انحصار صوت و تصویر برای صدا و سیما، ایجاد انحصار فرهنگی است

هفته گذشته جلسه‌ای در کمیسیون فرهنگی مجلس با وجود اینکه برخی نمایندگان این کمیسیون در جلسه حضور نداشتند، برگزار شد و در آن مصوبه‌ای به تصویب حاضران رسید که حاشیه‌های بسیاری را به‌دنبال داشت. در این جلسه در بررسی طرح خط‌مشی، اداره و نظارت بر سازمان صداوسیما، اعضای حاضر موضوعی را به تصویب رساندند که از دیدگاه کارشناسان فرهنگی، وزیر ارتباطات و چند نفر از نمایندگان کمیسیون فرهنگی مجلس که در جلسه حضور نداشتند، در پی ایجاد انحصار صوت و تصویر در فضای مجازی برای سازمان صدا و سیماست. وزیر ارتباطات در بخشی از افشاگری‌های خود درخصوص این مصوبه هفته گذشته، در مطلبی نوشت: «صداوسیما می‌خواهد تنظیم مقررات، تصدی‌گری و مالکیت در حوزه صوت و تصویر را به‌صورت یکجا در دست بگیرد.» علاوه بر حاشیه‌هایی که آذری جهرمی درباره مصوبه کمیسیون فرهنگی به آن اشاره کرد، محمدعلی وکیلی نیز به‌عنوان یکی از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس و یکی از مخالفان اصلی و قاطع این مصوبه در گفت‌وگو با همشهری گفت: «مصوبه روز یکشنبه کمیسیون فرهنگی در حالی به تصویب رسید که بنده به‌دلیل مشغله در مراسم نشست مشترک 3 قوه در جلسه حضور نداشتم. این باعث شد که در غیاب بنده و احیانا برخی نمایندگان این کمیسیون، این موضوع که جزو بندهای اختلافی بود، به تصویب برسد.» همچنین به‌دنبال حاشیه‌های بسیاری که این مصوبه کمیسیون فرهنگی به‌دنبال داشت، سیده فاطمه ذوالقدر دبیر کمیسیون فرهنگی به‌عنوان یکی از نمایندگان حاضر در جلسه در گفت‌وگو با همشهری گفت: «انحصاری در کار نیست و خبر متأسفانه درست منتشر نشده است. متأسفانه خبرنگار دقیق متوجه نشده و سخنگو نیز در این خصوص توضیح کامل نداده است.» همچنین هفته گذشته به‌دنبال حاشیه‌ها محمدعلی وکیلی، نماینده اصلاح‌طلب مجلس به همشهری گفت که قرار است بار دیگر این موضوع در کمیسیون فرهنگی مورد بررسی قرار گیرد.

اما با گذشت حدود 10روز از این مصوبه کمیسیون فرهنگی، آخرین پیگیری‌های روزنامه همشهری از این حکایت دارد که این طرح جنجالی هنوز در کمیسیون فرهنگی مجلس مورد بررسی مجدد قرار نگرفته است. احمد مازنی، رئیس کمیته رسانه کمیسیون فرهنگی مجلس به همشهری گفت: «جلسه کمیسیون هنوز تشکیل نشده است. موضوع در کمیته فرهنگ، هنر و رسانه در حال بررسی کارشناسی است. ترجیح می‌دهم مصاحبه نکنم تا در مورد این بحث با صاحب‌نظران و ذی‌نفعان به جمع‌بندی برسیم. بعد از جمع‌بندی‌ها هفته آینده این موضوع به کمیسیون فرهنگی می‌آید. هم‌اکنون در مورد تغییرات و جزئیات این طرح نمی‌توانم اظهارنظر کنم.»  باتوجه به اهمیت موضوع «ایجاد انحصار صورت و تصویر برای صدا و سیما» و نگرانی‌های بسیار زیادی که در بین کارشناسان فرهنگی نسبت به این مبحث شکل گرفته است، همشهری در گفت‌وگو با 2کارشناس علوم ارتباطات و رسانه به بررسی این موضوع و چالش‌های آن پرداخته است.

