همشهری در گفت‌وگو با کارشناسان بررسی می‌کند که چرا امسال هم کتاب‌های درسی کاغذی ماند
دانش‌آموزان درانتظار کتاب‌های الکترونیک
فهیمه طباطبایی/خبرنگار
توزیع کتاب‌های درسی از 3 روز پیش آغاز شد و باز هم نسخه الکترونیک هیچ‌یک از کتاب‌های درسی منتشر نشد و دانش‌آموزان باید از همان کتاب‌های چاپی در همه دروس خود استفاده کنند؛ اقدامی که قرار بود مرحله اول آن در سال تحصیلی جدید اجرا شود و بخشی از محتوای درسی با تکنیک استفاده از رسانه‌های دیداری و شنیداری آموزش داده شود.
مسئولان آموزش و پرورش امسال هم فکری به حال سنگینی کیف دانش‌آموزان نکردند و در سال تحصیلی جدید هم کودکان و نوجوانان باید با کوله‌بار سنگینی از کتاب‌ها و دفترها و وسایل کمک‌آموزشی به مدرسه بروند و والدین باید مراقب باشند که شانه‌ها و کمر بچه‌ها زیر کوله‌ها و کیف‌های سنگین خم نشود و خدایی ناکرده فرزندانشان دچار افتادگی شانه و ناهنجاری‌های قامتی نشوند. مسئولان سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در ابتدای سال تحصیلی قبل وعده داده بودند که با ارتقای محتوای کتاب‌های درسی به پدیده چندرسانهای و تبدیل کردن بخشی از آنها به آموزش الکترونیک تاحدی به سبک شدن کیف دانش‌آموزان کمک کنند اما آغاز توزیع کتاب‌های درسی که در هفته جاری شروع شده، نشان می‌دهد که این اتفاق رخ نداده و تمام کتاب‌ها در همه مقاطع تحصیلی همچون سال‌های گذشته کاغذی و پرتعداد است.
این در حالی است که محمود امانی‌طهرانی، مدیرکل دفتر تألیف کتاب‌های درسی وزارت آموزش و پرورش سیزدهم تیرماه سال 1396با انتقاد از روند موجود در حوزه تدوین و چاپ محتوای آموزشی و سنگینی کیف دانش‌آموزان به عصر ایران گفته بود: «من هم موافقم که وزن کوله‌پشتی دانش‌آموزآن گاهی از حد نرمال بیشتر می‌شود و یکی از راه‌حل‌های این مشکل، بحث استفاده از کیف‌های الکترونیک است که قطعا در آینده نقش آن در سیستم آموزشی کشور بیشتر خواهد شد. به هر ترتیب در دنیای امروز استفاده از دستگاه‌های الکترونیک مانند گوشی موبایل و تبلت در پروسه آموزش یک امر بدیهی تلقی می‌شود و ما نیز باید به این سمت حرکت کنیم.»
او راه‌حل بعدی را استفاده از کاغذهای بالکی که سبک هستند و وزن کتاب‌ها را تا نصف کاهش می‌دهند، اعلام کرده و گفته بود که این موضوع را در دستور کار و بررسی قرار خواهند داد تا بتوانند این کاغذها را جایگزین کاغذهای موجود کنند و بخشی از سنگینی کتاب‌های درسی را بگیرند.
در آستانه سال تحصیلی جدید بار دیگر سراغ امانی‌طهرانی، مدیرکل دفتر تألیف کتاب‌های درسی وزارت آموزش‌وپرورش رفتیم تا ببینیم چرا امسال هم با وجود گرانی و کمبود شدید کاغذ در بازار 140میلیون نسخه کتاب درسی تولید شده و باز هم محتوای الکترونیک آموزشی تهیه نشده است؟
آقای امانی نتیجه یک دهه کار پژوهشی، برگزاری 8دوره جشنواره «تولید محتوای الکترونیک» و «سند راهبردهای توسعه فناوری در آموزش و پرورش در قالب طرح تکفا» و صدها ساعت جلسه بررسی در ستاد و استان برای تولید کیف الکترونیک دانش‌آموزان به کجا رسید؟
ما مرحله اول الکترونیکی کردن کتاب‌های درسی را با ارائه نسخه پی‌دی‌اف در سایت رشد انجام دادیم و دسترسی آن را برای عموم آزاد گذاشتیم؛ اتفاقی که بسیار نادر است و بعید می‌دانم که در کشورهای دیگر دنیا آن را انجام دهند؛ دانش‌آموزان ایرانی می‌توانند وارد سایت رشد شوند و از هر کدام از کتاب‌های مورد نیازشان پرینت بگیرند یا آن را در تبلت بخوانند.
