غرقابی در بی‌آبی

سید علی موسوی| اهواز- خبرنگار :

در حالی که استان خوزستان در بحران و وضعیت قرمز کمبود منابع آبی قرار دارد، فضای سبز شهری، بسیاری از باغ‌ها، نخلستان‌ها و زمین‌های زراعی همچنان با شیوه سنتی «غرقابی» آبیاری می‌شوند.
در شیوه غرقابی که در بیشتر باغ‌ها و نخلستان‌ها اجرا می‌شود، کشاورز با ایجاد کرت‌هایی در زمین و باغ، آب را به تنه درخت یا بوته می‌رساند و به این ترتیب، ریشه گیاه آبیاری می‌شود. آبیاری به شیوه غرقابی بازده بسیار پایینی دارد و آب زیادی را هدر می‌دهد. وقتی آب از میان کرت‌ها به درخت می‌رسد، به زمین فرومی‌رود و هدر می‌شود.
به گفته کارشناسان و مسئولان، آبیاری به شیوه غرقابی با هدر‌رفت 70 درصدی آب همراه است و این موضوع برای استان خوزستان که دچار خشکسالی و از دست رفتن تدریجی منابع آب است، یک خسارت و ضرر بزرگ به شمار می‌رود.

در خوزستان بیشتر مزارع با روش‌های سنتی آبیاری می‌شوند. با این‌که کارهای متعددی برای تبدیل شیوه غرقابی به آبیاری تحت فشار انجام شده و و دولت هم مشوق‌هایی برای این منظور در نظر گرفته همچنان جای کار زیاد است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان پیش از این اعلام کرده بود که با توجه به مسئله کمبود آب، دولت برای آبیاری تحت فشار کمک‌های بلاعوض منظور کرده است.مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان نیز به‌تازگی از اجرای طرح آبیاری نوین در ۲۴ هزار هکتار از مزارع این استان تا پایان سال زراعی جاری خبر داد.با همه اینها اقدامات انجام‌شده برای مکانیزه کردن مزارع کشاورزی و باغ‌های خوزستان هنوز به فرهنگ تبدیل نشده است. 


ضعف عملکرد

مسئولان کشور و استان می‌گویند برای اجرای طرح آبیاری نوین در مزارع خوزستان هیچ محدودیتی برای پرداخت نداریم، ولی تاکنون حدود ۶۰۰ کشاورز در سراسر خوزستان برای دریافت این تسهیلات ثبت ‌نام کرده‌اند و در صف انتظار هستند.
مزارع گندم و جو خوزستان رتبه‌های نخست اجرای طرح آبیاری نوین را به خود اختصاص داده‌اند و کشاورزان شهرستان‌های بهبهان و باغملک نیز بیشتر درخواست را برای اجرای این طرح در زمین‌های خود داشته‌اند. این در حالی است که بحران در پایین‌دست رودخانه‌ها بیشتر است، اما در این نقطه عملا کاری صورت نگرفته است. علاوه بر این، نه از مشوق‌های دولت استفاده شده و نه به کشاورزان آموزش‌های لازم درباره آبیاری نوین داده شده است.


عقب هستیم

رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خوزستان به همشهری می‌گوید: از یک میلیون و 300 هزار هکتار زمین زراعی فقط 300 هزار هکتار آن در استان به صورت مکانیزه و نوین آبیاری می‌شوند و این یعنی در زمینه آبیاری تحت فشار عقب‌ماندگی‌های زیادی وجود دارد که باید جبران شود.
«امید حاجتی» عنوان می‌کند: جهاد کشاورزی باید تلاش بیشتری از خود نشان دهد؛ هم در ایجاد تشکل بهره‌برداران آب و هم در پایش. تعاون روستایی خوزستان هم باید در تمام شهرستان‌هایی که فاقد تعاونی هستند این تعاونی‌ها را راه‌اندازی کند و گزارش‌هایی از وضعیت تعاونی‌های کشاورزی استان ارائه دهد تا بتوانیم نظارت و برنامه‌ریزی‌های لازم را در این خصوص انجام دهیم.
وی تاکید می‌کند: در اقتصاد مقاومتی، وقتی روی یک پروژه تاکیدی می‌شود، باید بررسی وضعیت دقیقی داشته باشیم تا بتوان کارها را به‌خوبی رصد کرد.

