قفسه

ناسیونالیسم پدیده واحد و همیشه یکسانی نیست که بتوان درباره آن داوری یگانه‌ای- ‌خوب یا بد، مثبت یا منفی- داشت. چگونگی و کارکردش بستگی دارد به شرایط تاریخی و جغرافیایی (زمانی- مکانی) در هر مورد. تاریخ همیشه ابزار دست ناسیونالیسم است و چگونگی به‌کار بردن آن بستگی به خصلت پیشرو و پسرو، ستیزه‌جو و مهاجم، یا مردمانه و آشتی‌ناپذیر ناسیونالیسم دارد، تا به قصد یا حتی بدون قصد، گذشته را از ورای آرمان‌هایش باز بسازد و به خدمت زمان‌ حال خود درآورد. ملی‌گرایی ستیزه‌جو با لاف و گزاف درباره توانایی‌ها و بزرگ‌نمایی خود و نادیده گرفتن ارزش‌های دیگران معمولا با آنان سر ناسازگاری دارد و راه را به فرهنگ هر بیگانه می‌بندد تا درون قلعه خود آسیب‌ناپذیر بماند. در بسیاری ازجاها، میان بیگانگان- اقلیت‌‌های قومی، مذهبی، نژادی و فرهنگی درون‌مرزی یا ملت‌های دیگر- سپر بلایی می‌یابد تا گناه ناکامی‌های ملی را به گردن آنها بیندازد، خشم و نفرت توده‌ها را برانگیزد، و در راه شعارهایش به جنبش درآورد.
داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع- شاهرخ مسکوب