میخ در دهان

احسان میرزایی

می‌گویند که حساسیتِ گوش برای شنوایی به عادت وابسته است. یعنی اگر گوش به صدای آرام عادت کند با یک تلورانس مشخص می‌تواند بسامدهای مختلف را تحمل کند. اگر صدایی فراتر از آن دامنه باشد، برای گوش آزاردهنده می‌شود. هرچه گوش به صدای بلند عادت کند، می‌تواند با آن کنار بیاید و برای برهم خوردن آرامش آن به صدایی بلندتر نیاز است. شاید همین فرمول که بر فرمِ کلام حاکم است، درباره محتوای آن نیز صادق باشد. اگر گوش‌ها به بیان و گفته‌های غیرآرام و سخت عادت کرده باشد، هر سخنی نمی‌تواند حساسیت آنها را برانگیزد. در جنگ اصوات، آن صداهایی بیشتر به گوش می‌رسد که بلندتر است. گوش‌ها در فضایی که کلام سخت سرکشی می‌کند، به ناملایمتی عادت کرده است.

علی مطهری، نماینده‌‌ای که به اظهارنظرهای صریح و ویژه شهره است، از پدر شهیدش نقل کرده است که برخی بیان میخ‌دار دارند. مطهریِ پسر این صفت را به آیت‌الله جنتی- دبیر شورای نگهبان- نسبت داده است. می‌گوید بیان چکشی و میخ‌دار بیش از آنکه دل‌ها و قلب‌ها را نرم کند، آن را سخت و دلگیر می‌کند. شاید سیاستمداران به‌خصوص در یک دهه اخیر اصلی‌ترین رهروان شهید مطهری در این نظریه باشند اما بیان میخ‌دار در گروه‌های دیگر جامعه نیز جایگاه دارد. برخی تریبون‌ها، چنین خاصیتی را در ذات خود قرار داده‌اند و گوینده به محض اینکه پشت آن قرار می‌گیرد به وجد می‌آید و میخ‌ها را به سمت سوم شخص پرتاب می‌کند تا دوم‌شخص حاضر در مقابل تریبون را نیز به تکاپو وادارد.

درگیری‌های سیاسی در فضای داخلی و بین‌المللی به این واژه معنای دقیق تری بخشیده است. رئیس‌جمهور ایران اخیرا به رئیس‌جمهور آمریکا هشدار داده است که با دم شیر بازی نکند. خط و نشان روحانی با پاسخ تند ترامپ مواجه شد تا پرتاب میخ‌های کلامی از دوسوی کره‌زمین، گوش همه جهانیان را نوازش دهد.

در فضاهای غیرسیاسی هم بیان میخ‌دار بیداد می‌کند. برخی ورزشکاران به‌خصوص فوتبالیست‌ها رد میخ کلام مربیان خود را احساس کرده‌اند. آنها در ورزشگاه‌ها نیز با شعارها و ناملایمتی‌های زیادی از سوی تماشاگران مواجه شده‌اند. صاحبان کلام میخ‌دار حداقل در سطح مربیان فوتبال معتقدند که برای استفاده از حداکثر توان بازیکنانشان به این ادبیات خاص نیاز دارند. حتی برخی فوتبالیست‌ها هم‌ چنین رویکردی را قبول دارند چراکه گوش‌هایشان به صدای بلندتری برای اثرگذاری نیاز دارد.

بیان ناملایم اما همیشه برای شنونده عادی نیست. اکثر نزاع‌ها و درگیری‌ها قبل از مشت و لگد از حرکت زبان آغاز می‌شود؛ زبانی که کلام را با خار آغشته می‌کند و به سوی مخاطب می‌فرستد. «بیان میخ‌دار» موضوع پرونده امروز است. بیان میخ‌دار، در جامعه، سیاست و سینما مورد بررسی قرار گرفته و جامعه‌شناسان و روانشناسان نیز در این زمینه نظر داده‌اند.