دکتر احمد سلطانی | معاون برنامه‌ریزی و آموزش‌های تخصصی سازمان امداد و نجات هلال احمر
در شهر تهران مخاطرات متعددی زندگی شهروندان را تهدید می‌کند که فقط یکی از آنها زلزله است. زمین‌لرزه پدیده‌ای طبیعی است که قرن‌ها همراه انسان بوده و بعد از این هم ادامه خواهد داشت. چون این پدیده طبیعی قابل پیش‌بینی نیست، در نتیجه نمی‌شود جلوی وقوع آن را گرفت و هیچ راه گریزی جز زندگی مسالمت‌آمیز و معقول با آن وجود ندارد. به همین دلیل باید در مقابل آن آماده بود تا آسیب نبینیم و یا آسیب کمتری دید. اما چه باید کرد که هنگام وقوع زلزله از آسیب‌ها در امان بمانیم یا اینکه کمتر آسیب ببینیم؟ درصورت وقوع زلزله، پایتخت چه شرایطی خواهد داشت و آیا شهر کاملا تخریب خواهد شد؟
آینده‌نگر باشیم
وقتی با خطری روبه‌رو هستیم که قابل پیش‌بینی نیست، باید آینده‌نگر باشیم و آمادگی‌مان را بالا ببریم. به‌عنوان مثال، اگر در حال خرید خانه هستیم سعی کنیم خانه‌ای تهیه کنیم که در برابر لرزش‌های زلزله مقاوم باشد. یا اینکه اگر می‌خواهیم خانه‌ای بسازیم باید به مولفه‌های پایداری در برابر زمین‌لرزه توجه کنیم. یا اگر خانه‌ای داریم که مقاوم نیست باید آن را مقاوم‌سازی کنیم. همه این کارها با هزینه‌های اندکی شدنی است. حتی اگر هم‌اکنون خانه‌ای دارید که امکان مقاوم‌سازی آن را ندارید باز هم راه چاره وجود دارد.
سناریو داشته باشیم
گام اول قبول‌کردن وجود خطر زلزله است. حالا بعد از وقوع دو زمین لرزه در کمتر از یک هفته باید احتمال وقوع زمین‌لرزه در تهران را باور کرده باشیم و ضمن حفظ آرامش، برنامه مناسب داشته باشیم. باید آمادگی ذهنی داشته باشیم و به جای ترسیدن، خودمان را تقویت کنیم. ما در طول 24ساعت معمولا یا در خانه یا در محل کار هستیم. باید از قبل محل‌های امن را در این دو مکان شناسایی کرده و سناریو داشته باشیم که اگر حادثه اتفاق افتاد، دقیقا در کجا پناه بگیریم. باید از همین حالا نقاط امن خانه و محل کار را مشخص کنیم و معلوم شود که در زمان زلزله هرکس باید در کجا پناه بگیرد.
تمرین کنیم
در خیلی از کشور‌ها انجام مانورهای زلزله اجباری است و هر چند وقت یک‌بار همه باید در مانور شرکت کنند اما در کشور ما انجام مانور خیلی محدود است. از این گذشته باید خانواده‌ها درون خودشان تمرین کنند. مثلا هر چند وقت یک‌بار اعضای خانواده با توجه با امکانات و موقعیت خانه‌شان تمرین کنند که اگر زلزله اتفاق افتاد، هر کدام باید در کجا پناه بگیرند. مثلا اگر در آشپزخانه بودیم یا اتاق خواب و یا اتاق پذیرایی کجا قرار بگیریم. یک نفر کنار ستون، یکی دیگر زیر میز و... با انجام این کار آمادگی‌ها در برابر وقوع زلزله به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد.
در ساختمان بمانید
باور غلطی که در برخی افراد وجود دارد این است که هنگام زلزله باید از ساختمان فرار کرد. این کار اشتباه است. هنگامی که نخستین لرزش‌های زلزله را حس کردید به هیچ وجه نباید ساختمان را (به‌خصوص در ساختمان‌های بلند‌مرتبه) ترک کنید. باید در همانجا پناه بگیرید تا لرزه‌های زلزله به پایان برسد. خروج بی‌هدف و بدون برنامه از منزل پس از بروز زلزله علاوه بر اینکه موجبات خستگی و بلاتکلیفی ما را فراهم می‌کند امکان کمک‌رسانی دیگران را نیز محدود و یا سلب می‌کند لذا لازم است ضمن حفظ خونسردی با دریافت اطلاعات و توصیه‌های مدیران شهری، تصمیم منطقی و معقولی را اتخاذ کنیم. هرچه خیابان‌ها و مسیرهای امدادرسانی شلوغ‌تر باشند، در نهایت خود ما آسیب بیشتر و خدمات کمتری دریافت خواهیم کرد.
سازه‌های خطرناک
در وقوع زلزله بیشترین آسیب‌ها به‌خاطر اقدامات غلطی است که خودمان انجام می‌دهیم. از سوی دیگر برخی سازه‌ها و وسایل هستند که در همان نخستین تکان‌ها سقوط می‌کنند و آسیب زیادی به ما می‌زنند. مثل دیوارها و سقف‌های کاذب، پنجره‌ها و شیشه‌ها، کمدها، لوسترها، ساعت دیواری و... اگر از قبل این وسایل را در جای‌شان محکم کنیم، هنگام وقوع زلزله خیال مان بابت آنها راحت است. هنگام وقوع زلزله باید از این وسایل دوری کرد.