این مسئول با اشاره به این‌که حدود 20 درصد از اراضی کشور به صورت مکانیزه آبیاری می‌شود می‌گوید: در حالی ‌که خوشبینانه‌ترین حالت برای خوزستان تنها 8 درصد است. این یعنی در زمینه آبیاری تحت فشار خیلی عقبیم.
حاجتی بیان می‌کند: اگر در مصرف آب 5 تا 10 درصد صرفه‌جویی شود، آن وقت تامین تمام آب مورد نیاز کشاورزی، شرب و صنعت ممکن می‌شود.


غرقابی ‌به‌صرفه نیست

یک کارشناس کشاورزی درباره شیوه‌های سنتی آبیاری به همشهری می‌گوید: شیوه سنتی آبیاری غرقابی از جمله مشکلات موجود در بخش کشاورزی استان است و با توجه به محدودیت منابع آبی استان مقرون ‌به ‌صرفه نیست. 
«عبدالرسول محمدی» مصرف زیاد آب و طولانی شدن دور آبیاری و در نتیجه کاهش محصول‌، زهدار شدن اراضی، بروز آفات گیاهی‌‌، بروز تنش اجتماعی بر سر توزیع آب و فرار موادغذایی از محیط ریشه را از معایب آبیاری غرقابی عنوان می‌کند و می‌گوید: در صورت اصلاح شیوه آبیاری، علاوه بر صرفه‌جویی در مصرف آب و کاهش دوره آبیاری، شاهد بهبود عملکرد کمّی و کیفی محصول خواهیم بود.

وی تاکید می‌کند: با اصلاح شیوه آبیاری، ضمن جلوگیری از هدررفت آب، می‌توان زمینه توسعه اراضی زیر کشت را هم فراهم کرد.
این کارشناس درباره دلایل عدم بهره‌گیری کشاورزان و نخلداران و باغداران از آبیاری قطره‌ای می‌گوید: کوچکی باغ یا زمین زراعی، دسترسی نداشتن به برق و کم‌توانی مالی بهره‌بردار از مهم‌ترین دلایل فراهم نشدن آبیاری قطره‌ای در خوزستان هستند و در این زمینه دولت ناگزیر است حمایت کند تا این مهم محقق شود.


تشویق بهره‌برداران

«مجید حسنی‌زاده» دانشجوی دکترای کشاورزی به همشهری می‌گوید: مزارع بزرگ در مقایسه با مزارع کوچک دارای مزیت در تبدیل شیوه آبیاری غرقابی به شیوه تحت فشار هستند.
وی می‌گوید: اگرچه افزایش در هزینه‌های تغییر شیوه آبیاری با افزایش قیمت لوازم و قطعات مورد استفاده و ثابت ماندن آب‌بها وجود چنین مزیتی را با گذشت زمان و در آینده، کمرنگ می‌کند، ولی سیاست‌های دولت در حمایت و تشویق بهره‌برداران در تبدیل شیوه آبیاری به تحت فشار باید همچنان ادامه داشته باشد. در غیر این‌ صورت، به‌کارگیری روش‌های آبیاری تحت فشار با مشکل روبه‌رو خواهد شد.

این دکترای کشاورزی اظهار می‌کند: تحقیقات نشان می‌دهد که درآمد حاصل از یک هکتار نخلستان خرما در طی یک سال زراعی خوب و با قیمت مناسب، تنها هزینه‌های تولید و مخارج خانوار را فراهم می‌کند و پس‌اندازی برای سرمایه‌گذاری در تغییر شیوه آبیاری به جا نمی‌گذارد.حسنی‌زاده اضافه می‌کند: در این میان، اقداماتی همچون تشکیل تعاونی‌های آبیاری تحت ‌فشار و تبدیل گروهی آبیاری تحت ‌فشار در نخلستان‌های کوچک، ادامه کمک به بهره‌برداران خرده‌پا با پرداخت وام‌های کم‌بهره و افزایش تدریجی آب‌بها از راه‌های تشویق بهره‌برداران به استفاده از این روش است.