نگاه
آموزش‌های تخصصی کلینیک گل و گیاه با مشارکت شهروندان
امیربهمن عابدی/کارشناس گل‌و‌گیاه
گسترش روزافزون جمعیت شهری موجب تغییر ساختار و عملکرد اراضی شهری و حومه شهرها شده است. از مهم‌ترین اثرات کالبدی فضایی رشد شهرنشینی می‌توان به تخریب و تغییر کاربری‌های فضاهای سبز و باز اشاره کرد. فضاهای سبز و بازشهری، بازماندگان طبیعت در شهر محسوب می‌شوند که در نتیجه توسعه بی‌رویه شهری، دچار تغییرات کمی و کیفی شده‌اند و این تحولات، اثرات اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی زیادی را به همراه داشته است.
بنابراین وجود فضای سبز به‌عنوان جزئی از بافت شهرها و بخشی از خدمات شهری ضروری است و نمی‌تواند جدا از نیازهای جامعه شهری باشد. درخصوص مسئله آلودگی‌های زیست‌محیطی تهران و نیاز مبرم به فضای سبز و نقش آن در کاهش برخی از معضلات شهری، شهروندان می‌توانند نقش بسیار مهمی در راستای حفاظت از منابع طبیعی داشته باشند. ساکنان شهرها در ارتباط بسیار نزدیکی با طبیعت هستند، آنان همچنین حافظان فرهنگ و خصوصاً زنان نخستین تعلیم‌دهندگان کودکان در جهت درک ارزش‌های ویژه محیط‌زیست هستند. معمولاً در طبقات پایین اجتماع این نوع فرهنگسازی در جهت حفظ محیط‌زیست، باید بیشتر مدنظر قرار گیرد زیرا ناهنجاری‌های ناشی از عدم‌اطلاع‌رسانی و عدم‌افزایش دانش و سطح نگرش افراد بر محیط‌زیست بیشتر تأثیر گذاشته است. لذا آموزش در فرهنگسازی جهت برطرف کردن تنش‌های زیست‌محیطی مسئله بسیار با‌اهمیتی است.
به موجب اهمیت و نگهداری فضاهای سبز شهری موجود، روند انجام این تحقیق نقش آموزش‌های مردمی در برانگیختن گرایش آنها به سمت تغییر در دانش، آگاهی و مهارت شهروندان تهرانی منطقه یک برای حفظ فضای سبز شهری بوده است تا بدین طریق شهروندان را در توسعه به کارگیری استعدادها، خلاقیت‌ها و امکانات به‌منظور رشد و تعالی شخصی و اجتماعی‌شان یاری رسانده و از طرفی با یاری و کمک‌رسانی آنها به حفظ و احیای هرچه بهتر این فضاها پرداخته و در پایان سبب ایجاد جنبش‌های سریع و گسترده‌ای در جنبه‌های اجتماعی و جهانی شود.
محمدی و همکاران در تحقیقی تحت عنوان «ارزیابی کیفی نقش فضای سبز شهری و بهینه‌سازی استفاده شهروندان از آن در شهرکرد» به این نتایج دست یافتند که پارک‌ها و فضاهای سبز شهری از مهم‌ترین عوامل مؤثر در شکل‌دهی به پایداری اجتماعی و همبستگی‌های شهری‌اند ولی مشکلات زندگی شهری، ایمنی پارک و فضاهای سبز، امنیت و متناسب نبودن امکانات مورد نیاز برای گروه‌های مختلف سنی و جنسی در این مکان‌ها ازجمله عوامل کاهش دهنده تمایل شهروندان برای استفاده از این عرصه‌ها هستند.
نتایج تحقیق سروری و همکاران تحت عنوان «بررسی نقش برنامه‌های آموزشی و ترویجی کلینیک‌های گل و گیاه در پایداری فضای سبز شهری (مطالعه موردی: مناطق یک،7و 18شهرداری تهران)» نشان داده است که بین متغیرهای سطح تحصیلات، علاقه به گل و گیاه، آگاهی از فوائد گل و گیاه، نوع نگرش نسبت به گل و گیاه و استفاده از کلاس‌های آموزشی، با متغیر موفقیت در حفظ و نگهداری فضای سبز شهری رابطه مثبت وجود دارد. نتایج رگرسیون چند متغیره نشان داد که متغیرهای نگرشی نسبت به گل و گیاه، نقش مثبتی در میزان موفقیت در زمینه حفظ و نگهداری فضای سبز شهری دارد و به تنهایی 19درصد از تغییرات متغیر وابسته به میزان موفقیت در زمینه حفظ و نگهداری فضای سبز شهری را باعث شده‌است. براساس تحقیق اکبرپور و نوروزی درخصوص ارزیابی و مکان‌یابی فضای سبز منطقه 9شهرداری تهران، یافته‌ها حاکی از آن است که مردم هر شهر کاربران فضاهای سبز عمومی آن شهر هستند. اساساً هدف از ایجاد فضاهای سبز عمومی، ارتقای شرایط سلامت جسمی و روحی مردم است. مشارکت به‌معنای درگیری ذهنی و عاطفی اشخاص در موقعیت‌های گروهی است که آنان را برمی‌انگیزد تا برای دستیابی به هدف‌های گروهی، یکدیگر را یاری دهند و در مسئولیت کار شریک شوند.
به 2 طریق می‌توان نقش مردم را ارتقا داد:
الف- ارائه آموزش‌های غیررسمی به کاربران فضای سبز برحسب شرایط خاص هریک از گروه‌های جنسی و سنی درخصوص اهمیت فضای سبز
ب- تقویت احساس مسئولیت نزد مردم، با مشارکت دادن گروه‌های مختلف مانند زنان خانه‌دار، دانش‌آموزان و... در حفظ و نگهداری فضای سبز.
نتایج تحقیق موسایی و رضوی (1388) درخصوص بررسی مشارکت شهروندان در امور شهری نشان داد که مشارکت شهروندان به‌طور اعم در ایران و به‌طور اخص در تهران دارای موانع ساختاری، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، مدیریتی، حقوقی و قضایی است. با وجود موانع موجود، نقاط قوت و فرصت‌های زیادی نیز جهت ایجاد و تقویت مشارکت شهروندان در امور شهری وجود دارد. به علاوه ضعف‌ها و تهدیدهای مشارکت از سوی شهروندان و مدیریت شهری، مشارکت را تحت‌تأثیر قرار داده است. هنوز ضرورت مشارکت در امور شهری ازسوی مدیران شهری و شهروندان احساس نمی‌شود. مشارکت شهروندان عمدتاً صوری، سمبلیک و نمادین است. یافته‌های تحقیق تقوایی و همکاران (1389) نشان می‌دهد که بین متغیرهای احساس تعلق به محل سکونت و میزان مشارکت شهروندان در مدیریت شهری رابطه معناداری وجود دارد؛ یعنی شهروندانی که به محل سکونت خود وفادار بوده و احساس تعلق خاطر می‌کنند، بیشتر از شهروندانی که چنین احساسی را ندارند به مشارکت در امور شهری علاقه‌مندند. میزان سودمندی دوره‌های آموزشی نیز به این شرح است.
با توجه به نتایج تحقیق، 8/8درصد از شهروندان منطقه یک تهران که در کلاس‌های کلینیک گل و گیاه شرکت کرده‌اند معتقدند که میزان سودمندی دوره‌های آموزشی خیلی کم، 2/16 درصد کم، 9/30 درصد متوسط، 7/25 درصد زیاد و 4/18 درصد خیلی زیاد است.