مهارت مراقبت از خود
یکی از مهم‌ترین آسیب‌هایی که ممکن است ما را از پا دربیاورد وارد شدن ضربه به سر و گردن‌مان است. به محض اینکه متوجه شدیم زلزله اتفاق افتاده باید سر و گردن خودمان را بپوشانیم. اگر در رختخواب هستیم باید با بالش و اگر در محل کار یا کلاس درس هستیم با کیف و کتاب سر و گردن‌مان را بپوشانیم. در این مواقع باید به زمین نزدیک شویم، چمباتمه بزنیم و سرمان را با دو دست پوشانده و پناه بگیریم تا اینکه تکان‌ها تمام شود. در ادامه اگر محلی که در آن حضور داریم مقاوم است، همانجا بمانیم اگر نه بعد از لرزه‌ها خارج شویم و محل امن‌تری پیدا کنیم. ضمنا هنگام وقوع زلزله استفاده از آسانسور کار اشتباهی است.
چطور از وضعیت یکدیگر مطلع شویم
بعد از وقوع زمین‌لرزه همه نگران عزیزان‌شان می‌شوند. این حادثه آنقدر ناگهانی است که ممکن است در جریان آن همدیگر را گم کنیم یا اینکه از سایر اعضای خانواده که در جاهای دیگر زندگی می‌کنند بی‌خبر باشیم. در این هنگام خطوط مخابراتی به‌دلیل تماس‌های زیاد معمولا مختل می‌شود و در این شرایط استرس به سراغ‌مان می‌آید. بهترین راه در این شرایط این است که از قبل باید با هم هماهنگ کنیم که اگر در زلزله یکدیگر را گم کردیم، مثلا در فلان پارک یا فلان محل یکدیگر را ببینیم.
کیف نجات فراموش نشود
زلزله معمولا خسارت‌زاست و ممکن است تا چند روز از برخی خدمات مثل آب، برق، غذا و... محروم باشیم. باید از حالا پیش‌بینی چنین مواقعی را کرد. رفتار عاقلانه این است که در یک کیف مشخص مقداری آب، غذا، چراغ قوه، رادیو، مبلغی پول، لباس گرم، سوت و... داشته باشیم و آن را نزدیک در خروجی خانه قرار دهیم تا بتوانیم دست‌کم برای مدتی از آن استفاده کنیم.
در بیرون از ساختمان چه کنیم
ممکن است هنگام وقوع زلزله بیرون از خانه باشیم. اگر پیاده هستیم بهتر است از تیرهای برق و درختان و دیوارها فاصله بگیریم اما اگر در خودرو هستیم توصیه می‌شود سمت راست خیابان توقف کنیم و در خودرو بمانیم تا تکان‌ها تمام شود. این درصورتی است که خودروی‌مان در معرض سقوط تیر برق و درخت نباشد.
تهران، شهری مقاوم
باور عمومی اینطور شکل گرفته که درصورت وقوع زمین‌لرزه‌ای قوی در تهران، شهر به‌طور کلی ویران خواهد شد. آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (جایکا) حدود 15سال قبل در جریان تحقیقاتی که درباره تهران انجام داد، به اطلاعات مهمی دست یافت و مسئولان شهری براساس این داده‌ها سیاست‌های شهری را تدوین کردند. از آن سال اقدامات مؤثر زیادی برای ایمن‌سازی تهران انجام شده و شهرداری نظارت‌های زیادی روی ساخت‌وسازها انجام داده است. بنابراین تهران نسبت به قبل مقاوم‌تر شده است.
چرا تهران تخریب نمی‌شود؟
زلزله معمولا در شعاع 15تا 20کیلومتری خود تخریب گسترده‌ای دارد و هرچه از این شعاع دورتر شویم، میزان تخریب کاهش پیدا می‌کند. طول شهر تهران حدود 50کیلومتر است و اگر کانون زلزله در تهران باشد، ممکن است زلزله به بخشی‌هایی از شهر آسیب بزند اما تمام شهر آسیب نخواهد دید. مگر اینکه مثلا 4گسل به‌طور همزمان فعال شوند که این امر کمی بعید است. کانون زلزله‌ای که در بم اتفاق افتاد، درست در همین شهر قرار داشت و طبیعی است که این شهر با توجه به سازه‌های خشت و گلی آسیب زیادی دید. این شهر طول زیادی ندارد و اگر کانون زلزله در 20کیلومتری آن هم قرار داشت همین حادثه اتفاق می‌افتاد. اما طول و عرض تهران خیلی بیشتر از این شهر است و سازه‌های آن با بم قابل قیاس نیست. در این شرایط تهران تخریب نخواهد شد.
زلزله هرجا منحصر به همان‌جاست
وقتی درباره وقوع زلزله در ژاپن صحبت می‌کنیم، باید به جغرافیا و امکانات و شرایط آنجا توجه کرد. بنابراین نمی‌شود نسخه‌ای واحد برای همه جا پیچید. مثلا زلزله بم با توجه به مکان جغرافیایی با زمین‌لرزه تهران متفاوت است. بم مسطح است و تهران در دامنه کوه قرار دارد و وجود کوه تا حدودی از قدرت زلزله کم می‌کند.
