اجتماعی
کوچ به آبادی
همشهری از احیای زندگی در روستاهای استان‌هایی چون خراسان‌جنوبی، کرمان، کرمانشاه و مازندران گزارش می‌دهد
فاطمه رجب‌زاده /خبرنگار
مرزهای خشکسالی را درنوردیده است. «روم» را آن‌سوی کوران خشکسالی دوباره زنده کرد. حالا رومی‌ها بیدی نیستند که با این بادها بلرزند. نه کم‌آبی بی‌تابشان می‌کند و نه غوغای شهر می‌تواند از دهکده رویاها تکانشان دهد. این دوام را مدیون او هستند. مردی که برنامه زندگی روستا را تا افق‌های دوردست چیده است.
صدای رضا پخته است و کلمات را قاطعانه بر زبان جاری می‌کند: «همه چیز از ۲۳ سالگی شروع شد و حالا پس از چند سال شرکت تعاونی روستای روم ۷۴ عضو دارد که اکثرا نیروی جوان هستند.»
او افق 1400 را برای «روم» بسیار پرونق می‌بیند و اظهار می‌کند: «توسعه جمعیت روستا را مبتنی بر شغل جاجیم‌بافی پیش‌بینی کرده‌ام. این حرفه اجداد ماست که روستا را زنده کرد.»
توضیحش درباره سال‌های تلاش خواندنی است: «با توجه به رفاه شهر خیلی از روستایی‌ها تصمیم به ترک روستا و مهاجرت می‌گیرند و با این روند کم‌کم روستاها متروک می‌شوند. بعضی از شغل‌ها یا هنرها هم از خاطر می‌رود. بنابراین تصمیم به کارآفرینی و احیای هنر ۲۰۰ ساله روستا یعنی همان جاجیم‌بافی گرفتم.»
حالا جاجیم‌های روم به ایتالیا، آلمان و دیگر کشورهای اروپایی صادر می‌شود و مردم این روستای خراسان جنوبی به همت رضا رضاپور که دهیار روستایشان هم است، زندگی خوشایندی دارند.
بازگشت رومیان
دهیار روستای «روم» می‌گوید: «با احیای این حرفه و تشکیل تعاونی و جذب روستاییان طی ۱۷ سال توانستیم خیلی از مهاجران را به روستا بازگردانیم.»
او شرط مهمی برای عضویت در تعاونی گذاشته است و شاید همین ایده بر افزایش جمعیت روم طی این سال‌ها تاثیرگذار بوده: «شرطم برای اشتغال و عضویت در شرکت تعاونی این است که افراد در روستای روم ساکن شوند و به هنر جاجیم‌بافی هم آشنا باشند.»
کارکنان شرکت تعاونی، روستایی و بومی هستند و همه افرادی که در این شرکت فعالیت می‌کنند، سهامدارند و علاوه بر حقوق و دستمزد، سود پولشان را می‌گیرند. تجربه این دهیار موفق، روستایی در دل کویر را از نابودی تدریجی نجات داد.
روشنایی، زندگی آورد
برق که به روستا می‌رسد، خیلی‌ها باز می‌گردند. «قریل هرسین» پس از چند دهه، این سال‌ها پذیرای ساکنان قدیمی‌اش در خانه‌هایی است که پیش از این هر از گاهی سکوتشان می‌شکست. حالا حدود 15 خانوار به روستایشان بازگشته‌اند تا این آبادی در کرمانشاه دوباره زندگی را تجربه کند. محمد از اهالی قریل هرسین است. او می‌گوید: «امکانات خوبی فراهم شده است و علاوه بر برق و دیگر نیازهای اولیه، دبستان را هم راه‌اندازی کرده‌اند.»
او امیدوارست تلاشش در زمین کشاورزی به نتیجه برسد و دیگر مجبور نباشد روزهای تلخ شهرنشینی را تجربه کند.
امیدی که جان گرفت
بخشدار نگین کویر فهرج که نبض برخی روستاهایش این روزها تند می‌زند، دلیل بازگشت روستاییان به دیار آبا و اجدادی‌شان را ایجاد زیرساخت و تزریق امکانات به این منطقه عنوان می‌کند. امتیازهایی که به دلیل ارتقای این منطقه از استان کرمان در تقسیمات کشوری، شامل حال برخی روستاهای همجوار هم شده است.
