تعلیق طرح توسعه دانشگاه تهران مجموعه‌ای از مشکلات را برای اهالی به وجود آورده است
دانشگاه کِی بزرگ می‌شود؟
پرنیان سلطانی| خبرنگار:
منطقه 6
معتادان از تاریکی هوا و خلوتی محله استفاده کرده و در گوشه‌ای بساط تباهی‌شان را پهن می‌کنند. کمی آنطرف‌تر صدای جیغ دختر جوانی، توجه اندک حاضران در خیابان را به خود جلب می‌کند. موتورسواران سرگردان کیفش را دزدیده‌اند و حالا او مانده و وحشتی که سراپای وجودش را فرا گرفته است. اوضاع خانه‌ها هم در این قسمت از شهر تعریفی ندارد. دیوارهای آجری و سقف‌های فرسوده‌ای که هر لحظه بیم فرو ریختن‌شان به بزرگ‌ترین کابوس صاحبخانه‌ها تبدیل شده، به ناامنی فضای این تکه از شهر دامن زده است. شاید تصور کنید اینجا حاشیه‌ای از جنوب پایتخت یا حریم شرق و غرب تهران است. اما اشتباه می‌کنید.
اینجا میدان انقلاب است؛ قلب شهر و مرکز پایتخت. جایی که به وجود دانشگاه تهران، حضور همیشگی دانشجوها در کوچه‌پسکوچه‌ها و راسته کتابفروشی‌اش شناخته می‌شود، جایی که به‌نوعی نماد فرهنگ و دانش شهر به حساب می‌آید، حالا چند سالی است به یک نقطه بی‌دفاع شهری تبدیل شده است. دلیلش هم طرح توسعه دانشگاه تهران است؛ طرحی که از سال 1381 در حال اجراست و حالا بلاتکلیفی و طولانی شدنش صدای همه را درآورده است، از مردم محله وصال شیرازی و شهروندان ساکن در قلب تهران بگیرید تا مسئولان شهری و اعضای شورای اسلامی شهر تهران. در این گزارش با همراهی شهروندان، شورایاران و مسئولان به بررسی زوایای مختلف این طرح و مشکلاتی که در قلب تهران ایجاد کرده پرداخته‌ایم.
کافی است در محدوده دانشگاه تهران قدم بزنید تا با دیدن زمین‌های بدون استفاده و خانه‌هایی که تک و توک در خیابان‌های سوت و کور اطراف دانشگاه پابرجا مانده‌اند، از خودتان بپرسید چه بر سر این محله آمده است؟ محله‌ای که تا همین چند سال پیش بافت مسکونی و متراکمی داشت و فضای فرهنگی‌اش یک مزیت برای ساکنان این تکه از شهر به حساب می‌آمد، حالا به نقطه بی‌دفاع شهری و محله‌ای ناامن و نازیبا در قلب پایتخت تبدیل شده است.
از سال 1381 که طرح توسعه دانشگاه تهران به تصویب رسید و قرار بر این شد که محدوده دانشگاه تهران از 22 هکتار به 50 هکتار برسد، املاک واقع در محدوده‌ای که از شمال به بلوار کشاورز، از شرق به خیابان وصال شیرازی، از جنوب به خیابان انقلاب و از غرب به خیابان کارگر شمالی منتهی می‌شد، یکی پس از دیگری به تملک دانشگاه تهران درآمد. اما خیلی زود بودجه در نظر گرفته شده برای طرح توسعه دانشگاه تهران به پایان رسید و حالا بیش از 10 سال است که در این محدوده خیابان‌ها زخمی و خانه‌ها بلاتکلیف رها شده‌اند.
خانه‌های تخریب شده و زمین‌هایی که در بهترین حالت از آنها به‌عنوان پارکینگ اختصاصی دانشگاه تهران استفاده می‌شود، به فضای ناامنی در قلب پایتخت تبدیل شده‌اند که گاهی پاتوق معتادان دوره‌گرد و گاهی جولانگاه سارقان، کیف‌قاپان و زورگیران می‌شود. با رفتن شمار زیادی از ساکنان این محله به محله‌های دیگر و کم شدن رفت و آمدهای شهروندی، حالا «شب‌مردگی» هم به دیگر مشکلات محیط پیرامونی دانشگاه تهران اضافه شده و همین موضوع فضا را برای حضور هرچه بیشتر معتادان و خلافکاران مهیا کرده است.
