کندوکاو در آب‌های ایران
از اجاره خلیج‌فارس تا ممنوعیت صید در بوشهر
مائده امینی
شناورهای خارجی یک‌بار در سال94 بر آب‌های ایران دیده شدند و یک‌بار فروردین‌ماه همین امسال. هنوز کسی نمی‌داند نخستین روایت مال صیادان ایرانی است یا پشت این ماجرا، داستان پیچیده‌تری نهفته است. آیا واقعا خلیج‌فارس را کرایه می‌دهیم؟ اگر اجاره دریاها و آب‌های ایران اساسا کذب است پس ماجرای شناورهای بی‌هویت در صیدگاه‌های خوزستان چیست؟ اگر آب‌های ایران به چین و ژاپن و هند کرایه داده نمی‌شود، پس چرا صیادان بومی یکصدا خبر از حضور چینی‌ها در صیدگاه‌های خود می‌دهند؟ روایت امروز همشهری شاید پاسخی برای سؤال‌های شما باشد... .
آیا ممنوعیت صید در آب‌های جنوبی ایران به‌خاطر چشم‌بادامی‌ها بود؟
اولین ماجرا مربوط به 3سال پیش است. تیر‌ماه سال94، بعد از اینکه اداره بندر استان بوشهر برای یک‌ماه، صید ماهی توسط هر قایق و لنج صیادی را ممنوع اعلام کرد، حرف و حدیث‌ها بالا گرفت. صیادان بوشهری می‌گفتند که پیش از این شناورهای چینی و ژاپنی را بر آب‌های کشور دیده‌اند و نسبت به آن اعلام ناراحتی می‌کردند. حرف و موضع‌شان هم روشن بود؛ چرا باید کشورهای غریبه از آب‌های ما سهم ببرند و خود ما هر روز بیشتر از روز گذشته، غم نان داشته باشیم؟ برخی از صاحبان شناورها که معیشت آنها به خلیج‌فارس گره خورده بود معتقد بودند که آب‌های ایران به ژاپنی‌ها کرایه داده شده و در نتیجه این اقدام سودجویانه، صیادان ایرانی زمین‌گیر شده‌اند. حسین بهمنیاری، مدیرکل شیلات استان بوشهر ساکت ننشست. همان ابتدای کار انتشار خبر غیرواقعی و کذب ورود کشتی‌های ژاپنی را زاییده افکار افراد زیاده‌خواه و قانون‌شکن برای اخلال در طرح «دریابست» دانست. اما طرح دریابست چه بود و چرا مخالفان جدی داشت؟ مسئولان استان بوشهر از این طرح به‌عنوان فرصتی برای بازسازی ذخایر خلیج‌فارس و تعدیل صید نام بردند و تأکید کردند که موافقت همه تعاونی‌های صیادی استان را جذب کرده‌اند. علت اجرای این طرح یک ماهه هم حفظ ذخایر آب‌های جنوبی کشور اعلام شد. خلیج‌فارس هر سال از سال قبل کم‌رمق‌تر شده و ذخایر آن کاهش پیدا می‌کند و نیاز به بازسازی ذخایر هر روز بیشتر از روز قبل احساس می‌شود.
اما آیا این توضیحات به تنهایی می‌توانست صیادان ایرانی را قانع کند؟ چرا ناگهان ماجرای ذخایر آبی مطرح و ظرف یک‌ماه حل و فصل شد؟
بررسی‌های ما نشان می‌دهد که میگوی خلیج‌فارس یکی از مرغوب‌ترین آبزی‌های جهان است. منابع این آبزی محدود و عمر آنها کوتاه است. اداره کل شیلات استان بوشهر برای نجات این‌گونه دریایی تصمیم گرفته همه ساله تنها 30تا 35روز اجازه صید به ماهیگیران و صیادان دهد. کارشناسان بر این باورند که سیاست دریابست مزایای زیادی برای ذخایر آبزیان خواهد داشت. در دوره‌هایی که صید در خلیج‌فارس ممنوع است، فرصت دوباره‌ای برای بازسازی ذخایر و تخم‌ریزی آبزیان بارور ایجاد می‌شود که می‌تواند زخم‌های خلیج‌فارس را تا حدی التیام بخشد.
ضد‌و نقیض‌‌ها بر سر دریای عمان به کجا رسید؟
ماجرای دوم که باورپذیرتر بود، مربوط به همین سال 97خودمان است. صیادان خطه جنوبی کشور آن‌قدر برای خودشان غم و غصه دارند که کمتر شایعه‌ای را تاب می‌آورند. بعضی‌هاشان روزهای پایانی سال 96که برای همه اصناف روزهای رونق بوده را روزهای کسادی می‌دانند و می‌‌گویند تنها 500هزار تومان درآمد داشته‌اند.
یعقوب یکی از همین صیادان است که معتقد است: چینی‌ها حق او و زن و بچه‌اش را صید کرده و یک آب هم رویش خورده‌اند. این صیاد سیه‌چرده به همشهری می‌گوید: دریای ما را بی‌برکت کرده‌اند. من خودم می‌بینم‌‌شان. چشم‌های بادامی دارند. نمی‌دانم چینی‌اند، ژاپنی‌اند...
