یافت‌آباد تبعیدگاه خوانین

بین قلعه‌هایی که در روزگار قدیم در تهران وجود داشتند یافت‌آباد نیزاهمیت تاریخی و پیشینه جالبی دارد. مورخان نوشته‌اند پس از فتح شیراز به دست آقا محمد خان قاجار به دلیل خیانت حاج ابراهیم کلانترکه منجربه پیروزی مهاجمان شد لطفعلی‌خان زند آخرین پادشاه سلسله زندیه به دستور پادشاه قاجار به تهران، منتقل و به طرز مشکوکی کشته شد.

در همین دوره زمانی آقا محمدخان قاجار برای جلوگیری از فتنه شورشی‌ها در شیراز همه هواخواهان، خانواده و اقوام نزدیک و وابسته به سلطنت زندیه را از شهر شیراز به تهران و نقاط مختلف کشور تبعید کرد. در این مقطع تاریخی بخشی از جمعیت تبعیدی‌های سلسله زندیه در قلعه یافت‌آباد مستقر شدند.

به گفته «احمد زندیه‌» یکی از افراد بومی و قدیمی یافت‌آباد پس از تبعید نزدیکان و اقوام سلسله زندیه به قلعه یافت‌آباد وضع بسیار بحرانی شد. اختلاف در مالکیت قلعه یافت‌آباد باعث شد تا میان خوانین زندیه و شخص فرمانفرما معروف به «شازده» از شاهزادگان صاحب نفوذ دربار قاجار نزاع و درگیری فراوانی به وجود آید که گاهی به تیراندازی و کشته شدن افراد طرفین می‌انجامید.

اما درنهایت مالکیت قلعه یافت‌آباد به خوانین زندیه سپرده شد. سه طایفه بزرگ شامل زندیه، کلهر و زهره وند از ساکنان اولیه قلعه یافت‌آباد بودند که به مرور زمان اقوام دیگری مانند میرزا بیگی، رضاخو، صفری، خرقانی، مزلقانی و سیروند به جمع آنها افزوده شده‌اند. آن زمان قلعه یافت‌آباد به 2 بخش اصلی بالا و پایین تقسیم‌بندی شده بود.

البته هنوز بومیان و اهالی قدیمی برای نشانی دادن از این نام‌ها استفاده می‌کنند. زندیه می‌گوید که 4 برج بلند دیده بانی بلند در اطراف قلعه یافت‌آباد وجود داشت که نگهبانان به نوبت در آنجا مستقر می‌شدند تا مبادا قلعه ناغافل مورد هجوم بیگانگان و دشمنان قرار گیرد. قلعه یافت‌آباد دو ورودی داشت؛ یکی انتهای خیابان شهید مرتضی زندیه (کنونی) و دیگری ابتدای خیابان شهید میرهاشم و رفت‌وآمد شهروندان تنها از این ورودی‌ها انجام می‌شد.