محدودیت آزادی‌های اجتماعی و گسترش فعالیت زیرزمینی فرهنگی

بهروز گرانپایه، یکی از کارشناسان رسانه اینطور طرح انحصار صوت و تصویر را تفسیر می‌کند: «با توجه به تحولات جامعه و تغییرات جامعه رسانه‌ای که در جهت دسترسی آزادتر همه شهروندان و همه نهادهای فعال مدنی اعم از نهاد‌های صنفی، فرهنگی، خیریه و... ایجاد شده، تصویب این طرح یک امر انحصارکننده و محدود‌کننده است.»

او با تأکید بر اینکه تصویب این قانون علاوه بر مغایرت با تحولات جامعه و رسانه با چارچوب قانون اساسی نیز مغایر است، گفت: «در قانون اساسی آزادی بیان و آزادی فعالیت‌های فرهنگی برای همه مردم مورد تأکید قرار گرفته است. طرحی که در کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی چند روز پیش تصویب شد، اگر بخواهد ادامه مسیر پیدا کند، مورد اعتراض اقشار و گروه‌های مختلف در جامعه قرار می‌گیرد. این طرح محدود‌کننده آزادی‌های اجتماعی، فرهنگی و آزادی بیان است. بنابراین لازم است که درباره این طرح یک تجدیدنظر اساسی انجام شود.»  او با اشاره به اینکه همین الان هم ما با انحصار سازمان صدا و سیما مواجهیم، افزود: «اگر بخواهیم همسو با روند توسعه و پیشرفت جوامع بشری انحصار صدا و سیما نیز شکسته شود، باید اجازه داده شود که همه گروه‌های اجتماعی، جریان‌های فکری، سیاسی و فرهنگی بتوانند مشارکت کنند. درحالی‌که می‌بینیم به‌دنبال این هستند که با تصویب یک طرح محدودیت و انحصار را گسترش دهند. وقتی انحصار به‌وجود آید فرقی نمی‌کند انحصار فرهنگی باشد یا اقتصادی و... ابتدایی‌ترین و مستقیم‌ترین واکنش اجتماعی به آن شکل‌گیری دوگانگی‌ها و چندگانگی‌ها در اجتماع است. رفته‌رفته با شکل‌گیری اینگونه فضاها فعالیت‌های غیررسمی گسترش می‌یابد. مثلا در زمینه انحصار اقتصادی ما با بحث قاچاق روبه‌رو می‌شویم. در زمینه فرهنگی نیز انحصار به افزایش تولید و انتشار بسته‌های فرهنگی غیرمجاز دامن می‌زند. در شرایط انحصار، مخاطبان بیشتری جذب تلویزیون‌های فرامرزی و شبکه‌های ماهواره‌ای می‌شود. نه‌تنها در بحث صوت و تصویر، بلکه در زمینه موسیقی، هنر، نشریات، کتاب و دیگر بسته‌های فرهنگی، انحصار مخاطب‌گریزی در پی دارد.»

 گرانپایه بر این باور است: «در هر زمینه فرهنگی اگر انحصار ایجاد شود، در پی آن آزادی اجتماعی، تکثرگرایی و تنوع دچار تحول و چندگانگی شده و وضعیت سالم اجتماع و مناسبات سالم از بین می‌رود. در نهایت شکاف ایجاد شده به نظام فرهنگی و اجتماعی آسیب وارد می‌کند. بزرگ‌ترین صدمه اجتماعی که در پی انحصار محصولات فرهنگی ایجاد می‌شود، قهر مردم و رشد فعالیت‌های زیرزمینی و غیررسمی محصولات فرهنگی است. این قهر باعث از بین رفتن انسجام فرهنگی و اجتماعی می‌شود.»

