رشد بی‌قواره بازار در دل محله

زهرا بلندی| خبرنگار:

منطقه 19

سال‌ها پیش وقتی کرکره نخستین مغازه در نعمت‌آباد بالا رفت کسی به این فکر نمی‌کرد که روزی این محله و چند محله اطرافش به راسته‌های تجاری تبدیل شود. بازار مبل نعمت‌آباد، بازار پارچه عبدل‌آباد و بازار اسباب‌بازی و دکوری صالح‌آباد خیلی زود در شهر شهره شدند و به میزبانی از مردم گوشه و کنار پایتخت عادت کردند. این بازارها بدون زیرساخت و به مرور با افزایش تدریجی تعداد مغازه‌ها شکل گرفتند که در کنار ایجاد منبع درآمد برای اهالی، آسیب‌ها و مشکلاتی را به همراه آوردند. برای بررسی حال و هوای کنونی این راسته‌های تجاری با «علیرضا محمودی» کارشناس ارشد شهرسازی در هریک از این راسته‌ها گشت زدیم و جنبه‌های مثبت و منفی شکل‌گیری‌شان را مورد بررسی قرار دادیم. محمودی که از ساکنان محله عبدل‌آباد است، به دلیل ارائه پایان‌نامه‌اش با موضوع «بررسی تحلیلی اثرات تغییر کاربری مسکونی به تجاری به‌خصوص راسته‌های تجاری محله شکوفه» اطلاعات جامعی در این زمینه دارد. 

چیزی به غروب نمانده. بلوار شکوفه را به مقصد بازاری که روزانه پذیرای مهمانانی از همه مناطق شهر است، پیش گرفته‌ایم. در حالی‌که هنوز به میانه روزهای هفته هم نرسیده‌ایم، آثار شلوغی بازار بزرگ عبدل‌آباد از بدو ورود به این خیابان پیداست. هرچه جلوتر می‌رویم حرکت میلیمتری خریداران بیشتر نمود پیدا می‌کند. صدای فروشنده‌هایی که بازار گرمی می‌کنند در فضای خیابان احسانی پیچیده است. اهالی می‌گویند تا قبل از دهه 80 اینجا خیابانی بود که فقط به محل فروش نخ و دوک و تکه پارچه‌های ارزان معروف بود، اما به واسطه شم اقتصادی برخی از کاسبان و حمایت شهرداری، از سال 1385 به‌عنوان یک بازار به رسمیت شناخته شد و روند تجارت تا خیابان‌های اطراف آن از جمله اُحد، بدر و انقلاب هم گسترش یافت.



محمودی که مدت زیادی از سکونتش در محله شکوفه می‌گذرد، می‌گوید: «با راه‌اندازی مغازه‌های مختلف در این خیابان، تعداد زیادی از کاسبان تجارت خود را به این محدوده انتقال دادند و اکنون علاوه بر پارچه و پرده، این محدوده به فروش انواع و اقسام کالاها اختصاص پیدا کرده است.» از کمترین فضای  عبدل‌آباد برای ایجاد کسب و کار استفاده شده. رد تجارت در بافت مسکونی داخل کوچه‌ها هم پیداست. «یوسفعلی جعفری» 60 ساله، یکی از کاسبان قدیمی محله عبدل‌آباد که مغازه‌اش هنوز شکل و شمایل قدیمی‌اش را حفظ کرده، می‌گوید: «خدا پدر تکه پارچه‌فروش‌ها را بیامرزد که این شرایط را ایجاد کردند و برای اهالی محله سبب خیر شدند تا کسب و کار در محله ما رونق بگیرد.» وی با اشاره به مشکلاتی که بابت این بازار متحمل شده‌اند، ادامه می‌دهد: «البته با توسعه بازار،‌ رفت‌وآمد و شرایط زندگی برای اهالی خیلی دشوار شده. خیلی از ساکنان خیابان احسانی به سبب مشکلات بازار کوچ کردند و از این محله رفتند و حالا اینجا بیشتر به محل سکونت افاغنه و مهاجران تبدیل شده است.» 

