کوچ اجباری جنوب به شمال

مریم سمائی|خبر‌نگار:

بحران آب بعد از نواحی کویری، مرکزی و جنوبی کشور به استان‌های سرسبز و پرآب شمالی رسیده است؛ به‌طوری که هم‌اکنون برخی روستاهای این مناطق خشک شده‌اند و با تانکر برای آنها آب ارسال می‌شود. این در حالی است که طبق آمارها مهاجرت از نیمه جنوبی کشور به سمت نیمه شمالی رو به افزایش است و مردم برای فرار از کمبود آب به سمت مناطق شمالی مهاجرت می‌کنند.

 محمد امینی، استاد دانشگاه و رئیس سابق مرکز تحقیقات منابع طبیعی و کشاورزی استان مازندران در این‌باره به همشهری می‌گوید: اعدادی که مرکز آمار ایران در رابطه با مهاجرت از نیمه جنوبی کشور به نیمه شمالی منتشر کرده، اعداد قابل تاملی است.  در بین 2سرشماری نفوس و مسکن بین سال‌های 85 تا 90 استان مازندران 5برابر استان تهران مهاجرپذیری داشته و در رأس استان‌های مهاجرپذیر کشور قرارگرفته است.

او به بحث بحران آب در استان مازندران اشاره می‌کند و می‌گوید: این مهاجرت‌پذیری در حالی است که استان‌های شمالی هم به‌دلیل تخریب‌های گسترده در جنگل، افزایش مراتع، افزایش جمعیت، ویلاسازی‌های گسترده، کشاورزی به روش‌های سنتی و... با بحران آب مواجه هستند.

کاهش 50میلی‌متری بارش باران 

امینی تصریح می‌کند: میزان بارش‌ها ظرف 20سال گذشته به‌طور متوسط 50میلی‌متر تنزل پیدا کرده؛ یعنی 20درصد از ظرفیت بارش‌ها کاسته شده است. نوع بارش‌ها هم تغییر کرده و از برف به باران تبدیل شده است؛ از سوی دیگر، شاهد بهره‌برداری بیش از حد آب برای کشاورزی هستیم به‌طوری که هم‌اکنون برای یک کیلو برنج به‌طور متوسط بین 3تا 5هزار لیتر آب مصرف می‌شود. قطعا آب برای ما حیاتی است و باید برنج را با روش‌های نوین به عمل بیاوریم و با تغییر شیوه کشت مانع پمپاژ آب شویم.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه الان دشت‌های ممنوعه در استان مازندران به‌شدت افزایش پیدا کرده است، می‌گوید: متأسفانه تعداد چاه‌های حفرشده در سال‌های اخیر به‌شدت زیادشده درحالی‌که کشاورزی باید به برداشت آب‌های سطحی متکی باشد ولی الان آب‌های زیرزمینی در حال تخلیه‌شدن است. بیش از 70هزار چاه عمیق و نیمه‌عمیق در مازندران وجود دارد. برنجکاری و باغبانی در 2فصل از سال اجازه نمی‌دهد طبیعت خودش را ترمیم کند و این چرخه معیوب شده است.
او خاطر نشان می‌کند: آب پایین‌دست که کاهش پیدا می‌کند آب بالادست را هم به سمت خود می‌کشاند، در نتیجه ریشه درختان جنگلی با کمبود آب مواجه می‌شود و انواع آفات هم به سراغشان می‌آید؛ اینها مثل زنجیره به هم پیوسته است.

شمال کشور خشک می‌شود

امینی تأکید می‌کند که اگر با این روند پیش برویم و تغییر رفتار ندهیم، شمال کشور تا 20سال آینده به‌طور کلی خشک می‌شود.
او معتقد است که خشکی در شمال کشور در حال پیشروی است و هرچه از غرب به شرق یعنی از گیلان به سمت استان گلستان پیش برویم خشکی شدت بیشتری پیدا می‌کند.

نیمی از جنگل‌ها رها شده‌اند

امینی در ادامه می‌گوید: طبق آخرین آمار مؤسسه تحقیقاتی جنگل‌ها و مراتع، سطح جنگل‌های شمال کشور به 1.6میلیون هکتار رسیده این در حالی است که سازمان جنگل‌ها این مساحت را 2میلیون هکتار عنوان می‌کند.

این درحالی است که نیمی از جنگل‌ها فاقد طرح جنگلداری است و به جز حفاظت فیزیکی آن هم با کمترین نیرو، هیچ طرح و برنامه‌ای برای این عرصه‌ها وجود ندارد. درحالی که جنگل‌ها نقش مهمی در تأمین آب دارند. 

