گرگان‌رود در خطر

ستاره حجتی| گرگان-خبرنگار:


هشدارهای شرکت آب منطقه‌ای گلستان مبنی بر خطر فصلی شدن رودخانه‌های گلستان به گوش می‌رسد، اما این بار یکی از کارشناسان متخصص رسوب، مبحثی دیگر را از وضعیت رودخانه‌های گلستان به ویژه گرگان‌رود باز می‌کند.  
«همایون خوشروان» عضو گروه پژوهش وزارت علوم و فناوری و همچنین عضو موسسه ملی تحقیقات آب به همشهری می‌گوید که مصب گرگان‌رود بیش از حد متعارف رسوب گرفته و این موضوع به دلیل افزایش سرعت رسوب‌گذاری حاصل از دست‌ورزی بیش از حد به ویژه پوشش گیاهی در بالادست این رودخانه است.


گرگان‌رود؛ شریان حیاتی دشت گرگان 

معاون حفاظت از منابع آبی شرکت آب منطقه‌ای گلستان با تایید موضوع و تاکید بر این‌که رسوب‌گذاری در مصب بخشی از فرآیند طبیعی رودخانه است، می‌گوید: همه رودخانه‌ها در بالادست مسیر خود را طی می‌کنند و پس از آن رسوبات حاصل از طی مسیر را همراه خود می‌آورند. در نهایت در مصب یعنی مکانی که رودخانه به دریا می‌ریزد با رسوب‌گذاری مواجه می‌شویم. 
«حسین دهقان» ادامه می‌دهد: شرکت آب منطقه‌ای طی دوره‌های مختلف اقدام برای لایروبی به ویژه در منطقه خواجه‌نفس کرده است. به دلیل این‌که سایر دستگاه‌ها مانند محیط‌زیست و شیلات نیز ذی‌نفعان آن هستند، در صورت داشتن برنامه ویژه می‌توانند آن را به ما اعلام کنند. 

وی تصریح می‌کند: یک نکته بسیار مهم را نباید فراموش کنیم و این‌که گرگان‌رود برای گلستان بیش از آنچه به نظر می‌رسد، اهمیت دارد. زیرا همه حاصلخیزی دشت گرگان مدیون وجود این رودخانه است. به همین دلیل است که علاوه بر آنچه شرح وظایف سازمانی شرکت آب منطقه‌ای یا هر دستگاه دیگری است، همه باید در حل مشکلات گرگان‌رود سهیم باشیم، زیرا بخش بزرگی از تداوم زندگی و پایداری اقلیمی در گلستان بی‌شک مدیون گرگان‌رود است. 
این مسئول اظهار می‌کند: از سال‌ 81 تا 95 چند مرحله لایروبی مصب گرگان‌رود در خواجه نفس انجام شده و هنوز هم برنامه‌ لایروبی ادامه دارد. طی دوره‌های گوناگون اعتبارات برای آن تخصیص داده شده و چنان که گفتیم این اقدام‌ها از سوی شرکت آب منطقه‌ای ادامه دارد. برای فعالیت در مصب گرگان‌رود، اداره کل حفاظت محیط‌زیست حساسیت‌های ویژه‌ای دارد که به ما ابلاغ کرده و ما نیز باید براساس آن برنامه‌ها را هماهنگ کنیم. 


تایید نشدن لایروبی مصب 

اما مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان با بیان این‌که مشکل گرگان‌رود در جای دیگری غیر از مصب است، توضیح می‌دهد: آنچه ما به نام رسوب‌گذاری می‌شناسیم، امری غیر عادی نیست و به اندازه عمر رودخانه‌ها در حال رخ دادن است و دلتاهای حاصلخیز ما نیز به همین دلیل ایجاد شده‌اند. سازمان محیط‌زیست هیچ اعتقادی به لایروبی به معنای برداشت رسوب ندارد  و معتقد است؛ اگر رودخانه‌ها آورده داشته باشند به شکل طبیعی مسیر خود به دریا را باز می‌کنند. مشکل اینجاست که آیا گرگان‌رود، ورودی دارد که بتواند این مسیر را باز کند؟ 

«امیر عبدوس» با مثالی از سپیدرود، بزرگ‌ترین رودخانه‌ای که به خزر می‌ریزد، اظهار می‌کند: مصب سپیدرود در کنوانسیون رامسر به دلیل تنوع بالا و بی‌بدیل زیستی ثبت شده‌اند. به این دلیل می‌گویم که بدانید تا چه اندازه دلتاهای تشکیل شده از رسوب رودخانه‌ها ارزشمند و مهم و حیاتی هستند. اگر منظور از لایروبی پاکسازی رودخانه از زباله‌هایی باشد که رود طی مسیر با خود انباشت می‌کند، محیط‌زیست هم از آن استقبال می‌کند.

 اما اگر موضوع برداشت رسوب از مصب باشد، اساسا مورد تایید کارشناسان و سازمان محیط‌زیست نیست. وی می‌گوید: همان طور که گفتم مشکل گرگان‌رود را باید در آورد رودخانه و کاهش آب در این رودخانه بررسی کرد نه در مصب آن، زیرا رسوب‌گذاری و تشکیل دلتا بخشی از فرآیند طبیعی زیست یک رودخانه است. طی سالیان سپید رود مسیرش به خزر را باز کرده و بارها و بارها تغییر مسیر داده است. این موضوعی نیست که بخواهیم یا اجازه داشته باشیم در آن دخل و تصرف کنیم و بعد مشکلات دیگر ناشی از آن را متحمل شویم. این سخنان در حالی بیان می‌شود که درست در آخرین روزهای سال 96 شرکت آب منطقه‌ای گلستان به همشهری اعلام کرده بود بر اساس آخرین پایش‌ها، رواناب‌ها در حوزه‌های مختلف رودخانه‌های استان با کاهش چشمگیری بین 44 تا 84 درصد روبه‌رو بوده‌اند.


لایروبی، مصب را باز نمی‌کند 

یک کارشناس مدیریت آب می‌گوید: پدیده‌ای به نام لایروبی به این دلیل است که مشکلات حقیقی رودخانه‌ها دیده نمی‌شود و دستگاه‌های مختلف باید مشکلات مربوط به خودشان را حل کنند. به عنوان مثال شیلات مسئله مسدود بودن دهانه گرگان‌رود را از این منظر طرح می‌کند که امکان ورود ماهیان به رودخانه برای تخم‌ریزی یا زاد و ولد وجود ندارد، اما شیلات هم باید به این سوال پاسخ دهد که طی مدت‌های مدید حیات یک رودخانه چطور این اتفاق می‌افتاد. 
«صابر معصومی» ادامه می‌دهد: ممکن است بپذیریم که چنان پوشش گیاهی بالادست را تخریب کرده‌ایم که رسوب‌گذاری با سرعت بیش از حد متعارف انجام می‌شود، اما همان‌طور که مدیرکل حفاظت محیط‌زیست هم تاکید کرده، رودخانه در صورت داشتن آورد، خودش مشکل را حل می‌کند. 
وی می‌افزاید: فراموش نکنیم تعریف مصب با کانال مصنوعی متفاوت است. مصب مسیری است که رودخانه به دریا باز می‌کند. رود خودش این کار را انجام می‌دهد، یعنی وقتی در شرایط مسدود شدن و تشکیل دلتایی قرار گرفت، گریزگاه دیگر خودش را باز می‌کند. لایروبی مصب را باز نمی‌کند بلکه در حقیقت مسیری مصنوعی ایجاد می‌کند.