«جابر واقفی» کاسب 62 ساله محله که از سال1359 ساکن خیابان احد است، می‌گوید: «خیابان احد به بورس سیسمونی تبدیل شده و جای پارکی که پاسخگوی این حجم از خریداران باشد، وجود ندارد. مشتری‌ها خودرو خود را جلو در منزل اهالی می‌گذارند و تا ساعت‌ها پیدایشان نمی‌شود.» بوی فاضلاب که صدای گلایه‌آمیز یکی از کاسبان را برانگیخته موجب اظهار نظر محمودی شده و می‌گوید: «فاضلاب شهری اینجا برای جمعیت بافت مسکونی در نظر گرفته شده است. سیستم فاضلاب عبدل‌آباد پاسخگوی واحدهای مسکونی است و با تبدیل محله به بافت تجاری و‌‌‌ تردد زیاد جمعیت، تولید زباله و... فرسودگی زودتر از موعد لوله‌ها را در پی داشته است.»


تجارت مبلمان در خیابان‌های 4 متری

به سمت بازار مبل نعمت‌آباد می‌رویم. فرصت را غنیمت شمرده و درباره دلایل محمودی برای انتخاب موضوع پایان‌نامه‌اش سؤال می‌کنیم. او با استناد به جمله یکی از اساتیدش می‌گوید: «به‌عنوان یک شهرساز اگر بتوانم برای محیط پیرامون خودم یک قدم بردارم خدمتم را به بشریت و جامعه ادا کرده‌ام و چه چیزی بهتر از بازاری که با تمام وی‍ژگی‌هایش آشنا بودم.» در کنار بزرگراه شهید کاظمی به بازار مبل می‌رسیم. چند خیابان باریک تو در تو که به اضافه مغازه‌های صنایع چوبی متعدد، انبار و تولیدی‌های زیادی داخل کوچه‌هایش دیده می‌شود. مبلمان روی وانت‌باری سوار شده و فروشنده با دقت خاصی برای خروج خودرو از کوچه، به راننده فرمان می‌دهد. محمودی می‌گوید: «شکل‌گیری بازار مبل نعمت‌آباد به سال 1378 برمی‌گردد.

روزهایی که مردم بخشی از ساختمان مسکونی‌شان را تغییر کاربری داده و به انبار یا مغازه‌هایی برای فروش اجناس دست دوم تبدیل کردند.» این کارشناس ارشد شهرسازی با اعتقاد بر اینکه بازارها قلب تپنده شهر محسوب می‌شوند و اگر خرید و فروش نباشد، شهر جنبه خوابگاهی پیدا می‌کند، می‌گوید: «شکل‌گیری بازار به 2 صورت است؛ پیش برنامه‌ریزی شده یا پس برنامه‌ریزی شده و متأسفانه بازارهای منطقه19 به‌صورت پس برنامه‌ریزی شده شکل گرفته‌اند. خیابانی که کارکرد مسکونی داشت و فقط جوابگوی تعداد اندکی از مشتری‌ها و خریداران محلی بود، به بازاری بزرگ و فرامنطقه‌ای تبدیل شد. این بازارها به‌خصوص بازار عبدل‌آباد در کنار شناساندن نام محله و رونق اقتصادی، طبعاً مشکلاتی همچون کمبود فضای پارک، ترافیک و ورود فرهنگ مهاجم را به همراه داشت.» وی ادامه می‌دهد: «خیابان حدوداً 6 متری ظرفیت بازار شدن را نداشت، این درحالی است که بازار عبدل‌آباد نسبت به بازار مبل نعمت‌آباد که در احاطه خیابان‌هایی با عرض حدوداً 4ـ3متری است، شرایط بهتری دارد.» محمودی می‌گوید: «اگر براساس زیرساخت این بازارها شکل می‌گرفت برای افرادی که تجربه‌ای در زمینه تجارت نداشتند، نباید جواز کسب صادر می‌شد.»


