یخ‌هایی که هم خنک می‌کرد، هم بیمار

سال‌ها پیش زمانی که خبری از یخچال در خانه‌ها نبود، تهرانی‌ها برای داشتن آب خنک در روزهای گرم سال برای خودشان یخچال‌های محلی داشتند. یکی از این یخچال‌ها «صغیران» نام داشت که در محدوده دروازه دولاب بود و با دیواره‌ای بلند و چند ده متری به‌نوعی مرتفع‌ترین بنای شرق پایتخت در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی به حساب می‌آمد.  روال ساخت یخ در این یخچال بلند به این صورت بود که اواخر پاییز مقداری آب داخل آن می‌ریختند تا یخ بزند. بعد که این آب یخ می‌زد دوباره مقداری آب روی آن می‌ریختند و این کار را در تمام فصل زمستان ادامه می‌دادند تا همین‌طور‌ لایه‌لایه در تمام فضای یخچال یخ ساخته شود. زمانی که یخچال پر از یخ می‌شد، در آن را با کاه می‌پوشاندند و منتظر می‌ماندند تا تابستان از راه برسد. همین که هوا رو به گرمی می‌گذاشت چند نفری مسئول خارج کردن یخ از یخچال می‌شدند و بعد یخ‌هایی را که قالب قالب از بدنه یخچال جدا می‌کردند در میان مردم شهر به فروش می‌رساندند. اما این یخ‌ها که قرار بود مردم را در تابستان‌ها خنک کند بیشتر از خنکی باعث بیماری آنها می‌شد. چون به گفته «نصرالله حدادی» پژوهشگر تهران قدیم، آبی که در یخچال صغیران تبدیل به یخ می‌شد آب آلوده و کثیفی بود. در آن روزگار بیماری‌های پوستی، گوارشی و عفونی بسیار شایع بود. اما کمتر کسی می‌دانست این بیماری‌ها نتیجه استفاده از یخ‌هایی است که قرار بود باعث خنک شدن مردم پایتخت‌نشین در فصل گرما باشد.