کم‌آبی کشور ناشی از تغییر اقلیم است، نه خشکسالی
رئیس اندیشکده اقلیم و آمایش سرزمین: راه خروج از بحران آب، مطالعه و تدوین «برنامه جامع آمایش سرزمین کشور» به‌دست متخصصان همه رشته‌های مرتبط است
رئیس اندیشکده اقلیم و آمایش سرزمین ضمن تأکید بر تدوین «برنامه جامع آمایش سرزمین» برای خروج از بحران آب گفت: متأسفانه نسبت به هشدارهای جدی دانشمندان، مدیران محیط‌زیست و مدیران منابع آب، گوش شنوایی ندارند و برخی مسئولان به‌جای تکیه بر توان و تجربه عالمان این علوم اقدام به فرافکنی و انحراف افکار عمومی می‌کنند.
حسن لشکری، در گفت‌وگو با ایسنا با تأکید بر اینکه وضعیت فعلی کم‌آبی کشور به‌دلیل تغییر اقلیم و نه حاصل خشکسالی است، تصریح کرد: خشکسالی در سال‌های گذشته نیز اتفاق افتاده و پدیده جدیدی نیست ولی تغییر اقلیم واقعیتی غیرقابل انکار است که برای سازگاری با آن باید تدابیر خاص خود را اتخاذ کرد و این یک هشدار جدی به تمام مسئولان کشور است.
نظارتی بر نحوه استفاده از حقابه‌های کشاورزی وجود ندارد
استاد آب و هواشناسی دانشگاه شهید بهشتی، از سدسازی‌های بدون منطق علمی و به هم زدن شرایط هیدرولوژیک حوضه‌های آبریز، جابه‌جایی غیرمنطقی آب از یک حوضه آبریز به حوضه آبریز دیگر، فقدان مدیریت در الگو و آمایش زراعی کشور در کشت محصولات آب‌بر در مناطق کم‌آب و احداث صنایع آب‌بر در خشک‌ترین قسمت‌های کشور به‌عنوان عوامل کم‌آبی نام برد و افزود: فقدان مدیریت کارآمد در حکمرانی آب هم در کم‌آبی فعلی بی‌تقصیر نیست. درست است که هر کشاورزی از چشمه، قنات یا رودخانه دارای حقابه است ولی این یک ثروت ملی است و به‌نوعی به کل ملت تعلق دارد و دستگاه‌های مسئول هیچ نظارتی بر نحوه استفاده از این آب ندارند. در نتیجه کشاورز، آب ارزشمند را هر طور که صلاح می‌داند مصرف می‌کند و حاکم مطلق در نحوه مصرف آن است.
لشکری تأکید کرد: برای خروج از بحران آب در کشور یک راه بیشتر وجود ندارد و آن مطالعه و تدوین برنامه جامع آمایش سرزمین کشور به‌دست متخصصان همه رشته‌های مرتبط است. قطعا در آن برنامه سیاست‌های کلان و درازمدت مدیریت منابع آب، خاک، انرژی و سرمایه انسانی تدوین و ارائه می‌شود؛ البته به شرطی که این سند نیز رانت عده‌ای خاص نباشد و یک‌بار برای همیشه برای نظام و مملکت بدون هرگونه نگاه سیاسی، به متخصصان و اهل فن و تجربه اعتماد کنیم.
با فناوری‌های موجود نمی‌توان مانع از حرکت سامانه‌های بارشی شد
لشکری درباره منشأ بارش‌ها هم گفت: عموما بارش‌ها در 2حالت اتفاق می‌افتد. ممکن است سامانه بارشی سبب بارش در یک منطقه شود. این سامانه‌ها در مقیاس بزرگ که در قالب گردش کلی جو شکل گرفته و در مسیرهای خاصی حرکت کرده‌اند، مناطق مختلف را در مسیر خود تحت‌تأثیر قرار می‌دهند و سبب بارش می‌شوند. درواقع می‌توان گفت که منشأ فرامنطقه‌ای دارند. این عضو هیأت علمی افزود: سامانه‌های بارشی در مقیاس‌های بزرگ شکل می‌گیرند و در شرایط دینامیکی خاصی تقویت می‌شوند. این سامانه‌ها ابرهای بسیار گسترده‌ای را در مقیاس افقی و عمودی ایجاد و به‌تدریج رشد و بارش‌های گسترده‌ای را ایجاد می‌کنند.
رئیس اندیشکده اقلیم و آمایش سرزمین در پاسخ به این سؤال که آیا می‌توان مانع از حرکت سامانه‌های بارشی شد و مسیر حرکت آن را عوض کرد، گفت: این سامانه در هر لحظه میلیون‌ها تن آب را جابه‌جا می‌کند و مانند رودخانه خروشانی در حال عبور از این منطقه عظیم است. انرژی و فعل و انفعالات درون آن با هیچ‌یک از فناوری‌های فعلی بشر قابل‌کنترل نیست. ابزارها در این جریان عظیم همچون پر کاهی درون یک طوفان عظیم خواهند بود.