اما نسخه پی‌دی‌اف، ابتدایی‌ترین بخش الکترونیک کردن کتاب‌های درسی است و با محتوای چندرسانهای و پویا که در آن ویدئوهای آموزشی، تمرین‌های درسی، ارتباط با مربی و... داشته باشد، بسیار متفاوت است؛ یعنی نتیجه ساختار اداری در سازمان پژوهش به نام دفتر فناوری‌های آموزشی و هزاران ساعت فعالیت و میلیاردها بودجه تخصیص یافته در این بخش یک نسخه پی‌دی‌اف می‌شود؟
اول از همه توضیح بدهم که حتی اگر محتوای الکترونیک هم تولید شود باز هم ما کتاب درسی برای همه دانش‌آموزان چاپ می‌کنیم؛ چراکه این امر یکی از نشانه‌های توسعه‌یافتگی هر کشور است. دوم اینکه درصورت تولید محتوای الکترونیک باز هم سطح درآمد و دسترسی همه دانش‌آموزان در کشور به این محتوا فراهم نشده و نمی‌توان کتاب درسی را جمع کرد.
در شرایطی که صنعت نشر با بحران کاغذ روبه‌روست و به گفته شخص آقای تورانی، معاون پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، کشوری مانند هند با 260میلیون دانش‌آموز کمتر از 100میلیون نسخه کتاب چاپ می‌کند و کشورهای توسعه‌یافته دیگر مانند فنلاند، دانمارک، برخی ایالت‌های آمریکا و...برای حفظ محیط‌زیست به این سمت پیش رفته‌اند باز هم چاپ 140میلیون نسخه کتاب برای 14میلیون دانش‌آموز و معلم که در رأس 9ماه دور ریخته می‌شود، نشانه توسعه‌یافتگی است؟
ما هم در این مسیر قدم برداشته‌ایم و اگرچه سرعتمان کم است اما بالاخره فعالیت‌هایی داشته‌ایم. صحبت‌های شما درست نیست؛ مثلا ما نسخه غنی شده کتاب‌های درسی را به شکل نرم‌افزار یارانه‌ای ارائه کرده‌ایم که در مدارس از آن استفاده می‌کنند یا برنامه داریم که در آینده به سمت «ای پاپ» یا نشر الکترونیک عمومی در ورژن 3 قدم برداریم که قابلیت‌های بسیاری مانند ارتباط معلم با دانش‌آموز در فضای مجازی، حل تمرین، تدریس آنلاین، ارائه ویدئو و کلیپ و.... را دارد. اصلا آموزش‌های الکترونیک جذاب‌تر، کاربردی‌تر و دارای سبک‌های گوناگون در روش تدریس است که یک قدم بزرگ در راستای عدالت آموزشی است چون بسیاری از محدودیت‌ها و کمبودهای موجود در آموزش مناطق روستایی و کمتر برخوردار را رفع می‌کند و دسترسی یکسانی را برای همه افراد فراهم می‌سازد اما تأکید می‌کنم که ما قصد حذف کتاب‌های درسی را نداریم و باز هم کتاب در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد؛ چون یک امر کاملا فرهنگی است. همین موضوع ارائه رایگان پی‌دی‌اف کتاب‌های درسی در سایت رشد، خیلی کاربردی نیست و دیده نشده که دانش‌آموز یا معلمی پرینت گرفتن از صفحات کتاب را بر خریدن آن ترجیح بدهند یا دانش‌آموزان با استفاده از تبلت بتوانند کتاب را مطالعه کنند.
به هر حال ما کار خودمان را انجام داده‌ایم و این به ما مربوط نیست که پرینت گرفتن از صفحات سخت است یا معلمان از آن استقبال نمی‌کنند؛ این مشکلی است که باید درون مدارس حل شود.
