نفت یا مصدق؟

شهرام فرهنگی 

درست همین امروز، در روز بیست و هشتم از مرداد سال97- دقیق - 159روز از کوبیدن نام «مصدق» بر دیوارهای خیابان نفت می‌گذرد. آن روز سردبیرهای اغلب روزنامه‌های مهم ایران به ساختن تیترهایی با ترکیب مصدق و نفت فکر می‌کردند. یا اگر هم نمی‌کردند، به هرحال اگر حوصله‌اش را داشتند حتما این کار را می‌کردند. بالاخره «مصدق» به نقشه تهران پیوست شد؟ خیابان نفت به نام مصدق تغییر کرد؟ خیابان نفت، مصدق شد؟ نفت، شد مصدق؟ نفت رفت، مصدق آمد؟ مصدق به نفت رسید؟ و تیترهای سؤالی دیگر که خیلی‌هایشان روز بعد بدون علامت سؤال روی پیشخوان دکه‌های فروش روزنامه قرار گرفتند. روز 22اسفند همین سال پیش (96)، پایگاه‌های خبری در فضای مجازی از تصویب شدن ​تغییر نام خیابان نفت شمالی به نام دکتر محمد مصدق، با ۱۹ رأی موافق و بدون رأی مخالف در شورای شهر تهران نوشته بودند.
         
نفت یا مصدق؟ در خیابان دکتر مصدق، آدم‌ها پاسخ‌هایی گنگ به این پرسش می‌دهند. نفت یا مصدق؟ نمی‌دانم. شاید. چه فرقی دارد؟ مثل این است که بپرسی شهرک غرب یا شهرک قدس؟ اینجا هنوز هم به نام نفت آدرس می‌دهند. شاید بهتر بود این شوک در انتهای مطلب جایگذاری می‌شد ولی مشکل این است که در خیابان دکترمصدق، اغلب حرف‌ها نزدیک به هم است و به این مفهوم که نام مصدق چندان در این خیابان کاربردی ندارد؛ مثلا گروهی از آدم‌های این خیابان، نشانی پستی را اینطور می‌دهند: بنویس... خیابان دکتر مصدق، داخل پرانتز نفت سابق، بین کوچه دهم و دوازدهم... .خیابان دکتر مصدق (نفت سابق) خیابانی یک‌طرفه است که ورودی شمالی‌اش از ظفر شروع می‌شود و در جنوب به میرداماد می‌رسد. 
         
اگر حوصله و وقتش باشد، از شمال تا جنوب را زیر 13دقیقه می‌شود قدم زد و تماشا هم کرد. رشد ساختمان‌های تجاری در خیابان نفت سابق به‌حدی است که معمولا صید آدم برای گفت‌وگو کار چندان دشواری نیست. چند بانک خصوصی و غیرآن در این خیابان شعبه دارند. حوالی 10یا مثلا 11صبح، زمان خوبی برای تماشای پیرمردهایی است که به‌نظرمی‌رسد حال و هوای کودتای 28مرداد 1332 را در روزهای خردسالی تجربه کرده‌اند. این ساعت‌ از روز، آنها خودشان را خوب می‌پوشانند-چون مردها وقتی پیر می‌شوند، تابستان‌ها هم می‌لرزند- و از خانه تا بانک قدم می‌زنند، میوه‌فروشی، سوپرمارکت و بهانه‌های دیگر را تجربه می‌کنند و سری هم به بانک می‌زنند. آنها برای گپ‌زدن درباره خیابان مصدق، صیدهای خوبی به‌نظر می‌رسند. یکی‌شان از روبه‌رو، نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود. بادگیر کرم‌رنگ پوشیده و ساعت 11مرداد از جنوب خیابان مصدق به سمت شمال قدم می‌زند. بعدش معلوم می‌شود که خود جنس است، هم از کودکی در تهران زندگی کرده و هم کودتای 28مرداد، شعبون و لات‌های دیگر را یادش است و هم خیلی از «مصدق» خوش‌اش می‌آید و داستان نفت و... ولی خیابان نفت، بازهم «دکتر مصدق» نمی‌شود. بانک سرکوچه نهم را نشان می‌دهد و می‌گوید: من که چشام خوب نمی‌بینه، فیش رو دادم خودش پر کنه، آدرسم رو گفتم، نوشت: نفت شمالی...
         
پروژه نامگذاری یکی از خیابان‌های تهران به نام مصدق، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای شورای شهر تهران است. این موضوع نخستین بار به‌صورت پیشنهاد از سوی بعضی اعضای شورا مطرح شد و انگار که نفت روی آتش ریخته باشند، فضای مجازی را داغ کرد. رسانه‌های رسمی پیگیری موضوع را شروع کردند و چهره‌های سرشناس هم در صفحه‌های شخصی از این طرح حمایت کردند.

 طیف مخالف هم بیکار نبود و پیوسته برای ممانعت از اجرای چنین طرحی تلاش می‌کرد. طولانی شدن ماجرا، تردیدهایی را درباره منتفی شدن این نامگذاری ایجاد کرد. موضوع اما واقعا جدی شد و اعضای شورای شهر درباره گزینه‌های احتمالی حرف زدند: بلوار کشاورز، خیابان کارگر، خیابان فتح، خیابان 30تیر، خیابان نفت و تونل تازه تاسیس آرش- اسفندیار. کارگر شمالی گزینه اصلی شورای شهر تهران بود. بعد اعلام شد تغییر نام خیابان کارگر به مصدق احتمالا با واکنش‌هایی از سوی کارگرها مواجه می‌شود و آرش- اسفندیار تبدیل به گزینه احتمالی شد. این گذرگاه هم با واکنش خوبی درنظرسنجی‌های مجازی مواجه نشد، نفت شد دکتر مصدق.
         
مثل این است که به خیابان جردن بگویی «نلسون ماندلا». مثلا درحالی‌که آدم‌ها روی هم خطا می‌کنند که زودتر خودشان را به تاکسی خالی برسانند، تو باید بگویی «مستقیم، سر نلسون ماندلا... مس...» یا راننده تاکسی سر خیابان فریاد بکشد: انتهای نلسون ماندلا دو نفر، انتهای... .  نلسون ماندلا احتمالا گزینه‌ای مناسب برای توضیح این واقعیت است که فرایند تغییر دادن یک نام همیشه پیچیده‌تر از کوبیدن چهارمیخ روی یک دیوار است. حتی آدم‌ها هم وقتی تصمیم به تغییر نام می‌گیرند، یا مجبورند دوستان جدیدی پیدا کنند یا هربار همان نام سابق را از دهان دوستان بشوند و باز لازم به یادآوری باشد که اسم‌شان را تغییر داده‌اند؛ نمی‌شود؛ نشانی‌ها در ذهن جای خودشان را پیدا می‌کنند، عین تابلوی سرکوچه، چهارمیخ می‌شوند. در روز بیست و هشتم از مرداد، 159روز از تغییر نام خیابان نفت به مصدق گذشته و اهالی خیابان دکتر مصدق، در همان نفت به زندگی‌شان ادامه می‌دهند. آنها از اینکه نام مصدق به خیابان‌های تهران اضافه شده خیلی خوشحالند ولی عادت به نفت از سرشان نمی‌افتد؛ احتمالا حق دارند.