها وجود ندارد. یعنی ممکن است یک وانتی در طول روز به منطقه و محله‌های مختلفی برود. اما بر اساس آماری که داریم تاکنون حدود 1020 وانتی در تهران شناسایی شده است که اغلب در محله‌های شرق و جنوب‌شرقی حضور دارند. تعداد خودرو‌های دستفروش در تهران نسبت به سال 1394 افزایش پیدا کرده و تقریباً 2 برابر شده است.»


450 خودرو دستفروش در 3 منطقه

تفاوت مهم این نوع دستفروشان با بقیه سیار بودن وانتی‌هاست. در نتیجه نمی‌شود محدوده مشخصی برای فعالیت و حضور آنها تعریف کرد اما محمدصادق زمانی می‌گوید: «تعداد خودرو‌های دستفروش در محله‌های شرقی و جنوب‌شرقی تهران بیشتر است. بر اساس آمار 3 منطقه پاتوق اصلی وانتی‌ها در تهران به شمار می‌رود. بیشترین تعداد وانتی‌ها را در منطقه 15 و محله‌هایی چون بزرگراه بعثت، کیانشهر، مشیریه و افسریه داریم. در این منطقه حدود 223 وانتی شناسایی شده است. منطقه 4 و محله‌هایی چون خاک‌سفید، میدان پروین و شمیران‌نو هم با حدود 141 وانتی شناسایی شده در جایگاه دوم قراردارد. منطقه 16 و محله‌هایی نظیر جوادیه، یاخچی‌آباد، باغ آذری، چهارصد دستگاه، نازی‌آباد، راه‌آهن، علی‌آباد و خزانه بخارایی با حدود 86 وانتی شناسایی شده سومین منطقه از این منظر است.»


فیلم جنجالی در منطقه 4 اتفاق افتاد 

شهرداری بر اساس وظیفه ذاتی و قانونی که دارد باید جلو سدمعبر و بی‌نظمی وانتی‌ها و خودرو‌های دستفروشی را بگیرد. اما این مأموریت چندان آسان نیست و گاهی با چالش‌ها و مشکلاتی همراه می‌شود. مانند فیلمی که مدتی است در فضای مجازی دست به دست می‌شود و حکایت از مضروب شدن جوان وانتی دارد. زمانی می‌گوید: «در این حادثه اصل ماجرا و واقعیت به شکل تعمدی نادیده گرفته شده و فیلم به گونه‌ای است که به بیننده القا می‌کند مأموران سدمعبر چنین حادثه‌ای را رقم زده‌اند، در شرایطی که حقیقت ماجرا این نیست. فیلم در اصل خودزنی یک وانتی دستفروش یکی از محله‌های منطقه 4 است. مأموران سدمعبر بعد از چند بار تذکر، طبق قانون اقدام به توقیف وانت فرد متخلف می‌کنند، اما راننده که به‌صورت فامیلی و شبکه‌ای کارشان دستفروشی وانتی است مقابل اجرای قانون ایستادگی می‌کند. فرد خاطی از یک سوپرمارکتی شیشه دلستری برمی‌دارد و با شکستن آن اقدام به خودزنی از ناحیه سر می‌کند و سپس روی کاپوت ماشین می‌نشیند. افرادی هم که فیلم گرفته‌اند اقوام این وانتی متخلف و عضو همان شبکه هستند. 
در این فیلم هم مانند چند فیلم دیگری که در گذشته پخش شده بود، سر و ته یا وسط ماجرا را زده و به شکلی منتشر شده که واقعیت را وارونه نشان می‌دهد. مأموران سدمعبر در این ماجرا کاملاً حرفه‌ای رفتار کردند و فقط داخل ماشین نشستند. از فرد خاطی که با خودزنی و ایجاد جنجال و آشوب جلو اجرای قانون را گرفته بود شکایت کرده‌ایم و پرونده‌اش در جریان است. اگر قرار باشد هرکسی با هنجارشکنی و آشوب جلو اجرای قانون را بگیرد که دیگر در جامعه سنگ روی سنگ‌بند نخواهد شد.» 

یک میلیون مأموریت سدمعبر 

مدیر روابط‌عمومی شهربان و شهرداری در لابه‌لای حرف هایش از سختی های کار شهربانان می‌گوید: «با وجود اینکه مدیریت شهری با هدف ایجاد آرامش و آسایش برای شهروندان نسبت به رفع سد معابر اقدام می‌کند اما متأسفانه در اجرای قانون، برخی از وانتی‌های دستفروش برای بالا بردن هزینه اجرای قانون و تحریک احساسات مردم از حربه‌های خشونت، جوسازی و جنجال‌آفرینی علیه مأموران سدمعبر استفاده می‌کنند. اگر تخلف یا رفتار اشتباهی از مأموران سدمعبر سر بزند با آنها برخورد می‌شود. مأموران سدمعبر برای انجام وظیفه‌شان با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند. توهین و فحش‌های رکیک می‌شنوند، مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرند، چاقو و قمه می‌خورند، مصدوم و مجروح می‌شوند. با وجود این به مأموران تأکید شده تحت هیچ شرایطی حق درگیری ندارند. 
برای آنها کلاس و کارگاه‌هایی چون مدیریت بحران و کنترل خشم برگزار می‌شود. اما به هرحال مأموران هم مثل همه ما انسان هستند و ممکن است با شنیدن یک فحش ناموسی یا مضروب شدن از کوره در بروند. در طول یک سال‌ونیم گذشته بیش از یک میلیون مأموریت سدمعبر انجام شده است که در بین آنها شاید در دو یا سه مورد هم مأمور دچار تخلف شده‌اند. در این موارد هم بدون هیچ ملاحظه‌ای با فرد خاطی برخورد قانونی صورت گرفته است.»


