جهان‌نما
اتیوپی در کانون نخستین جنگ آبی جهان
سیاوش فلاح‌پور
خبرنگار
هفته گذشته در اثر حادثه ترور ناموفق نخست‌وزیر اتیوپی، تمرکز رسانه‌ها، برای دقایقی محدود از خاورمیانه و بحرانهای روزانه‌اش فاصله گرفته و متوجه آفریقا و بحرانهای داخلی این قاره شد؛ بحران‌هایی که اگرچه همچون خاورمیانه پر سر و صدا نیست اما مانند آتش زیر خاکستر است و می‌تواند در سال‌های آینده جرقه ناامنی‌های گسترده‌ای را مخصوصا در بخش‌های شمالی این قاره کهن بزند.
آبی احمد روز یکشنبه در حالی مورد حمله قرار گرفت که مشغول سخنرانی در جمع چند هزار نفره هوادارانش در مرکز آدیس آبابا بود. اگرچه خبرگزاری دولتی اتیوپی این انفجار را حادثه‌ای ساده خواند، اما در اثر آن یک نفر کشته و نزدیک به 100نفر نیز مجروح شدند. نخست‌وزیر اتیوپی دقایقی بعد از حادثه مجددا در پشت همان تریبونی که شخص مهاجم به سوی آن بمب دست ساز پرتاب کرده بود حاضر شد و برای هوادارانش سخنرانی پرشوری انجام داد. به گفته او این انفجار، تلاشی ناکام و مذموم از سوی کسانی بود که نمی‌خواهند پیشرفت و وحدت مردم اتیوپی را بپذیرند.
اما چرا جریاناتی به‌دنبال ایجاد ناامنی در اتیوپی هستند؟ این کشور به چه موقعیتی دست پیدا کرده که به گفته آبی احمد عده‌ای را نگران کرده است؟ آیا این مسائل ارتباطی با ساخت سد النهضه و نگرانی‌های مصر از تکمیل این پروژه دارد؟
اتیوپی؛ قدرت نوظهور
«اتیوپی جای مصر را گرفته است»؛ این جمله‌ای است که طی سال‌های اخیر به‌طور فراوان در میان رسانه‌ها و از زبان تحلیلگران مسائل آفریقا شنیده شده است. اقتصاد اتیوپی با وجود تمام مشکلات و عقب‌ماندگی‌ها طی یک دهه گذشته در نتیجه جذب گسترده سرمایه‌های بین‌المللی و عربی رشد قابل توجهی داشته است. نیروهای نظامی اتیوپی با توجه به قراردادهای تسلیحاتی عمده و توجه ویژه حکومت، اکنون به وزنه‌ای غیرقابل انکار در معادلات امنیتی آفریقا تبدیل شده‌اند. حتی این کشور در سایه بحران‌هایی که گریبانگیر همسایگان قدرتمندش بوده اکنون به پایگاهی سیاسی برای حل و فصل بحرانهای جاری کشورهایی نظیر سودان تبدیل شده است. همه اینها نشان می‌دهد آدیس‌آبابا به آرامی در مسیر تغییر از کشوری عقب‌مانده به قدرتی منطقه‌ای در حوزه آفریقا و به‌دست آوردن جایگاهی حرکت می‌کند که تا پیش از این در اختیار مصر بوده است. آن هم در شرایطی که مصر طی سال‌های گذشته به‌طور مرتب درگیر سریال بیپایان بحرانهای داخلی بوده است.
بحران آب برای مصر
از سوی دیگر به‌نظر می‌رسد بازیگرانی که از قدرت‌گیری مجدد مصر در تحولات منطقه‌ای خوش‌بین نیستند حساب ویژه‌ای روی اتیوپی و نقش این کشور در ایجاد بحرانهای متعدد برای مصر باز کرده‌اند. ازجمله این بازیگران می‌توان به اسرائیل، عربستان و امارات اشاره کرد که طی سال‌های گذشته بارها به اتیوپی برای تکمیل پروژه سد النهضه کمک مالی کرده‌اند. سدی که درصورت آغاز کاربری، مصر را با بحران بیسابقه آب روبه‌رو خواهد کرد.
