ترکیه برمدار موازنه قدرت

الهه کولایی‌ | استاد دانشگاه:

سیاست خارجی ترکیه در سال‌های اخیر، تحولات جدی را تجربه کرده است؛ به‌ویژه بعد از کودتای ژوئن2016، روابط این کشور با آمریکا وارد فاز جدی شد که تعاملات منطقه‌ای آنکارا را هم تحت‌تأثیر قرار داد. ترکیه با وجود اینکه عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است در تنظیم روابط خود با کشورهایی که پیش از این به‌عنوان دشمن ناتو تلقی می‌شدند، تغییرات جدی بر پایه ایجاد موازنه‌های جدید ایجاد کرده است. این موازنه‌ها بر پایه نیازهای امنیتی تازه ترکیه طراحی شده‌اند. در شرایط جدید، دولت ترکیه تلاش کرده تا روابط خود را با روسیه گسترش دهد و این یک نشانه‌ مهم از تحول در سیاست خارجی ترکیه است.

آنکارا برای نخستین‌بار در شرایط پس از جنگ سرد می‌‌کوشد از شرایط ایجادشده به بهترین شکل ممکن برای بهبود جایگاه منطقه‌ای خود بهره‌بگیرد. تحولاتی که در غرب آسیا، به‌طور مشخص در سوریه اتفاق افتاده نیز در ایجاد فرصت‌های جدید برای ترکیه تأثیرگذار بوده است. ضمن آنکه رویکرد عملگرایانه در سیاست خارجی ترکیه را باید در یک روند بلندمدت‌تر ارزیابی کرد. ترکیه همانند بسیاری از کشورهای مرکز و غرب آسیا می‌کوشد تا با موازنه‌سازی میان روسیه و آمریکا و استفاده از موازنه قدرت که در این منطقه از جهان در حال شکل‌گیری است، منافع خود را بهتر تأمین کند.

در این رابطه، رویارویی ایران با آمریکا فرصت بی‌نظیری را برای ترکیه به‌وجود آورده که حتی بر روابط آنکارا و مسکو نیز تأثیرگذار بوده است. روند کنونی که ناشی از فشارهای بی‌سابقه دولت ترامپ بر ترکیه است را نمی‌توان به شکل مقطعی در تحولات سیاست خارجی این کشور ارزیابی کرد، بلکه باید روندهای حاکم بر سیاست خارجی ترکیه و تلاش این کشور برای استفاده از منابع قدرت روسیه در راستای ارتقای جایگاه خود را مورد توجه قرار داد.

در عین حال، زمینه‌های اختلاف میان روسیه و ترکیه را هم نباید فراموش کرد. هر دو طرف در کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز، عرصه‌هایی از رقابت را پیش‌رو دارند که به‌گونه‌ای مانعی جدی در مسیر حرکت آنها به سوی ایجاد یک رابطه راهبردی به‌شمار می‌آید. ترکیه طی 2دهه پس از فروپاشی اتحاد شوروی برخلاف ایران که همواره تلاش کرده در شرق و غرب دریای خزر سیاست‌های همساز با روسیه را دنبال کند، به دغدغه‌های امنیتی روسیه وقعی نگذاشته است. بنابراین در چشم‌انداز روابط ترکیه با روسیه و در چارچوب سیاست منطقه‌ای ترکیه، این عامل را باید مورد توجه قرار داد. ساقط کردن جت جنگنده روسی از سوی ترکیه نمونه آشکاری از وجود اختلافات جدی میان آنکارا و مسکو است که در عین همگرایی کنونی همچنان در روابط میان دو کشور دیده می‌شود.