نه اجازه ساخت‌وساز داریم نه امکان فروش
اگر پای درد دل ساکنان فعلی محله وصال بنشینید، برایتان نه از حضور‌گاه و بی‌گاه معتادان در زمین‌های بدون استفاده می‌گویند، نه از تبدیل محله‌شان به زباله‌دانی و خانه موش‌های سرگردان و نه از ناامنی‌ها و افزایش سرقت، کیف‌قاپی و زورگیری در محله‌شان؛ چون آنها درگیر موضوع مهم‌تری هستند که سال‌هاست تمام فکر و ذکرشان را به خود مشغول کرده و آن هم قرار داشتن املاک‌شان در طرحی است که از 16 سال پیش تا امروز بلاتکلیف مانده است.
«زهرا شعبانی» یکی از قدیمی‌های محله وصال که خانه‌اش در طرح توسعه دانشگاه تهران قرار دارد، از املاک باقی مانده در محدوده دانشگاه تهران با عنوان «املاک فریز شده» نام می‌برد و می‌گوید: «خانه‌هایمان به معنای واقعی کلمه فریز شده‌اند؛ نه امکان فروش آنها را داریم و نه می‌توانیم برای تعمیرات یا ساخت‌وساز از شهرداری مجوز بگیریم.» «علیرضا مرادپور»
یکی دیگر از ساکنان محدوده واقع شده در طرح توسعه دانشگاه تهران هم می‌گوید: «توسعه به چه قیمتی؟ به قیمت بیرون کردن هزاران خانواده از محله‌شان؟ من اینجا در خانه پدری‌ام زندگی می‌کنم و اصلاً دلم نمی‌خواهد از این خانه و محله‌ای که در آن بزرگ شده‌ام بروم. اما مجبورمان کرده‌اند خانه‌هایمان را بفروشیم. جالب اینکه پول خرید خانه‌هایمان را هم ندارند! می‌خواهیم ملک‌مان را تعمیر کنیم، می‌گویند نمی‌شود، در طرح توسعه دانشگاه قرار دارد. می‌گوییم خب خانه‌مان را بخرید، باز می‌گویند نمی‌شود، بودجه نداریم! پس تکلیف ما چه می‌شود؟! کاش کسی پیدا شود به این سؤال 10، 15 ساله اهالی محله وصال پاسخ دهد.»
بهره‌برداری موقت، شدنی نیست
صحبت‌های اهالی محله وصال را که می‌شنویم، سراغ حجت‌الاسلام «حسین‌ایمانی» دبیر شورایاری این محله می‌رویم تا او به نمایندگی از سایر ساکنان محدوده اطراف دانشگاه تهران برایمان از مشکلات فعلی طرح نیمه‌کاره توسعه دانشگاه و کارهایی که برای رفع این مشکلات قابل انجام است بگوید. ایمانی با تأیید صحبت‌های اهالی درباره مشکلات موجود محله وصال می‌گوید: «براساس قانون هر طرح تملکی باید حداکثر در مدت زمان 5 سال به سرانجام برسد و اگر سازمان و نهادی که قصد تملک دارد نتواند در این بازه زمانی نسبت به خرید املاک واقع در طرح اقدام کند، این طرح به‌اصطلاح «کن‌لم‌یکن» خواهد شد. اما همان‌طور که خودتان مشاهده می‌کنید درخصوص طرح توسعه دانشگاه تهران این اتفاق نیفتاده و با اینکه بیش از 15 سال از اجرای طرح گذشته، هنوز دانشگاه نتوانسته تمامی املاک را تملک کند و مالکان این محدوده سال‌هاست بلاتکلیفند.»
و ادامه می‌دهد: «حالا اهالی نه می‌توانند خانه‌هایشان را بفروشند و نه دیگر قادرند در این محله ناامن، نازیبا و مخروبه زندگی کنند. از نظر امکانات رفاهی و شهری هم در مضیقه هستند. چون تصور بر این بوده که همه این ساکنان محله را ترک خواهند کرد، دیگر برایشان مراکز فرهنگی، ورزشی و خدماتی نساخته‌اند! هم ما در شورایاری و هم مسئولان شهری منطقه بارها و بارها با مسئولان دانشگاه وارد مذاکره شده‌ایم که اجازه بدهند تا زمان تملک کامل املاک، چند قطعه زمین بدون استفاده را به بازار میوه و تره‌بار و زمین چمن ورزشی موقت اختصاص دهیم تا دست‌کم اهالی در مدت زمان حضورشان در محله بتوانند از این خدمات بهره‌مند شوند. اما مسئولان دانشگاه نمی‌پذیرند.