بازار در دل زمین‌های کشاورزی

بازار صالح‌آباد، بازار عمده‌فروشی‌های اسباب‌بازی و لوازم دکوری است، جایی که به گفته محمودی پارک دوبل و سوبل و تقابل زمین‌های کشاورزی و کسب و کار بیش از هرچیزی نمود دارد. محمودی می‌گوید: «اینجا قطعاً نسبت به بازار عبدل‌آباد که ابتدا به بافت مسکونی و بعد تجاری تبدیل شد، درگیر مشکلات بیشتری است چراکه یکی از مهم‌ترین عناصر در ایجاد یک بازار آشنایی با فرهنگ تجارت است. بیشتر این فروشندگان، مهاجران شهرهای دیگر و روستانشینان بودند و اغلب بدون آگاهی از فرهنگ شهرنشینی و با نگاهی سنتی به تجارت، وارد این عرصه شدند. آداب معرفی جنس، پوشش مناسب در محیط کار، احترام به مشتری، گفتار مناسب و... از جمله مواردی است که باید در بحث تجارت و کسب و کار رعایت شود.» وی ادامه می‌دهد: «البته خوشبختانه نسبت به سال‌های گذشته اوضاع بهتر شده. اوایل فعالیت این بازارها، درگیری‌های زیادی بین فروشندگان و خریداران به وجود می‌آمد که همه به ناآگاهی کاسبان با فرهنگ تجارت بر می‌گشت.» محمودی در حالی‌که به ساخت‌وسازهای غیرمجاز و واحدهای تجاری غیر‌استاندارد اشاره می‌کند، می‌گوید: «به گفته اهالی محله این ساخت‌وسازها از نظارت و ایمنی کافی برخوردار نیستند و این موضوع مهم دیگری است که در این بازار جلوه می‌کند و نیازمند نظارت بیشتر مسئولان است.» او نهایتاً به افزایش قیمت املاک در جنوبی‌ترین نقاط شهر اشاره کرده و می‌گوید: «گرایش افراد به راه‌اندازی کسب و کار در این محدوده و از طرفی تمایل ساکنان برای فروش هرچه گران‌تر املاک خود، باعث شده این محله‌ها از حالت بومی و حال و هوای روزهای قدیم خود خارج شوند.» 


نظارت بر 2 هزار و صد واحد تجاری

بعد از اقدام شرکت ساماندهی برای پلمب سمساری‌های محله نعمت‌آباد در دهه 80 واحدهای تجاری نوفروشی کم‌کم در این محله شکل گرفت و هر روز به تعداد آنها اضافه و اینجا به‌عنوان بازار مبل به رسمیت شناخته شد. بازار پارچه عبدل‌آباد هم با تقاضای اهالی محله و شورایاران از سال 1385 زمزمه‌های تبدیلش به بازاری بزرگ پیچید و سال 1390 با سنگفرش خیابان احسانی رسمی شد. بازار صالح‌آباد نیز از دهه 90 با تبدیل انبارها و کارگاه‌ها به واحدهای تجاری فروش اسباب‌بازی و لوازم دکوری تبدیل شد و به مرور رشد کرد. «محسن آلمانی» رئیس اداره خدمات شهری منطقه 19 با بیان این مطالب، درباره 3 بازار مهم‌ محله می‌گوید: «در حال حاضر 800 واحد تجاری در نعمت‌آباد، یک هزار واحد تجاری در بازار عبدل‌آباد و حدود 300 واحد تجاری در صالح‌آباد وجود دارد که همه بدون زیرساخت قبلی و تدریجی شکل گرفته‌اند.»

او درباره دسترسی‌های محلی و مشکلات ترافیکی این محدوده‌ها می‌گوید: «بازار نعمت‌آباد و عبدل‌آباد به بزرگراه آزادگان، خیابان شهید کاظمی، ایستگاه مترو و ایستگاه اتوبوس دسترسی دارند، اما بهترین دسترسی به صالح‌آباد خودرو شخصی است. برای کنترل ترافیک بازار عبدل‌آباد شهریور سال 1391 یک پارکینگ طبقاتی با ظرفیت 100 خودرو در خیابان گل‌آذین راه‌اندازی شد و همچنین در زمان تعطیلی مدارس و اواخر سال از حیاط حداقل 10 مدرسه برای پارک خودرو خریداران استفاده می‌شود. راه‌اندازی یک پارکینگ در ضلع شمالی بازار نعمت‌آباد با ظرفیت 250 دستگاه هم از جمله امکانات بازار نعمت‌آباد است. در صالح‌آباد به دلیل دارا بودن خیابان‌های عریض‌تر، تاکنون نیازی به راه‌اندازی پارکینگ نداشته است. این در حالی است که پلیس راهور و نیروی انتظامی هم برای کنترل ترافیک و امنیت بازارها به‌صورت مستمر در این محدوده‌ها گشت می‌زنند.» وقتی از چگونگی صدور مجوز و رشد سریع واحدهای تجاری در منطقه 19 به‌ویژه شهرک صالح‌آباد سؤال می‌کنیم، آلمانی می‌گوید: «نظارت مرتباً انجام می‌شود. در صورت مواجهه با بافت‌های تجاری غیرمجاز با تخریب، جریمه یا برگرداندن واحد به شرایط قبلی، اعمال قانون می‌شوند.»