مرگ تدریجی یکجا‌نشینان

زهرا رفیعی/خبرنگار


یکجانشینی و کم‌تحرکی عامل بروز بسیاری از بیماری‌ها در افراد است. سازمان بهداشت جهانی اخیرا هشدار داده که کمبود فعالیت و تحرک بدنی سلامت5. 1میلیارد نفر را به مخاطره انداخته است و جانشان را تهدید می‌کند. براساس این گزارش که در نشریه معتبرThe Lancet Global Health منتشر شده و روند جهانی کمبود فعالیت بدنی در سطح جهانی از ٢٠٠١ تا ٢٠١٦ را روی 2میلیون نفر مورد بررسی قرار داده است، در ۱۵سال اخیر فعالیت بدنی در سراسر جهان روندی نزولی داشته است. در سال٢٠١٦ بیش از یک‌چهارم جمعیت بالغ جهان یعنی یک‌میلیارد و 400میلیون نفر تحرک بدنی لازم را نداشتند که بیش از رقم ٢٣.٣درصد در سال٢٠١٠ بوده است. براساس این گزارش در کشورهای فقیر جهان، تنها ١٦درصد از کسانی که در این تحقیقات مورد بررسی قرار گرفتند کمتر از این میزان لازم تحرک داشتند؛ درحالی‌که این رقم در کشورهای ثروتمند به ٣٧درصد می‌رسد. توسعه و پیشرفت اقتصادی باعث می‌شود که مردم بیشتر به کارهایی اشتغال یابند که نیازی به تحرک جسمی ندارد.

یحیی سخنگویی، استادیار گروه فیزیوتراپی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به تغییر ساختار اسکلتی افراد در سال‌های اخیر گفت: چندین عامل در کوتاهی عمر کسانی که کم‌تحرک هستند دخیل است؛ از طرز نشستن کودک پشت میزهای غیراستاندارد تا نحوه حمل کیف و... فشارهایی به مفاصل وارد می‌کند که عوارض آن به سنین بالاتر منتقل می‌کند. از آنجایی که طرز درست نشستن و درست کار کردن به هیچ فردی آموزش داده نشده است، ما عمدتا به جلو قوزکرده می‌نشینیم و ارگونومی در محیط کار را رعایت نمی‌کنیم، یعنی تطبیق انسان با محیط کار به‌درستی صورت نمی‌گیرد؛ در نتیجه عوارض نشستن به مرور زمان به بدن وارد می‌شود. این فرسودگی‌ها و عوارض از بین نمی‌رود و کم‌کم خود را به‌صورت گردن‌درد، کمردرد و... نشان می‌دهد. به‌عبارت علمی‌تر، نشستن‌های طولانی‌مدت و غلط می‌تواند زمینه مساعد برای بروز انواع ناراحتی‌های اسکلتی و عضلانی را فراهم کند.

فقر حرکتی می‌تواند منجر به ضعف عضلانی و کاهش انعطاف‌پذیری بدن شود. این استاد دانشگاه درباره فقر حرکتی ایرانی‌ها گفت: قد ما ایرانی‌ها در دهه‌های اخیر کاهش یافته است. علت این مسئله زندگی غیرفعال ماست. بچه‌ای که در نسل قبل نمی‌توانستید در خانه پیدایش کنید و دائم در کوچه در حال بازی بود، الان پشت کامپیوتر در وضعیت غلط نشسته و در حال بازی است. الگوی تحرکی سایر گروه‌های سنی هم همینطور است. فقر حرکتی به‌معنای واقعی به وضوح در قامت ایرانی‌ها قابل مشاهده است. یک حرکت و پیاده‌روی ساده یا بالا و پایین بردن دست‌ها می‌تواند از بروز بیماری‌های اسکلتی و قامتی جلوگیری کند و باعث اتساع (باز شدن) قفسه سینه، بهبود عملکرد ریه‌ها و... شود. کم‌تحرکی همچنین باعث افزایش وزن می‌شود و در نتیجه فشار به مفاصل را افزایش می‌دهد که به دنبال آن مشکلاتی مانند آرتروز زودرس، تسریع در بروز آن و پوکی استخوان ایجاد می‌شود.