این در حالی است که حدود 3 سال پیش شهرداری منطقه با توافق مسئولان دانشگاه، 200 میلیون تومان هزینه کرد و یک زمین چمن مصنوعی در خیابان 16 آذر ساخت تا هم دانشجویان و کارکنان دانشگاه و هم مردم محله بتوانند از آن استفاده کنند. اما متأسفانه مسئولان دانشگاه به‌رغم قراردادی که با شهرداری داشتند، این زمین را خودشان در اختیار گرفتند، برایش نگهبان گذاشتند و برای هر سئانس از جوان‌های محل مبلغ 90 هزار تومان‌طلب می‌کنند!»
بلندمرتبه‌ها به‌جای خانه‌های قدیمی
از حجت‌الاسلام ایمانی که هم دبیر شورایاری محله وصال است و هم به نوعی معتمد مردم این محله به حساب می‌آید می‌پرسیم از آینده این طرح خبر دارد که پاسخ می‌دهد: «بله، و متأسفانه باید بگویم تمام مشکلاتی که برایتان شرح دادم، در مقابل مشکلاتی که بعد از اجرای طرح توسعه گریبان محله و منطقه را خواهد گرفت، هیچ نیست!»
ایمانی وقتی تعجب ما را می‌بیند، ادامه می‌دهد: «در طرح توسعه دانشگاه که با عنوان «شهر دانش، دانشگاه کارآفرین، سبز و هوشمند» دنبال می‌شود، قرار بر استقرار 3 تا 5 هزار شرکت دانش‌بنیان در این محدوده است که برای گنجاندن تمام این شرکت‌ها در اطراف دانشگاه تهران، نیاز به ساخت ساختمان‌های بلندمرتبه و برج‌های چند ده طبقه است. موضوعی که در نقشه‌های طرح توسعه دانشگاه تهران هم به وضوح قابل مشاهده است. حال سؤال من و دیگر اهالی ساکن در محدوده دانشگاه تهران این است که اگر در این محله شلوغ که از یک طرف به میدان انقلاب و از طرف دیگر به بلوار کشاورز ختم می‌شود، این برج‌ها ساخته شوند، واقعاً چه بر سر این محله خواهد آمد؟ به نظر من که بعد از اجرای طرح توسعه عملاً باید فاتحه این محله دنج و قدیمی را خواند؛ چراکه این محدوده از محله‌ای مسکونی خارج می‌شود و بلایی که بر سر چهارراه مولوی، چهارراه سیروس و میدان شوش آمد، خیلی زود بر سر این محله هم خواهد آمد.»
36 درصد دردسرساز
دبیر شورایاری محله وصال شیرازی درحالی از آینده محله‌اش نگران است که مسئولان دانشگاه تهران برای ساخت «شهر دانش» و دستیابی به هدف ایجاد یک دانشگاه کارآفرین، هنوز باید املاک زیادی را تملک کنند. براساس آخرین آماری که در حوزه تملک املاک محدوده طرح توسعه دانشگاه تهران در دست است، 64درصد املاک که نزدیک به هزار واحد مسکونی و تجاری است در ابتدای دهه 80 با صرف مبلغ 157 میلیون دلار به تملک دانشگاه تهران درآمده است، اما 36درصد باقیمانده در تمام این سال‌ها بلاتکلیف رها شده‌اند. این‌طور که مسئولان سازمان سرمایه‌گذاری این دانشگاه می‌گویند برای تملک 36درصد باقیمانده نیاز به اعتباری معادل فاز یک تملک یا حتی بیشتر از آن است که دانشگاه تهران قطعاً چنین بودجه‌ای در اختیار ندارد. به همین دلیل مسئولان دانشگاه سال‌هاست به کمک دولت امید بسته‌اند تا مانند 2 دهه پیش بتوانند با اخذ اعتبار لازم نسبت به تملک املاک واقع شده در طرح توسعه اقدام کنند. اما این اتفاق تا همین امروز هم رخ نداده تا همسایه‌های قدیمی دانشگاه تهران تمام این سال‌ها را در رنج و سختی بگذرانند.