امواج سهم خصوصی‌ها شده

به اعتقاد کارشناسان فرهنگی، مصوبه هفته گذشته کمیسیون فرهنگی شرکت‌های تلویزیون‌های اینترنتی، استارتاپی و شبکه‌های تولید صوت و تصویر و پخش انواع کلیپ‌ها در فضای وب را به‌صورت وی‍ژه هدف قرار داده است و باعث می‌شود که بسیاری از این شبکه‌ها با محدودیت‌های ویژه روبه‌رو شوند و مجبور باشند که از صدا و سیما مجوز دریافت کنند. یکی از استادان ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی نیز در گفت‌وگو با همشهری گفت: «25سال پیش هم در مورد ایجاد انحصار از سوی صدا و سیما در کشور تحقیق و بررسی و آن زمان نتیجه بررسی‌ها را بیان کردم. متأسفانه توجهی نشد. از بعد از انقلاب اسلامی و به‌طور کلی از زمانی که این سازمان با مشکل اقتصادی روبه‌رو شد، این مسائل پیش آمد. اگر سازمان صدا و سیما مشکل اقتصادی نداشت، بی‌شک به سمت انحصارطلبی نمی‌رفت. الان هم عملا طی 20سال گذشته برای تامین هزینه‌ها، امواج را در اختیار بخش خصوصی قرار داده است، درحالی‌که باید امواج در اختیار بخش دولتی باشد. نه‌تنها امواج بلکه مخاطبان عمومی و دولتی را در اختیار بخش خصوصی-سازمان آگهی‌ها- قرار داده است. این اقدام خلاف تمامی قواعد و قوانین تعریف شده برای صدا و سیماست.» علیرضا حسینی پاکدهی اضافه می‌کند: «سازمان صدا و سیما باید مبتنی بر خدمت عمومی عمل کند و لحظه‌ای وقت و برنامه‌های آن نباید در اختیار صاحبان آگهی به شکل کنونی قرار گیرد. به‌طورکلی وظیفه این سازمان برآوردن نیازهای عمومی جامعه و پاسخ به آن است نه انحصارطلبی و در اختیار قرار دادن محتوا، صوت، تصویر و...»

 این استاد ارتباطات با اشاره به دلایل تمایل صدا و سیما به تصویب و اجرای طرح انحصاری صوت و تصویر و اینکه این سازمان با مسئله از دست دادن مخاطبان به‌صورت گسترده روبه‌روست، می‌گوید: «فشارهای مالی و نگاه سیاسی حاکم در این سازمان باعث می‌شود که سازمان صدا و سیما به‌دنبال ایجاد انحصار باشد.»

واکنش جدید وزیر ارتباطات به ایجاد انحصار صوت و تصویر برای صدا و سیما

 روز گذشته وزیر ارتباطات با انتشار ویدئویی خواهان حمایت از جوانان در حوزه تولید محتوای صوت و تصویر و رفع انحصار صداوسیما شد. به‌گفته وزیر ارتباطات، صداوسیما ۵۰درصد سهام این شرکت‌ها (شرکت‌هایی که اقدام به تولید صوت و تصویر می‌کنند) را شرط اجازه فعالیت آنها قرار داده است. در این ویدئو، جوانی فعال در حوزه تلویزیون اینترنتی، محمدجواد آذری جهرمی را مخاطب قرار می‌دهد و می‌گوید: «ما از سال92 شروع به کار کردیم. یک عده جوان هستیم که در یک شرکت دانش‌بنیان فعالیت می‌کنیم و تمام زیرساخت تلویزیون اینترنتی را خودمان برنامه‌نویسی کردیم. فعالیت ما مانند یکسری شرکت‌هایی که با بودجه‌های کلان آمده‌اند، یک نمونه خارجی تلویزیون اینترنتی را پیاده‌سازی‌ - کپی‌کاری - کرده‌اند، نیست. بعد از آغاز فعالیت ما وسط کار صدا و سیما آمد بالا سرمان و گفت: «شما چه کاره هستید!؟» پاسخ دادیم به خدا ما جوان هستیم و داریم کار می‌کنیم. گفتند: 50درصد از سهام‌تان را بدهید به ما. گفتیم چشم بفرمایید فقط بگذارید ما کار کنیم و زندگی کنیم. این در حالی است که ما بیش از 3میلیون مخاطب داریم و حدود 8 هزار محتوای ویدئویی در مجموعه تولید کرده‌ایم. الان سؤال من این است که با توجه به اینکه چند وقت پیش گفته‌اند کلا بحث صوت و تصویر فراگیر باید انحصارا تحت نظر صدا و سیما باشد و با این روند برای هر محتوای صوتی و تصویری باید مبلغ 50 هزار تومان به صداو سیما بدهیم، در این شرایط تکلیف ما چه می‌شود!؟»