او که به تجربه آموخته است حتی در سنین بالا، افزایش تحرک منجر به بهبود عملکرد افراد می‌شود، گفت: تا آخر عمر حرکات اصلاحی برای هر ناهنجاری مؤثر است و می‌تواند از پیشرفت شدید‌ترین ناهنجاری‌ها جلوگیری کند. اما در ایران یک فرهنگ اشتباه وجود دارد که برای احترام به بزرگسالان آنها را از تحرک منع می‌کنند و مثلا می‌گویند شما بنشین من برایتان یک لیوان آب می‌آورم. درصورتی که تحرک برای چنین مایحتاجی به نفع سالمند است.

از شکستن الوار تا سفر با هواپیما

علاوه بر فرهنگ تغییر سبک زندگی نیز باعث کم‌تحرکی ایرانی‌هاست. پرهام پارسانژاد، فیزیوتراپیست و عضو هیأت‌مدیره انجمن فیزیوتراپی ایران در گفت‌و‌گو با همشهری در آستانه روز جهانی فیزیوتراپی گفت: شعار امسال کنفدراسیون جهانی فیزیوتراپی نیز مانند سال‌های قبل «حرکت برای سلامتی» است تا توجه جامعه جهانی را به نقش تحرک در ادامه حیات و سلامت انسان‌ها جلب کند. این شعار هرسال ثابت بوده و تغییر نمی‌کند تا عوارض خطرناک کم‌تحرکی در این روز به جوامع مختلف یادآوری شود.
وی گفت: با تغییر الگوی زندگی انسان‌ها از فعالیت‌های جسمانی سنگین مانند راه رفتن طولانی، دویدن، از کوه بالا رفتن، شکار کردن، حمل بارهای سنگین و خردکردن الوار و هیزم به سوی نشستن طولانی در خودروها، قطارها و هواپیما برای جابه‌جا شدن یا نشستن پشت میز و کار با رایانه و تلفن‌های هوشمند در مشاغل مختلف سوق داده شده‌اند. این تغییر باعث کاهش فعالیت عضلات بدن، به هم خوردن تعادل این عضلات نسبت به هم، کاهش ظرفیت قلب و عروق و ریه‌ها، کاهش آمادگی جسمانی افراد، کاهش متابولیسم و سوخت‌وساز بدن، افزایش وزن و مستعد شدن بدن برای ابتلا به بیماری‌های مختلف شده است.

او با اشاره به اینکه براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی یک‌چهارم مردم جهان فقر حرکتی دارند، گفت: این آمار در کشور ما بالاتر است و نزدیک به نیمی از جمعیت کشور را شامل می‌شود. به غیراز بخشی از جمعیت روستایی که همچنان به روش‌های سنتی به شغل کشاورزی و دامپروری اشتغال دارند و از تحرک کافی در فعالیت‌های روزمره برخوردارند، باقی افراد جامعه ایرانی گرفتار عوارض کم‌تحرکی هستند. چاقی، اختلالات اسکلتی-عضلانی، دیابت، بیماری‌های قلبی-عروقی، پوکی استخوان، افسردگی و سکته‌های قلبی و مغزی از مهم‌ترین پیامدهای تهدید‌کننده بی‌حرکتی  است. لازم به ذکر است در نشستن‌های طولانی‌مدت مجاری ادرار و مدفوع هم می‌توانند دچار اختلال شوند.
این عضو هیأت‌مدیره انجمن فیزیوتراپی ایران گفت: علاوه بر بالغین، کودکان هم این روزها بیشتر وقت خود را با بازی‌های رایانه‌ای می‌گذرانند و به‌علت کوچک شدن محل زندگی و آپارتمان‌نشینی، فضای کافی برای فعالیت‌های بدنی آنها وجود ندارد و آنها را در معرض خطر چاقی و ناهنجاری‌های اسکلتی همچون افزایش قوس پشتی و انحراف جانبی ستون فقرات قرار می‌دهد. مدارس نیز به‌علت نداشتن فضای مناسب ورزشی و بی‌توجهی کافی به ساعات ورزش دانش‌آموزان توان بهبود این وضع را ندارند و نسل آینده کشور دچار فقر حرکتی و در معرض بروز آسیب‌های مختلف و کاهش سطح کیفیت زندگی و کارآمدی لازم در سنین بلوغ و فعالیت خواهد بود. طبیعتا درصورت بی‌توجهی و عدم اصلاح این وضعیت حرکتی، دوران سالمندی این نسل هم همراه ناتوانی و اختلالات مختلف خواهد بود.