بررسی دوباره طرح توسعه
نبود اعتبار لازم برای تملــک ملـک‌های باقیمانده، بلاتکلیفی طرح توسعه، خالی از سکنه شدن محله وصال شیرازی و درنتیجه افزایش ناامنی و نازیبایی در این محله باعث شده تا این طرح 16 ساله این روزها زیر ذره‌بین مسئولان شهری پایتخت و اعضای شورای اسلامی شهر تهران قرار بگیرد و مجدداً برای بررسی و تعیین تکلیف نهایی به کمیسیون ماده 5 شهرداری سپرده شود. برای اینکه بدانیم سرانجام چه آینده‌ای در انتظار اهالی ساکن در محدوده دانشگاه تهران است، سراغی از «محمدجواد حق‌شناس» رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران می‌گیریم.
حق‌شناس با بیان این مطلب که مردم ساکن در خیابان‌های اطراف دانشگاه تهران 16 سال است به خاطر اجرای طرح توسعه دانشگاه گرفتار شده‌اند، می‌گوید: «شاید بهتر بود دانشگاه از همان ابتدا با اعتباری که در اختیار داشت، کار تملک ساختمان‌های اطراف دانشگاه را در یک محور انجام می‌داد تا به این‌ترتیب یک محور را به‌طور کامل تملک می‌کرد. نه اینکه هر سه محور بلوار کشاورز، وصال و کارگر را زخمی کند و در نهایت هم نتواند طرحش را به سرانجام برساند. اعتقاد ما در شورای اسلامی شهر تهران بر این است که اگر مسئولان دانشگاه تهران توان اجرای این طرح را ندارند و نمی‌توانند از پس تأمین اعتبار و ساماندهی طرح‌شان بربیایند، بهتر است هرچه سریع‌تر مردم را به حال خودشان بگذارند و اسم طرح توسعه دانشگاه را از روی خانه‌های شهروندان بردارند.»
«الهام فخاری» نایب‌رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران هم که در روزهای پایانی سال گذشته از محوطه طرح توسعه دانشگاه تهران بازدید کرده و از نزدیک در جریان مشکلات اهالی این تکه از شهر قرار گرفته، با بیان این مطلب که پرونده طرح توسعه در حال بررسی مجدد است، می‌گوید: «اگرچه از ابتدا طرح توسعه دانشگاه تهران با هدف خوبی مطرح شد، اما مسئولان این دانشگاه در اجرا نتوانستند به اهداف خوب خود دست پیدا کنند. به همین دلیل در حال حاضر امکان اجرای این طرح زیر سؤال است و من و دیگر همکارانم در شورا سعی داریم با بررسی مجدد طرح توسعه، راه‌حل مناسبی در این خصوص پیدا کنیم.»
فخاری ادامه می‌دهد: «در گام نخست به‌دنبال راهکارهای کوتاه‌مدت و موقت برای بهبود شرایط زندگی شهروندان ساکن در محیط پیرامون دانشگاه تهران هستیم که استفاده از زمین‌های تملک شده برای ایجاد بازار میوه و تره‌بار و زمین چمن مصنوعی از جمله آنهاست. در گام بعد نیز بررسی احتمال اجرای طرح را در دستور کار قرار داده‌ایم تا اگر مشخص شود این طرح در آینده مشکلاتی را برای شهر و مردمانش ایجاد می‌کند، هرچه سریع‌تر جلو اجرای آن گرفته شود.» به نظر می‌رسد شهروندان ساکن در محدوده دانشگاه تهران که قریب به 16 سال برای تعیین تکلیف ملک‌شان منتظر مانده‌اند، باید کمی دیگر هم صبر کنند تا پرونده طرح توسعه دانشگاه تهران و ایجاد شهر دانش در محدوده میدان انقلاب، بار دیگر مورد بررسی قرار بگیرد. طرحی که طولانی شدن و بلاتکلیف ماندنش مجموعه‌ای از مشکلات شهری را برای مرکزنشینان پایتخت به وجود آورده و باعث شده این روزها قلب تهران حال مساعدی نداشته باشد.
