آرامش زیر سقفِ بلند «احسان»

نعیمه جاویدی| خبرنگار:

منطقه 20

شهر که تمام می‌شود به جاده‌ای خلوت و دورافتاده در 3 کیلومتری سرای معروف سالمندان در کهریزک می‌رسی. اما اینجا خبری از سالمندان نیست، «سرای احسان» است. ساکنان این سرا دردمندند اما نه دردکشیده درد جسم. دردشان درد روح است و روان. اینجا مرکزی برای بیماران روان و 2 دهه است که به همت خیّران، پناه آسیب‌دیدگان اجتماعی شده.

کارتن‌خوابان مجهول‌الهویه تا بیماران اعصاب و روان. مراکز درمانی ویژه بیماران روان معمولاً در حوزه درمان و نگهداری فعال هستند اما فعالیت این مرکزِ کمتر شناخته شده بیش از اینهاست. درمان، نگهداری، کاردرمانی و مهارت‌آموزی، بازتوانی و زمینه‌سازی بازگشت بیماران به خانواده و جامعه، خدماتی که کاملاً رایگان ارائه می‌شود. نقطه عطف خدمات این سرا، در قالب 4گام حمایتی و 4 طرح اصلی انجام می‌شود. طرح‌هایی مانند طرح «خانه‌ احسان»؛ بازتوانی و تکریم بیماران برای بازگشت به جامعه است. به گفته مسئولان این مرکز برای نخستین بار در جهان، طرح علمی و مطالعاتی ازدواج یک زوج از میان بیماران روان بازتوان توسط سرای احسان اجرا می‌شود که نتایج آن در حوزه روان‌شناسی و تکریم جایگاه بیماران روان، بسیار مهم و مؤثر خواهد بود. 

سال 1377 بود که 15 نفر از مدیرانی که دغدغه حمایت از بیماران روان داشتند، تصمیم گرفتند برای نگهداری بیماران روان، سرایی حوالی کهریزک بسازند. خیّران هم با آنها همراه شدند. هزینه درمان و نگهداری بیماران روان بسیار بالاست. علاوه ‌بر هزینه‌ها، نگهداری از آنها نیز تحمل و مهارت می‌خواهد. نگاه‌های مردم در جامعه هم چندان خوشایند نیست. بنابراین فرد، خانواده، نزدیکان یا جامعه تصمیم می‌گیرند بیمار را به چنین مراکزی راهنمایی کنند. این موارد و از همه مهم‌تر، ضرورت تکریم بیماران روان و بازتوانی آنها برای برگشتن به جامعه عاملی بود که طرح‌های نو را در «سرای احسان»؛ مرکز نگهداری شبانه‌روزی از آسیب‌دیدگان اجتماعی رقم زد. 4 طرح اصلی که در قالب 4 گام مؤثر در روند بهبود بیمار از آنها یاد می‌شود عبارتند از: طرح‌های خانه‌های «یک چهارم راهی»، «نیمه راهی»، «احسان» و «بازگشت به خانه». 


بیمار نه! شهروند بازتوان

همه خدمات این سرا رایگان است. به همین دلیل اولویت پذیرش با بیماران بدون سرپرست یا خانواده‌‌های کم‌بضاعت است. در این خیریه کار بر چند رکن پیش می‌رود. نگهداری و درمان، مهارت‌‌آموزی، بازتوانی و کمک به بازگشت بیمار بهبودیافته به جامعه با فراهم کردن زمینه اشتغال، کارآمدی او برای یک زندگی معمول اجتماعی. در مرحله نخست، بیمار بنا به شرایط و جنسیتی که دارد در یکی از 7 بخش بانوان یا 12 بخش آقایان بستری می‌شود. در هریک از بخش‌ها دست‌کم 15 بیمار بستری هستند. بیمارانی که روند بهبود را بهتر طی می‌کنند و شاخص‌های لازم برای بازگشت به جامعه در آنها دیده می‌شود، از بخش به سوئیت‌ها منتقل می‌شوند که امکانات و خدمات آنها نسبت به بخش عمومی بیشتر و شرایط به زندگی معمول خانوادگی شبیه‌تر است. اتاق‌ها فرش، تلویزیون، کمد کوچک یا لوازمی از این دست دارد. در هر اتاق 3 یا 4 نفر زندگی می‌کنند. هرکدام تختخواب، لوازم شخصی و اجازه دارند اتاق را بنا به علاقه خود تزیین کنند. در این مرحله یعنی زندگی در سوئیت، طرح‌ «خانه‌های یک چهارم راهی» را در این دوره از درمان می‌گذراند. اگر درمان‌پذیری بیمار در این مرحله مطلوب باشد، به‌عنوان فردی بازتوان برای طرح‌ «خانه نیمه‌راهی» و «خانه‌ احسان» انتخاب می‌شود. در طرح نیمه‌راهی، بیمار خارج از سرا اما کاملاً زیر نظر این مجموعه زندگی می‌کند. در طرح خانه احسان، بیماران خارج از سرا و کاملاً مستقل زندگی می‌کنند. 