حسین جوادنیا می‌گوید: «در شرایطی که خشکسالی موجب تخلیه بسیار از روستاها شده، با ایجاد امکانات و بسترسازی برای اشتغال‌زایی روستاهایی مثل حسین‌آباد مولاامیر در نزدیکی این بخش، نه تنها شاهد بازگشت اهالی است که می‌تواند مهاجرپذیر باشد و این یک اتفاق نادر در این استان خواهد بود.» او علاوه بر جاذبه ارتقای تقسیمات کشوری و به نوعی ایجاد یک شهر جدید در منطقه به بررسی برخی مشکلات این روستاها چون کمبود امکانات زیرساختی اشاره می‌کند که با تامین آنها زمینه بازگشت روستاییان فراهم شده است. از سوی دیگر، جذب جمعیت خود موجب رونق شده و آغاز بهره‌برداری صحیح از منابع آبی شرایط مناسبی برای بهبود مشاغل کشاورزی ایجاد کرده است. او معتقد است: با اتفاقات خوب این روزها امید به زندگی در مردم برای بازگشت به روستاهای نگین کویر بیشتر شده و اگر در دیگر مناطق هم جاذبه‌های اشتغال نمود یابد، روستاییان دیار خود را ترجیح می‌دهند.
مثلت توسعه اقتصادی
مدیر کل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری کرمان ملاحظاتی درباره روستاهای خالی از سکنه کرمان دارد و تمایلی به اعلام آمارشان نشان نمی‌دهد. رضا ایرانمش اما توضیح می‌دهد: «به دنبال راهکارهایی برای ایجاد جذابیت دائمی در روستاهای استان هستیم که یکی از مهم‌ترین آنها اشتغال‌زایی است. ما نمی‌توانیم در شهرهای برخوردار از امکانات زندگی کنیم و انتظار داشته باشیم روستایی‌ها در آبادی‌هایی بمانند که نشانی از آبادی، آموزش، رفاه، بهداشت و دیگر امکانات ندارند.
او سعی دارد راهی برای ایجاد چرخه اقتصادی در روستاهای استان بیابد تا امکان رشد کمی و کیفی زندگی در این نقاط فراهم شود؛ تلاشی که البته با توجه بیشتر دولت به روستاهای بخش نگین کویر فهرج به نقطه امیدوارکننده‌ای رسیده است.
ایرانمنش همچنین از برنامه مهمی به نام مثلث توسعه اقتصادی نام می‌برد و درباره آن توضیح می‌دهد: «برنامه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری برای تحقق فرصت‌های اشتغال روستایی در دستور کار است که به عنوان الگوی کشوری هم مورد توجه قرار گرفته. در این مدل ویژه استان کرمان، معین‌های اقتصادی به عنوان پیشروها فعال شده‌اند که برای ایجاد شغل، کمک‌های فکری و نرم‌افزاری ارائه می‌دهند.»
او از پیگیری برای دریافت حداکثر سهم اعتباری و تسهیلاتی برای روستاییان هم صحبت می‌کند و می‌گوید: «برای راه‌اندازی طرح‌های اشتغال روستایی که داری توجیه فنی و اقتصادی هستند، بیشترین مشوق‌ها را در نظر گرفته‌ایم و مجموع این اقدامات یک هدف را نشانه گرفته است که ماندگاری جمعیت روستایی و حتی مهاجرپذیری است.»
آغوش باز آبادی‌های شمالی
اوضاع در مازنداران بهتر است. این استان با توجه به شرایط جغرافیایی و داشتن آب و هوای مطلوب از استان‌هایی است که روستاهایش با رونق جمعیتی مواجه شده و پذیرای خیل مهاجران بومی و غیربومی است.
بر اساس آمارهای رسمی، مازنداران رتبه سوم جمعیت ساکن در روستا را در کل کشور دارد. در آخرین سرشماری سال 95، آمارها از افزایش جمعیت روستایی این استان خبر می‌دهد به طوری که جمعیت روستایی این مناطق یک تا 2درصد بیشتر شده است.
نتایج سرشماری
بر اساس نتایج سرشماری سال 95، تعداد کل مهاجران آن سال، 4 میلیون و 709 هزار نفر بود که از این تعداد 3میلیون و 972 هزار نفر به مقصد شهر و 736 هزار نفر به روستاها مهاجرت کردند. این آمار نشان می‌دهد اوضاع در روستاها چندان خوب نیست. سال 90 مقصد روستایی ثبت شده در درگاه مرکز آمار یک میلیون و 232 هزار نفر گزارش شده در حالی که 5 سال قبل از آن این رقم 3 میلیون و 148 هزار نفر بوده است.
