قلعه‌های افسانه‌ای شهر

آزاده امینی| خبرنگار   -زنجان:

 قلعه‌های تاریخی همواره به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری مطرح بوده‌اند، نوع ساخت این بناها و موارد استفاده آن‌ها  از نکات قابل توجهی است که دیدن چنین مکان‌هایی را جذاب­تر می‌کند. تاریخ گذشته زنجان نیز از وجود این قلعه‌ها بی‌بهره نبوده‌است، بیشتر این بناها از دوره ساسانی به جای مانده و اکنون به  بخشی از جاذبه‌های شهر تبدیل شده اند.

مدیر کل میراث فرهنگی استان با اعلام این خبر که هم اکنون برنامه‌های مطالعاتی برای چند قلعه را در دستور کار داریم، می‌گوید: در حال حاضر طرح مطالعاتی برای 2 قلعه تاریخی ارزه­خوان، سانسز که هر2 متعلق به دوره ساسانی هستند، به‌منظور استفاده از جاذبه گردشگری و تامین زیرساخت‌ها قرار دارد. «یحیی رحمتی» با اعلام این نکته که چندین قلعه در زنجان وجود دارد که همگی از نظر تاریخی قابل توجه هستند، اظهار می‌‌کند: ساخت بخشی از این بناها متعلق به دوره اسلامی است. وی سپس به قلعه دشت سهرین اشاره می‌کند و می‌گوید: این قلعه با مصالح سنگ و گل بنا شده است و کار بررسی و شناسایی و انجام گمانه‌زنی بر روی آن ادامه دارد .

مدیر کل میراث فرهنگی می‌افزاید:  قدمت قلعه دشت سهرین به قرن پنجم و ششم هجری قمری باز می‌‌گردد و باتوجه به تغییرات معماری انجام یافته 2 دوره را می‌توان برای آن در نظر گرفت. دوره اول مربوط به ساخت اولیه قلعه و دوره دوم مربوط به بازسازی های صورت گرفته، خصوصا در ضلع شرقی و جنوب شرقی دیوارهاست.


قلعه تشویر

در ضلع شمال غربی روستای تشویر و بر ارتفاعات کله قندی شکل آثاری از دیوار چیده شده با لاشه سنگ و ملاط گچ آهک قابل مشاهده است که به قلعه تشویر معروف است. رحمتی در این خصوص می‌گوید: این بنای تاریخی به صورت مسلط و مشرف برمنطقه و در حد فاصل قلعه معروف سمیران ( در شرق ) و قلعه سانسز ( در غرب ) با فاصله 15 تا 20 کیلومتری واقع شده است . مکان انتخاب شده و طراحی قلعه به شکلی است که تنها راه ورود به آن ضلع شمالی بوده و معمار از وجود شیب تند و پرتگاه­های موجود در سایر اضلاع ، برای نفوذناپذیری بر قلعه بهره لازم را گرفته است. نظر به بررسی مقدماتی انجام یافته به احتمال زیاد این قلعه در زمان اسماعلیان مورد استفاده بوده است.


تپه تاریخی

در ضلع شرقی و به فاصله حدوداً 50 متری از قلع تشویر، تپه تاریخی با ارتفاعی حدود 6 متر واقع شده که در رأس آن آثار معماری از بنایی مدور و یا به احتمال زیاد 8 ضلعی که در دل آن مدفون است دیده می­­شود . بنای مزبور با مصالح لاشه سنگ و ملاط ساخته شده است .


 قلعه تورپاخ قالای

بنای «تورپاخ قالا»(قلعه خاکی) متعلق به دوره صفویه است که در مرکز شهر ارمغانخانه واقع شده است و طی سال­های گذشته مورد تعرض قرار گرفته است.هم اکنون از این بنای تاریخی 2 برج و بارو و قسمتی از دیوار قلعه باقی مانده است در وضع کنونی این بنا، تاکید بر حفظ وضعیت موجود است. رحمتی در این مورد می‌گوید: شهر ارمغانخانه از 2 کلمه «آر» و« مان» تشکیل شده و پیداست شهرستان آر مخفف آریایی و مان مخفف خانه (آریایی خانه) بوده و در کتاب مرآه البدان، کتاب گلگشت قدیمی و یا در کتاب روضه الصفای ناصری قید شده است. روستاهای قدیمی به نام گلوا (جلیل آباد کنونی)ماری (در واژه نامه به معنای ارمنی)و ولگران ( ولیاران کنونی) به معنای پاسبان و نگهبان کوه ، وننه(وننق) جایی که آب گرم از آن می جوشد را پارسی ها (قوم پارت) به خاطر آب و هوای معتدل این منطقه آریا خانه نامگذاری کرده‌اند .

در زمان حکومت زندیه هنگام عبور کریم خان زند از زنجان که با اهدای هدایا از سوی آذربایجانی‌ها در این محل (تورپاخ قلعه) انجام گرفت، شهرآرمان خانه به ارمغانخانه تغییر نام یافت. مدیر کل میراث فرهنگی ادامه می‌دهد: قبرستان ارامنه و همچنین وجود قلعه‌های متعددی از جمله تورپاخ قلعه و قلعه صنم خاتون و قلعه هایی که از آن یاد شده حائز اهمیت بودن منطقه را نشان می‌دهد؛ به همین دلیل زمانی ارمغانخانه نگین آذربایجان بوده است. این آثار باستانی ،هوای معتدل، کوه­های زیبا و دشت­های سرسبز از جمله دشت وسیع سهرین با 30 هزار هکتار در جنوب شرق شهر ارمغانخانه که تنها مأمن آهوان با 1450 رأس آهو در شمال غرب کشور و وحوش و پستانداران دیگر است و نزدیکی به فرودگاه زنجان می تواند این شهر را به قطب گردشگری تبدیل کند.


   قلعه تپه خالصه

مدیر کل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری استان به قلعه  تپه خالصه در جنوب شهر خرم‌دره زنجان اشاره می‌کند و می‌گوید:تپه «خالصه» را می‌توان از معدود مراکز شناخته شده پیش از تاریخ در ایران دانست که می‌تواند اطلاعات مهمی در باره دوران پیش از تاریخ شمال غرب فلات ایران ارائه کند. در نتیجه کاوش‌های باستان شناختی که در سال 88 انجام شد اطلاعات مهمی از سابقه سکونت اقدام بشری در حاشیه رودخانه کبیر به دست آمد. رحمتی ادامه می‌دهد: داده‌های باستان‌شناختی از تعلق این تپه به دوره پیش از تاریخ و 6 هزار سال قبل از میلاد حکایت دارد. پلان معماری به دست آمده بیانگر سکونت اقوام ساکن به صورت استقرار دائم در دوره روستانشینی بوده و خانه ها با خشت و ملاط گلی و چینه ساخته شده‌اند. ابزارهای سنگی و ظروف سفالی از دیگر داده های این تپه باستانی است. اطلاعات ارزشمند زمین شناختی، تدفین در این محوطه باستانی در یک نمونه داخل خمره سفالی گزارش شده است. این کاوش ها پرده از ابهامات و رازهای سکونت انسان در 8 هزار سال پیش این منطقه باستانی بر می­دارد و تقابل ها، تشابهات و تفاوت های فرهنگی میان این منطقه با 2 بخش شمال غرب کشور و مرکز فلات ایران را بررسی کرده و مورد مقایسه قرار می‌دهد.