امینی در ادامه می‌گوید: در داخل جنگل‌ها حدود 3هزار و 400 پارچه آبادی داریم که اهالی این روستاها به کار زراعت و دامداری مشغولند و حتی برای سوخت خود از درختان استفاده می‌کنند بدون اینکه هیچ نظارتی روی کار آنها باشد. دامداران برای اینکه علوفه بیشتری در جنگل بروید به‌اصطلاح جنگل را تنک می‌کنند تا آفتاب بیشتری به زمین بتابد و علوفه رشد کند.

ساخت 100هزار ویلا طی 20سال

او به موضوع قاچاق و ویلاسازی‌های داخل جنگل اشاره می‌کند و می‌گوید: طبق آمارهای سازمان بازرسی مازندران ظرف 20سال اخیر حدود 100هزار ویلا در داخل مناطق طبیعی شمال کشور ساخته شده که همه اینها نیاز به آب دارند و باید آبرسانی شوند. دفن زباله در جنگل، رها شدن شیرابه‌ها، ایجاد معادن و خالی‌شدن زمین، تونل‌سازی‌ و... جنگل‌ها را با سرعت بیشتری تخریب می‌کند.

این استاد دانشگاه تصریح می‌کند: ظرفیت بازدارندگی ما هم در قانون قوی نیست؛ چه در تصرف اراضی و چه در قاچاق چوب. متخلفان هم در این زمینه دستشان باز است. به‌طور حتم اگر با همین روند پیش برویم چند سال دیگر این جنگل‌ها را نخواهیم داشت.

مدیریت نادرست عامل هدررفت آب

قدرت‌الله ایاز، استاد محیط‌زیست دانشگاه قائمشهر هم در این‌باره به همشهری می‌گوید: بحث بحران آب به وضعیت آب و هوایی هم بستگی دارد اما مدیریت ما هم دچار ایراداتی است که هدررفت آب را بیشتر کرده است. او با اشاره به اینکه باید روی هدررفت آب کار شود، می‌گوید: حدود 75 تا 77درصد آبی که در روز مصرف می‌شود، آب خاکستری است که قابلیت بازیافت دارد. اگر زیرساخت‌ها در این زمینه ایجاد شود می‌توان 99درصد از این آب را بازیافت و از آن برای مصارف شست‌وشو استفاده کرد. ایاز با بیان اینکه آب در بسیاری از روستاهای شمالی وارد حوضچه می‌شود و عملا امکان بازیافت دارد، تصریح می‌کند: اگر زیرساخت‌ها تأمین و فرهنگسازی‌ در این زمینه انجام شود حتما بازیافت آب خاکستری راهکار مناسبی برای کاهش کمبود آب خواهد بود.

اکثر رودخانه‌ها خشک شده‌اند

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه اکثر رودخانه‌های استان مازندران هم‌اکنون خشک شده‌اند، می‌گوید: افزایش جمعیت، مدیریت نادرست در بهره‌برداری از آب، نداشتن الگوی مناسب در کشاورزی، افزایش ویلاسازی‌ها در استان‌های شمالی، تخریب جنگل‌ها در بالادست و... سرعت کمبود آب در استان مازندران را افزایش داده است. او به ویلاسازی در کنار ساحل هم اشاره‌ای می‌کند و می‌گوید: این ویلاسازی‌ها رقیبی برای کشاورزی محسوب می‌شود و تبدیل‌شدن ساحل به بخش گردشگری مصرف آب را بیشتر از پیش افزایش داده است.

ورشکستگی زیست‌محیطی در شمال

رئیس سابق مرکز تحقیقات منابع طبیعی و کشاورزی استان مازندران با بیان اینکه ورشکستگی زیست‌محیطی سراغ طبیعت شمال کشور آمده است، می‌گوید: ما دیگر استان پرآب نداریم. اکثر استان‌ها به‌علت بهره‌برداری بیش از حد، از حالت نرمال خارج شده و به حالت هشدار رسیده‌اند. هم‌اکنون نزاع‌های داخلی بر اثر کمبود آب داریم که به کشته‌شدن و درگیری و تبعات امنیتی خواهد انجامید. الان استان سمنان از مازندران آب می‌خواهد و کشمکش بر سر آب مدتی است که شروع شده و این نزاع‌ها هر چه جلو برویم، عمق بیشتری پیدا می‌کند. محمد امینی گفت: وقتی جمعیت به نیمه شمالی مهاجرت می‌کند و روستاها به‌عنوان کانون‌های کشاورزی به‌دلیل کم‌آبی تخلیه می‌شوند، تبعات این مسائل دامن همه را می‌گیرد.