موفقیت 5 ساله یک طرح

افراد منتخب به واحدهای مسکونی خارج از سرا، درست در فضای شهری و یک زندگی معمول شهری منتقل می‌شوند. در واقع افرادی که روزی به دلیل بیماری روان با برچسب «روانی» از زندگی اجتماعی و خانوادگی طرد شده بودند، اکنون به‌عنوان شهروندی بهبودیافته و بازتوان به خانه و جامعه برمی‌گردند. طرح خانه‌های «نیمه‌راهی» و «احسان» طرح‌هایی جذاب و تنها روی کاغذ نیست. بلکه 5 سال است که به اجرا درآمده و آزمون خود را پس داده. سرای احسان از تیرماه سال 1392 تاکنون علاوه ‌بر خدمات معمول مرکز شامل نگهداری و درمان بیماران روان، فرصت تجربه یک زندگی عادی را به بیماران بازتوان ارائه می‌دهد. اکنون 10 بیمار بازتوان این مرکز در یک خانه واقع در کهریزک که توسط مؤسسه اجاره شده است، زندگی مستقل اجتماعی را در قالب طرح «خانه احسان» تجربه می‌کنند. «بیماران روان، حمایت درمانی در قالب بیمه درمانی ویژه بیماران روان ندارند. مبلغ اندکی به‌عنوان یارانه نگهداری از آنها، حدود 600 هزار تومان، از بهزیستی به مؤسسه یا سرپرست بیمار پرداخت می‌شود. هزینه‌های درمان این بیماران به‌طور معمول بالاست. در مدت بیماری فرد از کارافتاده می‌شود و شرایط اقتصادی‌ اجتماعی نامطلوبی دارد. بنابراین خانواده بیمار و خودش تنگناهای عاطفی و مالی را یک جا تجربه می‌کند.»

کاردرمانی و مهارت‌آموزی

«نادر منصوری» کارشناس سرای احسان از مشکلات مشترک خانواده‌های دچار بیماری روان می‌گوید. از فقر حمایتی که شانه به شانه بیماری، فرد و خانواده‌اش از آن آزار می‌بینند: «هیچ‌کس در برابر بیماری‌های روان مصون نیست. بعضی از بیماران ما مهندس مکانیک، مهندس متالوژی یا دانشجوی پزشکی هستند. اگر حمایت دلسوزانه برای درمان و بازتوانی بیماران روان انجام شود و برای مثال چنین افرادی به جامعه بازگردند، چه اتفاق خوبی خواهد بود.» منصوری درباره وضعیت نگهداری، درمان و بازتوانی بیماران این مرکز می‌گوید: «اینجا یک باب نانوایی، کارگاه‌ قالیبافی، سفالگری، صنایع‌دستی، خیاطی و... داریم. بیماران مراحل درمانی، کاردرمانی و مهارت‌ورزی را هم تجربه می‌کنند تا پس از ترخیص از مرکز بتوانند خودکفا و کارآمد باشند.»


شمال شهر نه! کهریزک

 او اطلاعات دقیقی از 10بیمار این مرکز که در فرایند درمان و بازتوانی موفق بوده‌اند و به طرح«خانه‌های احسان» راه یافته‌اند، ارائه می‌دهد: «تیر ماه سال 1392، 6 نفر از بازتوان‌های این مجموعه زندگی جمعی را در خانه‌ای که برای آنها اجاره کرده بودیم، آغاز کردند. اکنون تعداد بازتوان‌های ما به 10 نفر رسیده است. 8 نفر از آنها در همین سرا در بخش‌های مختلفی مانند روابط‌عمومی، نانوایی و... مشغول کار شده‌اند. 2 نفر هم بیرون از مرکز در یک مغازه کیف‌دوزی و خیاطی شاغل هستند. بازتوانان شاغل در سرا، هر روز از ساعت 8 صبح تا 14 و 30 دقیقه، در مرکز حضور دارند، سپس وقتشان آزاد است. مسالمت‌آمیز زندگی می‌کنند و همسایه‌ها شکایتی از آنها ندارند.» 

منصوری باور دارد اجرای طرح در کهریزک، مصداق خردورزی است: «در مناطق شمال شهر همسایه‌ها چندان از حال هم خبر ندارند. اما در مناطق جنوبی همسایه‌ها نسبت به هم حساس و کنجکاوند. بنابراین وقتی کهریزکی‌ها می‌بینند 10 بیمار روان بازتوان 5 سال است بدون حاشیه با آنها همسایه هستند، زمینه و شرایط اجتماعی برای برگرداندن بیماران به جامعه فراهم می‌شود و به آنها آسان‌تر خانه اجاره می‌دهند و نیز بهتر آنان را می‌پذیرند.»‌