معماری اسلامی یکی از موفق‌ترین شیوه‌های معماری است که در تاریخ معماری جهان قابل بازشناسی است و در یک نگاه جامع‌نگر می‌توان پیوستاری ارزشمند و پویا را در بناهای اسلامی بازشناسی کرد که موجب شده تمامی آنها در قالبی واحد با عنوان معماری اسلامی در کنار یکدیگر قرار گیرند. با وجود این یکی از معضلات اصلی در معماری شهری تهران، استفاده از همین شیوه معماری است. موضوعی که در سال‌های اخیر به میز مدیران شهری رسیده است و پژوهشگران شهری به‌واسطه همین نگاه تازه به‌دنبال راهی هستند تا بتوانند این شیوه سنتی معماری را در عرصه شهری نوین به ظهور برسانند. در این میان نکات قابل‌توجه دیگری نیز وجود دارد؛ همخوانی سبک معماری شهری با رفتار اجتماعی شهروندان، پیشرفت‌های اجتماعی و البته تأثیر این نوع معماری بر زندگی شهروندان از موضوعاتی است که باید در روند شکل‌گیری معماری اسلامی در تهران مورد توجه قرار گیرد.
صالح شکوهی‌بیدهندی، استادیار دانشگاه علم و صنعت تغییر سبک معماری شهری و تکیه آن بر رفتار و روابط اجتماعی شهروندان را امری مهم تلقی می‌کند و می‌گوید: «در زمینه معماری و شهرسازی 2محور اصلی مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته که ازجمله آن می‌توان به معماری و بازآفرینی شهری و شهر ایرانی- اسلامی اشاره کرد. دلیل تفکیک این 2 حوزه از یکدیگر، تأکید مفصل و مشخص بر شهرسازی ایرانی- اسلامی است که باید به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های شهرسازی قلمداد شده و به آن اهمیت بیشتری داده شود.»
شکوهی در ادامه درباره نمادهای شهرسازی و تأثیر آن بر سبک زندگی و روابط اجتماعی ساکنان خاطرنشان می‌کند: «هدف اصلی طرح شهر ایرانی- اسلامی، سوق دادن شهرسازی به سمتی است که هویت ملی و منطقه‌ای شهر در بناها و معماری آنها منعکس شود. یکی از مهم‌ترین راهکارهای ارائه‌شده برای بهبود این وضعیت، تغییر قوانین شهرسازی از منظر فقهی و تبدیل معماری ایرانی- اسلامی به‌صورت قانونی مدون و لازم‌الاجرا برای معماران و همچنین کاهش میزان تردد خودروها در مناطق پرتراکم انسانی است.»
رئیس کارگروه شهر ایرانی- اسلامی دهمین جشنواره پژوهش و نوآوری مدیریت شهری با انتقاد از شیوه شهرسازی فعلی می‌افزاید: «شیوه شهرسازی تهران پس از انقلاب اسلامی به سوی تخریب روح از بناها و ساختمان‌ها پیش رفته و قوانین شهرسازی به سوی سوددهی بیشتر سوق پیدا کرده و شهرسازان به جای عادت دادن چشم مردم به زیبایی، به فکر جذب سود و سرمایه هستند که این آسیب باید به‌طور جدی و توسط کارشناسان بررسی شود. هم‌اکنون شهرسازی به‌گونه‌ای است که انسان‌ها را از یکدیگر دور کرده و نمادهای اصلی معماری اسلامی و ایرانی از بناها حذف شده که این مسئله موجب تفاوت جدی بصری در بافت مرکزی شهر تهران و سایر بخش‌های آن شده است.»
نفوذناپذیری تهران عامل اصلی تخریب و نابودی آن در برابر بحران زلزله و سیل است
از سوی دیگر مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله، ایمنی و مدیریت بحران شهری این سبک از معماری و ورود آن به شهر تهران را از نگاه بحران‌هایی که شهر را تهدید می‌کند مورد بررسی قرار می‌دهد.
او معتقد است: «تاب‌آوری در 2حوزه ایمنی و زیرساخت‌های شهری از مهم‌ترین حوزه‌های پژوهش شهری است که در حوزه ایمنی؛ تاب‌آوری شهری و راههای مقابله با بلایای طبیعی نظیر زلزله، سیلاب و توفان و بلایای انسان‌ساخت نظیر آتش‌سوزی و در حوزه زیرساخت‌های شهری: حفاظت و مرمت زیرساخت‌های شهری، از مهم‌ترین محورهای دغدغه پژوهشگران است.»
رئیس کارگروه ایمنی، تاب‌آوری و مقابله با مخاطرات شهری تأکید می‌کند: «تمرکز بر بحران زلزله به عنوان نخستین دغدغه در حوزه بحران‌های طبیعی، میزان وسیعی از تمرکز پژوهشگران را به‌خود اختصاص داده است. قرار گرفتن تهران روی گسل‌های عمیق و مخرب، متخصصان را بر آن داشته تا به‌صورت جدی‌تری به حوزه ترمیم بافت فرسوده شهری، کاهش میزان آسیب‌پذیری ناشی از زلزله در شبکه حمل‌ونقل و آموزش‌های همگانی مقابله با بلایای طبیعی به‌ویژه زلزله، بپردازند.»
استاد مرکز لرزه‌نگاری کشور در ادامه به مخاطرات سیلاب و ارتباط آن با شیوه شهرسازی اشاره می‌کند و می‌افزاید: «پس از حریق، سیلاب دومین معضلی است که شهر تهران را تهدید می‌کند که مسئله ارتقای تاب‌آوری و کاهش خطر سیلاب در کلانشهر تهران ازجمله دغدغه‌های صاحب‌نظران و محققان است. ازجمله علل اصلی این دغدغه می‌توان به عدم‌مدیریت چرخه آب و بالا بردن سطح نفوذپذیری شهر اشاره کرد.»
او شهر تهران را مانند قلعه‌ای نفوذناپذیر می‌داند و خاطرنشان می‌کند: «سیاست‌های غلط شهرسازی، تهران را شهری در معرض آسیب قرار داده که ازجمله آن می‌توان به مسدودسازی راههای گریز شهر و همچنین مسدودکردن خاک و کاهش میزان نفوذپذیری آن اشاره کرد. استفاده از آسفالت به‌عنوان پوشش اصلی شهر و احاطه تهران با کوه از شمال میزان گریز از شهر و همچنین نفوذپذیری خاک در هنگام باران را به حداقل رسانده و بارشی اندک اما ممتد می‌تواند شهر را با خطر جدی سیلاب مواجه سازد.»
این مباحث ازجمله سرفصل‌هایی است که در دهمین جشنواره بین‌المللی پژوهش و نوآوری مدیریت شهری که 23و 24اردیبهشت در سالن همایش‌های برج میلاد با حضور متخصصان، پژوهشگران و مدیران شهری برگزار شد.
مسدودسازی راههای گریزشهر
نقد معماری رایج در تهران در گفت‌وگو با صالح شکوهی بیدهندی و مهدی زارع
در همینه زمینه :