شعر آیینی و دانش نظری

عبدالجبار کاکایی | شاعر:

گستردگی افقی که شاعران در سبد شعری عاشورایی رصد می‌کنند، بستگی به اندازه درک و توانایی آنان از تاریخ و تاریخ اسلام دارد. معمولا مأخذ این دسته از شاعران اقوال و شروحی است که با زبان و قلم سخنوران به آنان منتقل شده است. اگر مقیاس و معیاری در این زمینه مدنظر داشته باشیم به این نتیجه می‌رسیم که در این زمینه بیشتر اشعار از حیث دانش نظری و اطلاعات تاریخی به عرصه‌های بدیع و فراخ راه نیافته‌اند.

دلیل مکرر بودن روایت‌ها و نقطه‌نظرات اشعار نیز یکی‌بودن مأخذ آنهاست که به طور غالب وعظ وعاظ یا مدح مداحان بوده و هست، از این رو در بیشتر این اشعار اشارات تاریخی و مضامینی که بر دانش و آگاهی مخاطب در این زمینه بیفزاید، کمتر است.

بخش بزرگی از شاعران موضوعات را سینه به سینه گرفته‌اند و در انتقال آنها وفادار بوده‌اند. این موضوعات همان‌هایی است که در منابر و مدایح بازگو می‌شود. از این‌رو با اینکه ارزشمند و محترمند ولی محدود و در مقایسه با عظمت این واقعه اندکند.

در مجموع در آثار بیشتر کسانی که به شاعران اهل‌بیت‌(ع) مشهورند اتفاقات آمیخته با عواطف بیان می‌شوند. در واقع این عواطف و احساسات در جاهایی جای دانش نظری را در این اشعار گرفته‌اند. مضمون کلی این آثار ستایش صفاتی مانند وفاداری، بزرگی، بزرگمردی و بزرگواری معلومات و مشهودات است. البته این وضع مربوط به اشعار عام است و شعرهای خاصی نیز در این باره وجود دارند که تأثیرگذار و بسیار قابل توجهند.

با این توضیحات نکته‌ای که توجه به آن ضروری به نظر می‌رسد این است که تشیع نیاز به دانش نظری بیشتر در این زمینه و استخراج مضامینی دارد که ادبیات شیعه را پربار می‌کند، چراکه گاهی دست ما تهی‌تر از گذشته است.

در ادوار تاریخی گذشته ترکیب‌بندهای بسیار زیبایی در این زمینه سروده شده‌است. همچنین قصاید فیاض، کارهای فیض و عمان سامانی که عمق نظری آنها از بسیاری از کارهای امروزی بیشتر است. به هر روی برای اینکه یک قدم از چیزی که هستیم جلوتر باشیم نیاز داریم که سرایندگان ما دانش خود را در این‌باره بالا ببرند و شعر آیینی به جای تکیه صرف به احساسات و عواطف به مفاهیم عاشورایی بیشتر توجه کند.