در بخشی از گفت‌وگوی سال گذشته‌تان به موضوع چاپ کتاب‌های درسی با کاغذ بالکی اشاره کردید؛ کاغذهای سبکی که وزن کتاب‌ها را تا نصف کم می‌کند و در نتیجه حمل‌ونقل آن را برای بچه‌ها راحت‌تر می‌سازند. ضمن اینکه ارزان‌تر هم هستند. آیا کتاب‌های امسال با کاغذ بالکی خواهند بود؟
خیر، فقط 36هزار نسخه از 140میلیون نسخه کتاب درسی به این روش چاپ شده‌اند. قرار است توزیع امسال آزمایشی باشد و نتایج علمی آن را بررسی کنیم که اگر مناسب بود در سال‌های آینده چاپش سراسری شود.
هوشمندسازی آموزش کند پیش می‌رود
صحبت‌ها و استدلال‌های امانی‌طهرانی درباره عدم‌کاهش حجم کمی کتاب‌های درسی دانش‌آموزان در حالی است که سالانه 50هزار تن کاغذ صرف چاپ کتاب‌های درسی می‌شود که با پایان امتحانات خردادماه دور ریخته می‌شود. ستار معماری، دانش‌آموخته مدیریت آی‌تی در این‌باره به همشهری می‌گوید: «واقعیت این است که اغلب دانشگاه‌ها و مدارس در کشورهای توسعه‌یافته به سمت آموزش الکترونیک حرکت کرده‌اند. در آموزش و پرورش ما هم در ابتدای دهه 90گامی در جهت هوشمندسازی کلاس‌های درسی برداشته شد و اعتبار خوبی صرف خرید تخته هوشمند اختصاص دادند اما این پروژه در ادامه راه ناتمام ماند و گام بعدی یعنی آموزش الکترونیک و استفاده از فناوری‌هایی مانند تبلت و لپ‌تاپ در مدارس عملیاتی نشد.»
وی افزود: «هر سال به آموزش و پرورش بودجه نسبتا خوبی در زمینه توسعه فناوری‌های جدید اختصاص می‌دهند؛ ضمن اینکه بودجه بسیار بالایی هم صرف چاپ کتاب‌های درسی در هر سال تحصیلی می‌شود اما متأسفانه به‌دلیل دانش پایین نیروی انسانی، عملیاتی شدن آموزش الکترونیک به کندی و با تأخیر بسیار بالا صورت می‌گیرد.» این روزها والدین مشغول خریدن لوازم مدرسه مانند نوشت‌افزار و کیف و کتاب برای فرزندان خود هستند و تنها پیشنهاد مسئولان آموزش و پرورش برای حل مشکل سنگینی کتاب‌ها و دفترها استفاده از کیف‌های چرخ‌دار یا کوله‌پشتی‌های دو بندی است که به جای کیف‌های حمل سابق استفاده می‌شود و وزن کوله‌پشتی را به 2 سر شانه به‌جای یک طرف وارد می‌کند. این راه‌حلی است که چندین سال است بسیاری از خانواده‌ها هنگام خرید کوله‌پشتی برای فرزندانشان به آن دقت می‌کنند و امسال هم باید آن را مدنظر داشته باشند.»
منبع: بیزینس اینسایدر
50هزار تن کاغذ برای کتاب‌هایی با عمر 9ماه
به گفته سیداحمد حسینی، مدیرکل پیشین نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی وزارت آموزش و پرورش، میزان مصرف انواع کاغذ در ایران بالغ بر 660هزار تن است که سهم آموزش و پرورش در تهیه کتب درسی حدود 50هزار تن برآورد شده است که عمده کاغذ مورد نیاز برای چاپ کتاب‌های درسی از طریق واردات با ارز مرجع تأمین می‌شود. چاپخانه نشر کتاب‌های درسی در تمام روزهای سال فعال است و روزانه 600هزار جلد کتاب معادل 200تُن چاپ می‌کند و همه این کتاب‌ها بعد از پایان امتحانات در خردادماه هر سال دور ریخته می‌شوند. چاپ کتاب‌های درسی در هر سال تحصیلی رقمی بالغ بر 900میلیارد تومان برای وزارت آموزش و پرورش هزینه دارد.