او در مورد کم‌تحرکی زنان ایرانی گفت: آمار بی‌حرکتی در مورد زنان بیشتر از مردان است. محدودیت‌های اجتماعی و فقدان فضای ورزشی کافی برای خانم‌ها باعث شده که فعالیت بدنی 80درصد زنان ایرانی تنها به انجام وظایف خانه‌داری محدود شود. نبود آمادگی جسمانی مناسب به‌علت تحرک کم و انجام کارهای سنگین منزل و تغییرات هورمونی در دوره‌های سنی خاص، خانم‌ها را در معرض خطر بروز پوکی استخوان، بیرون‌زدگی دیسک‌های بین‌مهره‌ای در گردن و کمر و آرتروز و تخریب مفاصل زانو و لگن قرار می‌دهد. یکی از وظایف  فیزیوتراپیست‌ها اطلاع‌رسانی درباره خطرات بی‌حرکتی و نشستن طولانی است که البته این مهم جز با افزایش توجه متولیان سلامت کشور در وزارت بهداشت به پیشگیری و آموزش در این زمینه امکان‌پذیر نیست. فیزیوتراپیست‌ها به کارمندان می‌گویند که هر نیم‌ساعت از پشت میز خود برخیزند، کمی راه بروند و چند تمرین کششی آرام انجام دهند تا عضلات مجددا برای حفظ وضعیت صحیح اندام‌ها فعال شوند. آنها به خانم‌های خانه‌دار می‌آموزند که در چه وضعیت‌هایی کارهای آشپزخانه را انجام دهند که نیروی کمتری به زانو و کمر آنها وارد شود و با آموزش نشستن روی توپ‌های بزرگ فیزیوتراپی و تماشای تلویزیون و کار با رایانه پشت میز به افراد یاد می‌دهند که چگونه هم کار کنند و هم ورزش. گنجاندن 30دقیقه فعالیت ورزشی سبک مانند پیاده‌روی و شنای آرام و 15دقیقه فعالیت ورزشی سنگین مانند دویدن، دوچرخه‌سواری و شنای سریع به‌صورت روزانه می‌تواند مانع از چاقی و سایر عوارض کم‌تحرکی شود.

افزایش 5/5 برابری شمار افراد چاق در ایران

رضا ملک‌زاده، معاون تحقیقات وزیر بهداشت: ۲۹میلیون نفر در ایران، دارای چاقی و اضافه‌وزن هستند. در سال۱۹۸۰ (۱۳۵۹)، تعداد افراد چاق در ایران، معادل ۲میلیون نفر بود که به ۱۱میلیون نفر در سال۲۰۱۵ (۱۳۹۴) رسیده و ۵.۵برابر افزایش یافته است. در ایران از سال۱۹۸۰ (۱۳۵۹) تا ۲۰۱۵ (۱۳۹۴)، شیوع اضافه وزن در زنان بالغ از ۳۱.۷درصد به ۳۲.۳درصد و شیوع اضافه وزن در مردان بالغ از ۲۳.۹درصد به ۳۵.۳درصد رسیده است. همچنین در همین فاصله زمانی، شیوع چاقی در زنان از ۱۶.۶درصد به ۲۴.۱درصد و شیوع چاقی در مردان از ۵.۸ درصد به ۱۳.۸درصد افزایش پیدا کرده است. در مجموع از کل تعداد مرگ‌ومیرها در سال۱۹۹۰ که شامل ۳۷۲هزار فقره بوده، حدود ۲۱هزار و ۵۰۰مرگ یعنی حدود ۶درصد مرگ‌ها قابل انتساب به اضافه‌وزن و چاقی بوده‌اند؛ درحالی‌که از تعداد کل ۳۸۵هزار مرگ در ایران طی سال۲۰۱۵، حدود ۵۰هزار مرگ یعنی معادل ۱۳درصد از مرگ‌ومیرها قابل انتساب به اضافه وزن و چاقی بوده است. (مهر)

   از هر 10 ایرانی ۹نفر کم‌تحرک و ۵نفر مبتلا به چاقی است

علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت: از هر 10ایرانی بالای ۱۸سال، ۹نفر دچار کم‌تحرکی، ۵نفر چاق، یک نفر دچار قند خون بالا، یک نفر مبتلا به فشار خون بالاست و یک نفر سیگار می‌کشد. بیماری‌های قلبی و عروقی را نخستین عامل مرگ‌ومیر ایرانی‌هاست. تغدیه نامناسب،کم‌تحرکی و چاقی از مهم‌ترین عوامل ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی است. شیوع چاقی در بین دانش‌آموزان شهری ایران دو برابر دانش‌آموزان روستایی است.(ایرنا)