زندگی پشت نقاب حاشیه‌نشینی

 حاشیه‌نشینی به‌عنوان یکی از آسیب‌های مهم اجتماعی مورد توجه مسئولان کشوری و ازجمله مقام معظم رهبری است.

در پنجمین جلسه بررسی آسیب اجتماعی که با حضور سران 3 قوه در حضور رهبر انقلاب هفته گذشته تشکیل شد ایشان بر لزوم کاهش حاشیه‌نشینی در کشور تأکید کرده و وزارت کشور را موظف کردند تا این مسئله را در اولویت کار خود قرار دهند.

پیرو تشکیل جلسات سران کشور در زمینه بررسی آسیب‌های اجتماعی از سال1394 سازمان اجتماعی کشور تشکیل شد و ردیف بودجه مخصوصی به آسیب‌های اجتماعی تعلق گرفت. براساس آمارهای رسمی هم‌اکنون 11میلیون نفر جمعیت حاشیه‌نشینی کشور است که بیش از 13درصد جمعیت کشور را شامل می‌شوند. عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی شهریور امسال اعلام کرد: «هم‌اکنون 11میلیون نفر جمعیت حاشیه‌نشین کشور است و 8میلیون نفر هم در بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند.» عبدالرضا عزیزی، رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس و نماینده مشهد هم با اشاره به اینکه اکنون یک میلیون و 300هزار حاشیه‌نشین فقط در مشهد ساکن هستند، به همشهری گفت: پیرو تأکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر کاهش حاشیه‌نشینی در نقاط مختلف کشورمان خدماتی از قبیل لوله‌کشی گاز، خدمات شهری و.... به حاشیه‌نشینان ارائه شد. وی با اشاره به موضوع بیمه شدن حاشیه‌نشینان نیز گفت: تا‌کنون 10میلیون نفر از حاشیه‌نشینان که نه جزو شهر حساب می‌شدند و نه روستا، بیمه سلامت شده‌اند. رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس تأکید کرد: اگرچه تا‌کنون خدماتی به حاشیه‌نشینان ارائه شده است اما این خدمات کافی نیست و لازم است تا مسئولان به‌صورت ضربتی وارد عمل شوند و مسائل این افراد را حل و فصل کنند.

وی با اشاره به اینکه مجلس به‌صورت جدی این مسئله را دنبال می‌کند، گفت: کاهش اعتیاد، طلاق، حاشیه‌نشینی، زنان و کودکان در دستور کار کمیسیون اجتماعی قرار دارد و این مسائل به‌صورت جدی دنبال می‌شود. به گفته عزیزی، رفع مشکلات بهداشتی حاشیه‌نشین‌ها نیز در دستور کار قرار گرفته است.

حاشیه‌نشینی آسیب مشترک کلانشهرها

کورش محمدی، آسیب‌شناس نیز با اشاره به اینکه اکنون در تمام کلانشهرها شاهد حاشیه‌نشینی هستیم، به همشهری گفت: علاوه بر تهران و مشهد در استان‌های اصفهان و حتی خوزستان هرکدام قریب به نیم میلیون حاشیه‌نشین زندگی می‌کنند که این رقم بالایی در جامعه ماست. به همین میزان هم آسیب‌هایی که در این مناطق انتظار می‌رود بیشتر بوده و سطح مطالبات و انتظارات از سرویس‌دهی و خدمات مدیریت شهری در حوزه‌های اجتماعی وجود دارد.

وی تأکید کرد: ما نگاه متمرکزی به توسعه فیزیکی شهرها داشتیم و در اثر همین نگاه، توسعه متوازن در فرایند متمرکز بودن فراموش شد. عدالت اجتماعی در توسعه خدمات اجتماعی و شهری نادیده گرفته شد و وضعیت به‌گونه‌ای شد که اکنون در شهرهای کوچک هم شاهد زوایای پنهان حاشیه‌نشینی هستیم.

محمدی تصریح کرد: تفاوت قیمت در شمال و جنوب شهر فاحش است و این نشان می‌دهد که همین نگاه عدم‌ توازن را در همه سطوح توسعه‌ای داشته‌ایم. در سطح کلان هم در استان‌های کشور این نگاه جاری است و استان‌های مرزی به‌مراتب از امکانات کمتری نسبت به استان‌های مرکزی برخوردار هستند و محرومیت بیشتر از دیگر استان‌ها را در این استان‌ها می‌بینیم. امکانات توسعه‌ای مثل جاده و حمل‌ونقل در مناطق مرکزی بیشتر از استان‌های حاشیه‌ای است و این نگاه باید تلطیف شود و به سمت توسعه متوازن و عدالت اجتماعی پیش رود تا شاهد بروز این همه آسیب‌های اجتماعی نباشیم.

به گفته محمدی، مناطق حاشیه‌ای اگر چه محل سکونت محروم‌ترین و مظلوم‌ترین ساکنان کشور است اما متأسفانه به مرکز تولید آسیب‌های اجتماعی تبدیل شده‌اند. چرا که افراد به این مناطق احساس تعلق کمتری دارند و مردم حس تعلق به هنجارهای محل زندگی خود ندارند. وقتی این حس ضعیف شود گرایش به آسیب‌ها تقویت می‌شود و امروز بخش زیادی از آسیب‌های اجتماعی از این مناطق به سمت شهرها تزریق می‌شود.

این آسیب‌شناس تأکید کرد: آمار حاشیه‌نشینی نیازی به کتمان ندارد و باید در اختیار کارشناسان قرار بگیرد شاید رسانه‌ای کردن آمار کار پر بازدهی نباشد اما کارشناسان به این آمار نیاز دارند.

وی گفت:‌ باید برای افرادی که در حاشیه زندگی می‌کنند شرایط برابر و امکانات حداقلی در حوزه رفاهی و فرهنگی ایجاد کنیم، مشکلات زمینه‌ای و علت‌العلل آسیب‌ها را در خانواده‌های حاشیه‌نشین شناسایی و رفع کنیم، آموزش‌های اجتماعی را تقویت کنیم و نظام تعلیم و تربیت را در حوزه‌های پرورش کودکان و نوجوانان فعال کنیم.

محمدی با اشاره به اینکه نظام خدمات سازمان‌های حمایتی خیلی کارساز نیست، گفت:‌برای این افراد باید اقدام ویژه‌ای انجام شود، منزلت آنها دیده شود و در عین حال از گسترش حاشیه‌نشینی جلوگیری کرد چرا که اکنون نرخ حاشیه‌نشینی ارزان است و فرد مهاجر بدون هیچ مهارت و توانایی‌ای می‌تواند در حاشیه شهرها سکونت کند. به گفته وی، برای کم کردن حاشیه‌نشینی باید نرخ حاشیه‌نشینی را بالا ببریم.

به این معنی که تخصص، کارآفرینی و تحصیل باید هزینه حضور در کلانشهرها باشد. در عین حال باید برای پیشگیری از گسترش حاشیه‌نشینی کمربند سبز شهرها محدود شده و اجازه زندگی در اطراف آن به هیچ‌کسی داده نشود.