وی درباره مجموع بارش فروردین و اردیبهشت سال‌جاری در ایستگاه‌های غربی گفت: در برخی ایستگاه‌ها مانند پیرانشهر و اشنویه مقدار بارش به بیش از ۲۵۰ میلی‌متر رسید، درحالی‌که مقدار بارش نرمال در طولانی‌مدت در این 2ماه به نصف تا یک‌سوم این مقدار می‌رسد.
تکنولوژی فعلی بشر نمی‌تواند مانع از شکل‌گیری ابر شود یا آن را عقیم کند
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به حالت دومی که سبب بارش می‌شود، تصریح کرد: بارش‌ها می‌توانند به‌صورت محلی اتفاق بیفتند. در این صورت ابرها ممکن است با وجود ناپایداری‌های محلی و تأمین رطوبت از محل یا رطوبت انتقالی از روی دریاهای همجوار یا رطوبت به‌جا مانده از سامانه‌های قبلی سبب ایجاد بارندگی شوند؛ بنابراین، تکنولوژی فعلی بشر نمی‌تواند مانع از شکل‌گیری ابر شود یا آن را عقیم کند. این موضوعات شاید برای تولید مه یا مه‌زدایی در حد یک مزرعه چندهکتاری قابل‌قبول باشد ولی غیربارورسازی ابر با تکنولوژی فعلی بشر امکان‌پذیر نیست. رئیس اندیشکده اقلیم و آمایش سرزمین با بیان اینکه جو سیال است و به‌راحتی قابلیت جابه‌جایی در جهت قائم و افقی را دارد، تأکید کرد: توده هوا طی یک روز ممکن است از چند کشور عبور کند؛ همچنین هر تغییری درون جو به همه نقاط قابلیت انتقال دارد. هوا تنها پدیده‌ای در جهان است که برای نقل و انتقال خود تابع هیچ مرز سیاسی‌ای نیست و برای عبور از مرز کشوری نیاز به پاسپورت ندارد؛ بنابراین تغییر اقلیم پدیده‌ای جهانی است و مختص یک نقطه یا حتی یک منطقه نیست چرا که تمام جو در قالب یک پدیده کلی تحت عنوان گردش عمومی جو در حال تبادل است.
ایران در مقابل تغییر اقلیم بسیار شکننده‌تر از سایر مناطق است
لشکری در ادامه گفت: تغییر اقلیم و گرمایش جهانی پدیده‌ای سیاره‌ای است؛ البته در مناطق مختلف اثرات یکسانی ندارد و کشورهای مختلف با توجه به موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی، محیط طبیعی، مجموعه فعالیت‌های انسانی آن منطقه، زیرساخت‌ها، فرهنگ و اجتماع در مقابل این پدیده تأثیرات متفاوتی می‌پذیرند؛ بنابراین کشوری مانند ایران به‌دلیل تخریب محیط‌زیست و زیرساخت‌های ناکافی، سست و فقدان یک طرح آمایشی در مدیریت منابع آبی، خاک، کشاورزی و اقلیمی و... بسیار شکننده‌تر است.
نظرات کارشناسان را بشنوید
رئیس اندیشکده اقلیم و آمایش سرزمین و استاد آب و هواشناسی دانشگاه شهید بهشتی گفت: پدیده تغییر اقلیم و خشکسالی 2 مسئله متفاوت از هم هستند و به‌خوبی می‌توان هر دو مسئله را با برنامه‌ریزی درست، منطقی و بر پایه مطالعات علمی و دریافت مشاوره از متخصصان آن رشته، مدیریت و از این چالش بزرگ عبور کرد ولی متأسفانه ما وارث نابسامانی عجیب در مدیریت منابع و محیط‌زیست خود هستیم که ادامه این روند کشور را دچار یک چالش سیاسی و اجتماعی خواهد کرد. حسن لشکری با انتقاد از اینکه هشدارهای جدی و مکرر دانشمندان و متخصصان علوم محیط‌زیستی و مدیریت منابع گوش شنوایی ندارد، گفت: متأسفانه به‌جای تکیه بر توان و تجربه عالمان این علوم اقدام به فرافکنی و انحراف افکار عمومی می‌کنیم. بارها و بارها متخصصان این علم برای انتقال تجربیات و دانش خود به مسئولان اعلام آمادگی کرده‌اند ولی در مسند این مراکز و مؤسسات برخی افراد غیرمتخصص و کم‌تجربه قرار دارند که تمایل چندانی به این همفکری ندارند.
