اقتصاد؛ پاشنه آشیل خان

عمران خان، ستاره کریکت پاکستانی‌ها که این روزها به ستاره سیاست هم تبدیل شده، پس از کش و قوس فراوان بالاخره به‌عنوان نخست‌وزیر سوگند یاد کرد تا با فساد مبارزه کند، فقر را از پا در آورد، اشتغال ایجاد کند و «پاکستان نوین» را پایه‌گذاری کند.

خان که حدود یک‌ماه قبل با نتیجه‌ای نه‌چندان درخشان، با کسب 51درصد آرا پیروز میدان سیاست شد، مجبور شد برای تشکیل دولت با احزاب کوچک‌تری که به پارلمان راه پیدا کرده‌اند ائتلاف کند. او اکنون رسما بیست‌ودومین نخست‌وزیر پاکستان است، اما آنچه از شواهد بر می‌آید این است که او روزهای سختی را در خانه و بیرون از خانه در پیش خواهد داشت.

عمران خان در داخل با بحران اقتصادی روبه‌روست و در خارج، با تنش بی‌سابقه در روابط با متحد دیرینه‌‌اش آمریکا. پاکستان در محیط پیرامونی نیز وضعیت مناسبی ندارد و با 2 همسایه شمالی و جنوبی یعنی افغانستان و هند همچنان درگیر اختلافات عمیق است. نمایندگان مخالف خان در مجلس از همین ابتدای کار تکلیف خود را با او معلوم کرده‌اند. آنها عمران‌خان را بازیچه دست ارتش می‌دانند و به‌دنبال تشکیل یک ائتلاف گسترده در برابر او هستند. مجلس سنا نیز در دست مخالفان خان است و از اکنون برای رد مصوبه‌های مورد نظر او خیز برداشته است.

فضای عمومی در جامعه پاکستان اما به‌گونه‌ دیگری است. هواداران عمران خان او را همچنان قهرمان خود می‌دانند و امید به ایجاد یک تغییر بزرگ در میان مردم این کشور موج می‌زند. درست مثل 20سال پیش که او قهرمان ورزش ملی پاکستان بود، اکنون پاکستانی‌ها خان را قهرمان اجرای مطالبات‌شان می‌دانند. او خود سوار بر موج همین خواسته‌ها بود که پیروز انتخابات شد. خان بلافاصله پس از پیروزی در انتخابات در جمع هوادارانش گفت: «پاکستان را به‌گونه‌ای اداره می‌کنم که تاکنون هیچ‌کسی اداره نکرده است.» او وعده مبارزه با فساد داده است.

ایجاد 10میلیون شغل در گام نخست تغییرات در پاکستان ازجمله وعده‌های او به مردم بوده است. ایجاد یک «دولت رفاه اسلامی» در اسلام‌آباد وعده‌ای است که اکنون اجرایی کردنش خود می‌تواند بزرگ‌ترین چالش عمران خان 65ساله باشد.


اقتصاد بحرانی پاکستان

در میانه انتظارات متورم پاکستانی‌ها از دولت، وضعیت اقتصادی پاکستان نه تنها می‌تواند به مانعی برای پیشبرد برنامه‌های عمران خان تبدیل شود بلکه در نهایت همچون پاشنه آشیل دولت در اداره کشور، بلای جانش شود. روزنامه نیویورک‌تایمز روز گذشته در گزارشی کسری بودجه پاکستان را 18میلیارد دلار اعلام کرد. به نوشته این روزنامه پاکستان هم‌اکنون تنها 10میلیارد دلار ذخیره ارزی دارد که هر لحظه این کشور را به ورشکستگی نزدیک‌تر می‌کند. این میزان ذخیره ارزی تنها کفاف 2‌ماه واردات پاکستان را می‌دهد.

شرایط بحرانی اقتصاد پاکستان، 3راه پیش روی عمران خان قرار داده است. او یا باید همچنان از چین استقراض کند یا به سمت ترمیم روابطش با آمریکا برود، یا برای پانزدهمین بار از صندوق بین‌المللی پول وام بگیرد. چینی‌ها طی 7دهه‌ای که از استقلال پاکستان می‌گذرد، در این کشور حضور داشته‌اند؛ هرچند این حضور متاثر از میزان حضور آمریکا در پاکستان بوده و شاهد کاهش و افزایش بوده است. چین اکنون به بندر گوادر پاکستان در حاشیه آب‌های دریان عمان چشم دوخته و قرار است در مقابل امکان بهره‌برداری از این بندر، بیش از 60میلیارد دلار در زیرساخت‌های این کشور سرمایه‌گذاری کند. دولت چین چند روز پس از پیروزی خان در انتخابات نیز 2میلیارد دلار در اختیار اسلام‌آباد قرار داد.

طی روزهای اخیر اما تمایل عمران خان برای دریافت وام از صندوق بین‌المللی پول همزمان با استقراض از چین نیز مطرح شده است. طبق برنامه اعلامی، دولت جدید پاکستان قصد دارد با هدف جلب رضایت این صندوق، 200شرکت دولتی را خصوصی‌سازی‌ کند. خصوصی‌سازی‌ بخشی از یک فهرست بلندبالا از اصلاحات پولی و مالی مورد نظر صندوق بین‌المللی پول است که برای اعطای وام 12میلیارد دلاری به پاکستان‌ در اختیار این کشور قرار گرفته است. این وام درصورت نهایی شدن بزرگ‌ترین وامی است که پاکستان از این نهاد بین‌المللی دریافت می‌کند.

عمران‌خان اعلام کرده تصمیم دارد طی 100روز نخست فعالیت دولت، این بخش از خصوصی‌سازی‌ها را به سرانجام برساند. اما خصوصی‌سازی شرکت‌های دولتی براساس قواعد صندوق بین‌المللی پول منوط به تعیین تکلیف بدهی‌های این شرکت‌هاست. شرکت خطوط هوایی بین‌المللی پاکستان یکی از این شرکت‌هاست که بیش از 3میلیارد دلار بدهی دارد.

کنترل آمریکا بر سیستم مالی جهانی و صندوق بین‌المللی پول اما در نهایت بار دیگر پاکستان را با دولت دونالد ترامپ روبه‌رو خواهد کرد. ترامپ چند‌ماه پس از ورودش به کاخ سفید همزمان با اعلام استراتژی جدید آمریکا در قبال افغانستان اعلام کرد پاکستان را در ناآرامی‌های افغانستان مسئول می‌داند. ترامپ از اسلام‌آباد خواست برای پایان جنگ در افغانستان با واشنگتن همراهی کند. قطع کمک‌های مالی آمریکا به پاکستان نتیجه بخشی از استراتژی ترامپ در قبال افغانستان بود.

حضور عمران خان در قدرت به‌معنای پایان حضور طولانی مدت خانواده‌های «شریف» و «بوتو» در قدرت بوده است. خان برای این روز 22سال تلاش کرده است و اکنون چشم امید پاکستانی‌ها به اوست.