این در حالی است که از سوی دیگر، غلامرضا دهقانی- مدیرعامل اتحادیه صیادان خوزستان- کمی بعد از انتشار اخبار این ماجرا اعلام کرد که ۵هزار شناور بی‌هویت در صیدگاه‌های استان به‌صورت غیرقانونی صید می‌کنند. اما چه‌کسی می‌تواند تأیید کند این شناورهای بی‌هویت لزوما چینی یا هندی‌اند؟
چرا حضور چینی‌ها، باورپذیرتر بود؟
برخی دیگر، ماهیگیران غیرقانونی را صیادان چینی و هندی می‌دانند. همان ابتدای کار، عباس کثیر- امام‌جمعه بندرچارک- به این ماجرا اعتراض کرد. او به رسانه‌های محلی گفت که با هدایت مسئولان، کشتی‌های خارجی به‌ویژه صیادان هندی به آب‌های خلیج‌فارس ورود پیدا کرده‌اند و معیشت بومی‌های این منطقه را تحت‌تأثیر قرار داده‌اند. او صراحتا اعلام کرد که صیادان هندی با استفاده از تورهای صنعتی تمام آبزیان خلیج‌فارس را صید می‌کنند و از ظرفیت دریا کاسته می‌شود؛ حتی گاهی آبزیان را از بین می‌برند به‌گونه‌ای که پس از گذشت 2سال، جوابگوی نیازهای بومیان منطقه نیست.
احمد مرادی- نماینده مردم بندرعباس- هم دیگر کسی است که معتقد بود، حضور چینی‌ها شایعه نیست، حقیقت است. او از رانت‌ها و پشت پرده‌هایی خبر داد که باعث حضور کشتی‌های چینی در آب‌های ایران شده است. مرادی به خانه ملت گفته: بنده احساس می‌کنم، پشت پرده صید کشتی‌های چینی در سواحل جنوبی کشور رانت‌هایی نهفته است و این افراد با استفاده از خلاءهای قانونی، صیدهای بی‌رویه توسط کشتی‌های چینی را ساماندهی کرده‌اند.
در کنار این بیانات صریح، صیادان ایرانی ادعا می‌کنند که به چشم خود چینی‌ها را در آب‌های کشور دیده‌اند. سازمان شیلات و سازمان بنادر یکی از بزرگ‌ترین تکذیب‌کننده‌های این گزاره‌اند. اما این سازمان‌ها چرا سفت و سخت پای ادعای خود ایستاده‌اند؟
خدمه چینی در شناور چینی در اختیار ایران است
یکی از سفت و سخت‌ترین تکذیبیه‌ها را سازمان شیلات فرستاد. حسن صالحی- رئیس سازمان شیلات- به‌صورت کلی وجود صیادان چینی در آب‌های ایران را منکر شد و گفت که چینی‌ها به‌طور کل در آب‌های ایران حضور ندارند و در آب‌های آزاد صید می‌کنند.
کمی بعد سازمان بنادر وارد ماجرا شد و هادی حق‌شناس- معاون امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی- تأکید کرد که به هیچ عنوان به هیچ کشور خارجی به‌ویژه چینی‌ها، مجوز صیدی داده نشده است. این مقام مسئول به تکذیبیه‌ها بسنده نکرد و ترجیح داد به جامعه توضیحات بیشتری ارائه دهد: در آب‌های عمیق و در فاصله بیش از 10مایلی ساحل دریای عمان و در جایی که عمق آب به بیش از 200مترمی‌رسد، شرکت شیلات ایران حدود 50فروند شناور دارد که در آنجا فانوس دریایی صید می‌کند. پس از صید فانوس، ماهیان به پودر تبدیل می‌شوند.
او وجود چینی‌ها در آب‌های ایران را ناشی از چینی بودن خدمه کشتی‌هایی دانست که در خدمت ایرانند. او توضیحات خود را تکمیل کرد: 16شناور از 50شناور شرکت شیلات از چین وارد شده و به‌اصطلاح به ایران به شکل بلندمدت اجاره داده شده است. در واقع به لحاظ قانون دریایی ایران، پرچم جمهوری اسلامی روی این شناورها نصب شده است. همانند شرکت ملی نفتکش که تعدادی از خدمه آن خارجی هستند کارکنان این شناورها نیز چینی هستند و نباید از آنها به‌عنوان شناورهای چینی در آب‌های ایران یاد شود.
برسی‌های ما نشان می‌دهد که میگوی خلیج‌فارس یکی از مرغوب‌ترین آبزی‌های جهان است. منابع این آبزی محدود و عمر آن کوتاه است. اداره کل شیلات استان بوشهر برای نجات این‌گونه دریایی تصمیم گرفته همه ساله تنها 30تا 35روز اجازه صید به ماهیگیران و صیادان بدهد. کارشناسان بر این باورند که سیاست دریابست مزایای زیادی برای ذخایر آبزیان خواهد داشت. در دوره‌هایی که صید در خلیج‌فارس ممنوع است فرصت دوباره‌ای برای بازسازی ذخایر و تخم‌ریزی آبزیان بارور ایجاد می‌شود که می‌تواند زخم‌های خلیج‌فارس را تا‌حدی التیام بخشد