به گفته روزنامه مصری‌الیوم تنها تا سال 2015، اسرائیل علاوه بر ارسال کارشناسان، نزدیک به 100میلیارد دلار در حوزه کشاورزی مدرن اتیوپی سرمایه‌گذاری کرده است. این در حالی است که تنها یک هفته قبل نیز هیأتی عالی‌رتبه از مسئولان اماراتی به ریاست ولیعهد ابوظبی و همراهی تجار این کشور نیز برای سرمایه‌گذاری در زمینه‌های متعدد راهی آدیس‌آبابا شده بودند. تمام اینها کار را به جایی کشانده که اتیوپی حالا در مسئله ساخت سد النهضه از موضع قدرت با مصر مذاکره می‌کند؛ موضعی که تا این لحظه منجر به شکست مذاکرات دوجانبه برای توقف ساخت سد النهضه شده و حتی ورود مستقیم عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهور مصر نیز این مشکل را بر طرف نکرده است.
در مقابل اما جریانات ناامید از مذاکره در مصر که نگران بحران آب در آینده این کشور هستند راه‌حل نظامی را برای توقف پروژه سد النهضه پیشنهاد می‌کنند. بی‌بی‌سی عربی نیز سال گذشته در گزارشی با عنوان «سدی که شاید جرقه نخستین جنگ آب در جهان را بزند» به بحران حاکم بر روابط اتیوپی و مصر و تبعات آن برای سرتاسر آفریقا پرداخته بود. اگرچه جنگ هنوز به‌عنوان گزینه‌ای واقعی روی میز نیست اما به‌نظر می‌رسد مصر فعالیت‌های برون مرزی خود به‌منظور ایجاد بحرانهای داخلی برای دولت اتیوپی را از مدت‌ها پیش آغاز کرده است. شبکه الجزیره در این زمینه در گزارشی با اشاره به فعالیت‌های اطلاعات ارتش مصر نوشت: حاکمیت فعلی مصر که تمام فرصت‌های پیشین را به‌دلیل بحرانهای سیاسی از دست داده تنها راه مقابله با برنامه سد النهضه را دخالت امنیتی در مسائل داخلی اتیوپی می‌داند. در این گزارش به نقل از منابع امنیتی در اتیوپی نقل شده بود که تاکنون چندین گروه جاسوسی و تروریستی وابسته به دولت مصر در آدیس‌آبابا بازداشت شده‌اند.
اگرچه ممکن است بخشی از این خبرها تنها فضاسازی رسانه‌ای علیه دولت سیسی باشد، اما بدون شک مصر به سادگی با ظهور قدرتی غیرقابل مهار در همسایگی خود که علاوه بر رقابت در زمینه‌های سیاسی، نظامی و اقتصادی، قاهره را در معرض بحران آب قرار داده، کنار نمی‌آید؛ امری که فرضیه‌ها درباره امکان حمایت این کشور از گروه‌های تروریستی حاضر در اتیوپی را تقویت می‌کند.
تمام اینها در حالی است که منابع رسمی دولت اتیوپی و رسانه‌های نزدیک به دولت این کشور به طور مداوم تاکید می‌کنند تکمیل پروژه سد النهضه خطری برای آینده امنیت آبی مصر به دنبال نداشته و این کشور بعد از ساخت سد آماده انجام هرگونه همکاری با همسایه شمالی خود است؛ اگرچه این ادعاها هیچگاه از سوی رسانه‌ها و افکار عمومی مصر مورد پذیرش واقع نشده است. بحران آب در سال‌های آینده بخش مهمی از نگرانی‌های مردم مصر را تشکیل می‌دهد.