اعمال مجرمانه در پوشش دستفروشی! 

همان‌طور که اشاره شد چند سالی است که شاهد پدیده جدید و جالبی در فعالیت وانتی‌های دستفروش هستیم و سواری‌ها، ون‌ها و حتی اتومبیل‌های آخرین مدل هم وارد این کارزار شده‌اند. نوع فعالیت آنها هم از فروش میوه و سبزی یا خرید ضایعات و لوازم دست دوم به سمت کالا‌ها و خدمات لوکس و شیک مانند عطر و ادکلن، غذا و مواد خوراکی، البسه، ظرف و ظروف خانگی و کریستال رفته است. تصاویر این خودرو‌های گرانقیمتی که در محله‌های تهران دستفروشی می‌کنند چند وقتی است که در فضای مجازی دست به دست می‌شود. محصولات برخی از آنها نیز متفاوت است. از بلال و جوراب گرفته تا سبزی‌خوردن‌های پاک شده را در صندوق عقب چیده و مقابل اتومبیل‌شان بساط کرده‌اند! مانند تصویری از یک کیا اوپیروس 180 میلیون تومانی که با آرم مرسدس بنز در حال بلال‌فروشی است و در فضای مجازی دست به دست می‌شود زمانی درباره این پدیده نوظهور می‌گوید: «در برخی از موارد فروش محصولات جانبی پوششی برای انجام کارهای خلاف و توزیع موادمخدر و دیگر اجناس غیر‌قانونی است. برخی از خودرو‌های دستفروش که با خودرو‌های لوکس یا گرانقیمت اقدام به فروش کالا می‌کنند به دنبال پوششی برای انجام فعالیت‌های دیگر هستند. 

با توجه به مواردی از این دست، موضوع سدمعبر وانتی و خودرو‌های دستفروش به دلیل ماهیت چند بعدی‌اش یک موضوع بین بخشی و بین سازمانی است. رفع سدمعبر و ساماندهی آنها نیازمند هم‌افزایی و تعامل مستمر و مؤثر چند سازمان از جمله شهرداری تهران، پلیس راهور، نیروی انتظامی، قوه قضاییه تعزیرات و شهرداری‌های مناطق 22‌گانه است. از سوی دیگر با توجه به ماهیت چند بعدی فعالیت وانتی‌های سد‌کننده معبر، این موضوع به مجوز شورای تأمین استان تهران نیاز دارد. 

مسائل مربوط به سدمعبر وانتی‌ها، در کمیسیون‌های فرعی شورای تأمین در حال بررسی است. شبکه‌ای و باندی بودن فعالیت وانتی‌های دستفروش، تخلفات راهنمایی و رانندگی، تخلف سدمعبر، تخلف حمل سلاح سرد، تخلفاتی مانند فروش اجناس و اقلام مجرمانه در قالب وانتی مانند موادمخدر و مشروبات الکلی از جمله ابعاد ماهیت چند بعدی پدیده خودرو‌های دستفروش است.» 


از خودرو‌های دستفروش خرید نکنید

زمانی با اشاره به اینکه برخورد با پدیده وانتی و خودرو‌های دستفروش فقط با همکاری و تعامل شهروندان میسر و ممکن است می‌گوید: «طیف قابل توجهی از تماس‌هایی که با سامانه 137 گرفته شده به شکایت مردم محله‌های مختلف از خودرو‌های دستفروشی مربوط است. سدمعبر، ایجاد سر و صدا و مزاحمت، مشکلات ترافیکی و انجام کارهای خلاف در پوشش فروش کالاهای دیگر از جمله گزارش و مواردی است که شهروندان گزارش می‌کنند. 

با وجود این، در برخی موارد شاهد حمایت‌های شهروندان از آنها در هنگام مأموریت رفع سدمعبر از سر دلسوزی هستیم. تصور مردم این است که وانتی‌های دستفروش افراد نیازمند و کم‌بضاعتی هستند که به دنبال یک لقمه نان می‌گردند. درحالی که این باور در مورد بسیاری از وانت‌های دستفروشی اشتباه است. اغلب آنها به‌صورت مافیایی و شبکه‌ای در محله‌ها پخش شده و فعالیت می‌کنند و اتفاقاً از وضع مالی خوبی هم برخوردار هستند. 

بخشی از این باور اشتباه به دلیل جوسازی‌هایی است که وانتی‌های دستفروش به راه انداخته‌اند. اگر می‌خواهیم شهر نظم پیدا کند، نیازمند همکاری شهروندان هستیم. تهرانی‌ها نباید از خودرو‌های دستفروش خرید کنند. خرید از آنها یعنی تأیید کردن تمام کارهای خلاف قانونی که انجام می‌دهند. در این زمینه لازم است رسانه‌ها و صدا و سیما فرهنگسازی کنند.»