استان‌های صنعتی و کشاورزی متهمان ردیف اول آلودگی خاک

الهام مصدقی راد
خبر‌نگار

دیر یادمان افتاد که «حفاظت از کره زمین با مراقبت از خاک آغاز می‌شود». دیر فهمیدیم که خاک هم ‌آلوده می‌شود،  فرسوده می‌شود و تمام.
تا پیش از نامگذاری 5دسامبر 2012به نام روز جهانی خاک و تا پیش از نامگذاری سال 2015از طرف سازمان ملل به‌عنوان سال خاک،  دیر به‌معنا و مفهوم «خاک سالم برای زندگی سالم» پی بردیم. آنقدر دیر که لایحه حفاظت از خاکی که حدود 10روز قبل کلیاتش در مجلس به تصویب رسید،  حدود 13سال قبل در هیأت دولت به تصویب رسیده بود. 
هم‌اکنون نمایندگان مجلس سرگرم بررسی و تصویب 26ماده آن هستند که تاکنون چند مورد آن به تصویب رسیده و همچنان ادامه دارد. 
مراقبت و حفاظت از خاک در مقابل آلودگی‌ها و فرسایش از مهم‌ترین بخش‌های این لایحه است و کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه خاک امیدوار به اجرای درست و دقیق آن.

خاک، ‌قربانی عدم‌اجرای آمایش سرزمین

تنوع زیستی،  تأمین‌کننده امنیت غذایی،  مهار سیلاب‌ها و ذخیره رواناب‌ها همگی بر بستر خاک اتفاق می‌افتد. بشر در کنار آب سکنی گزید و خاکی را انتخاب کرد که حاصلخیز باشد تا تأمین مواد غذایی‌اش را به راحتی انجام دهد. 


با گسترش شهرها و توسعه آنها اما اتفاقات ناگواری رخ داد. شهرها در کنار همان رودها گسترش یافت و خاک مرغوب و حاصلخیز به بستری برای توسعه سکونت و نه کشاورزی تبدیل شد. فاضلاب،  کودهای شیمیایی،  زباله و پسماند، ‌ فلزات سنگین،  دپوی مصالح ساختمانی و... همگی با افزایش جمعیت، گسترش شهرها و صنعتی‌شدن آنها خاک،  هوا و آب را آلوده کردند و حالا بشر نگران این آلودگی و ازدست‌دادن این منابع طبیعی است. 

متخصصان حوزه خاک معتقدند خاک از آب هم مهم‌تر است چراکه درصورت کمبود آب می‌توان آن را از جایی به جایی منتقل کرد اما خاک را نه. احمد رحمانی استاد خاک شناسی جنگل این را می‌گوید.

 او در گفت‌وگو با همشهری ضمن اشاره به انواع آلوده‌کننده‌های خاک، ‌مهم‌ترین عامل تخریب را تغییر کاربری اراضی دانسته و معتقد است وقتی خاک مناسب کشاورزی به منطقه مسکونی تبدیل شود، ‌ برای کشاورزی و تأمین غذا مجبور به صرف هزینه بسیار خواهیم شد آن هم در کشوری که خاک حاصلخیزش محدود است. اصفهان اطراف زاینده رود بهترین باغات ایران را داشتیم اما حالا خبری از آنها نیست و همگی به منطقه مسکونی تبدیل شده‌اند. عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور عدم‌تحقق طرح آمایش سرزمین را از مهم‌ترین دلایل این اتفاق دانسته و می‌گوید از برنامه سوم تا برنامه ششم،  اتمام و اجرای طرح آمایش سرزمین مورد تأکید قرار گرفت تا کاربری اراضی براساس ظرفیت خاک و ویژگی‌های اقلیمی منطقه انجام شود تا تعیین شود کدام خاک برای کشاورزی مناسب است و کدام خاک برای فعالیت صنعتی و کدام خاک برای سکونت اما ظاهرا سازمان‌های مسئول بودجه کافی به این موضوع اختصاص نداده و کوتاهی می‌کنند. ما هنوز مفهوم توسعه را نمی‌دانیم  وگرنه به منابع پایه مان مثل خاک آسیب نمی‌زدیم.
رحمانی می‌‌گوید: زمین‌های مجاور کارخانه‌ها و همچنین زمین‌های اطراف بزرگراه‌ها طبق مطالعات انجام‌شده آلوده به فلزات سنگین هستند و کیفیت آنها دچار تنزل می‌شود.


   اطلس آلودگی خاک در حال تدوین است

علی مریدی، مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست از نگاه دیگری به آلودگی خاک می‌پردازد. او از آماده‌سازی‌ اطلس آلودگی خاک ویژه استان‌های کشور خبر داده و می‌گوید: «‌تاکنون براساس نتایج به‌دست آمده از این اطلس، ‌استان‌های صنعتی و کشاورزی دارای بیشترین پتانسیل آلوده کردن خاک به مواد شیمیایی و فلزات سنگین هستند. خوزستان، ‌گیلان،  البرز، ‌مشهد،  اصفهان و تهران ازجمله این استان‌ها محسوب می‌شوند. اگر این اطلاعات را کنار آمار مبتلایان به سرطان بگذاریم یکدیگر را تأیید می‌کند.»او به همشهری می‌گوید: متأسفانه خاک مظلوم واقع شده به همین دلیل آمار دقیقی از سهم آلاینده‌های خاک نداریم. او ضمن اظهار امیدواری از کارآمدبودن لایحه حفاظت از خاک می‌گوید: در حال تهیه بانک جامع صنایع کشور و پساب‌هایشان هستیم تا بعد از تصویب لایحه خاک و تدوین برنامه اجرایی، ‌بتوانیم درحوزه اجرا با دقت نظر عمل کنیم. پساب‌های صنعتی ازجمله عوامل آلوده‌کننده خاک محسوب می‌شوند که به گفته مریدی کارخانه‌های دولتی به‌دلیل فرایندهای حاکمیتی دارای وضعیت بهتری هستند اما هر وقت این مسائل در مورد بخش خصوصی مطرح می‌شود، موضوع درآمد و ورشکستگی را عنوان می‌کنند.