کودکان‌کار خارجی اخراج می‌شوند

مهدیه تقوی راد|خبرنگار:

رئیس سازمان بهزیستی کشور از درخواست این سازمان برای بازگرداندن کودکان کار اتباع بیگانه به کشورشان خبر داد. انوشیروان محسنی‌بندپی با اشاره به نامه‌نگاری این سازمان با وزارت امور خارجه گفت: از وزیر امور خارجه درخواست کرده‌ایم که کودکان کار اتباع بیگانه به کشورشان بازگردانده شوند.
او با بیان اینکه حضور کودکان کار و خیابانی چهره شهر را نامناسب کرده است، گفت: پیشنهاد دادیم تا خانواده‌های ایرانی هم که کودکانشان بیش از 3بار توسط سازمان بهزیستی جمع‌آوری می‌شوند، صلاحیت نگهداری از کودک خود را نداشته باشند و حضانت کودک آنها به سازمان بهزیستی سپرده شود. طرح جمع‌آوری کودکان کار و خیابان مرداد‌ماه سال گذشته به‌صورت گسترده با همکاری شهرداری، نیروی انتظامی و سازمان بهزیستی کلید خورد اما بعد از گذشت مدتی از اجرای طرح جمع‌آوری کودکان کار به حالت تعلیق درآمد ولی دوباره شروع شد و همچنان ادامه دارد. حالا معاون اجتماعی سازمان بهزیستی در گفت‌وگو با همشهری از جزئیات طرح گرفتن حضانت کودکان کار از خانواده‌هایشان (بعد از 3بار جمع‌آوری) و اخراج کودکان کار اتباع بیگانه می‌گوید. حبیب‌الله مسعودی‌فرید با بیان اینکه چند‌ماه قبل از نماینده وزارت امور خارجه دعوت کردیم تا درخصوص وضعیت کودکان کار اتباع بیگانه بتوانیم با این وزارتخانه همکاری داشته باشیم، گفت: این موضوع در شورای اجتماعی وزارت کشور نیز مطرح و مقرر شد تا همه کودکان کار ایرانی و غیرایرانی تعیین‌تکلیف شوند.
معاون اجتماعی سازمان بهزیستی با بیان اینکه وزیر کشور نیز بر همکاری بین سازمانی برای پیش بردن این مسئله تأکید داشت، افزود: آقای رحمانی‌فضلی تأکید کردند که مسئله کودکان کار اتباع خارجی باید با همکاری  اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی ساماندهی شود. نظر بهزیستی هم بر این بود که از طریق وزارت امور خارجه و اداره کل امور اتباع و مهاجرین تکلیف کودکان کار اتباع خارجی تعیین شود.

به‌گفته مسعودی‌فرید، با توجه به اینکه بیشتر این کودکان از اتباع افغانستان هستند براساس توافق وزارت امور خارجه با سفارت افغانستان قرار شده 2نفر کاردار از این سفارتخانه معرفی شوند تا شناسایی این کودکان توسط آنها انجام و مشخص شود که این کودکان جزو اتباع این کشور هستند یا خیر. همچنین درصورت تأیید اداره امور اتباع باید مشخص شود که این بچه‌ها جزو خانواده‌هایی هستند که به‌صورت قانونی وارد کشورمان شده‌اند یا خیر و اگر قانونی وارد کشورمان شده‌اند چرا بچه‌شان را سر چهارراه‌ها می‌فرستند. مسعودی‌فرید گفت: از 60 درصد کودکان کار غیرایرانی که شناسایی شده‌اند تعداد اندکی از آنها بدون والدین وارد کشورمان شده‌اند و عمده آنها به همراه خانواده هستند. با وجود این در مسئله جمع‌آوری این بچه‌ها اولویت اول بهزیستی این است که بچه‌ها مورد اذیت و آزار قرار نگیرند چرا که بودن بچه‌ها چه ایرانی و چه غیرایرانی در سرخیابان به صلاح نیست. بعد که این بچه‌ها از سطح خیابان جمع‌آوری شدند نوبت اداره امور اتباع است که به وضعیت آنها رسیدگی کند.

آنطور که معاون اجتماعی سازمان بهزیستی می‌گوید:‌ از سال‌های قبل تا‌کنون 120 کودک غیرایرانی در مراکز بهزیستی نگهداری می‌شوند که والدین آنها شناسایی نشده‌اند اما بهزیستی بنا به وظیفه ذاتی خود از آنها نگهداری می‌کند.

کودکان در خیابان درآمد بیشتری از کار در کارگاه‌ها دارند

مسعودی‌فرید با اشاره به اینکه کودکان کار در خیابان درآمد زیادتری نسبت به‌کار در کارگاه‌ها دارند، گفت: یکی از معضلاتی که با آن روبه‌رو هستیم این است که هنگام جمع‌آوری کودکان از خیابان برخی از آنها به‌طور موقت به کارگاه‌های زیرزمینی غیرمجاز می‌روند که آسیب‌هایی که در این کارگاه‌ها وجود دارد بیشتر از آسیب‌هایی است که در خیابان متوجه بچه‌هاست. نگاه بهزیستی به این مقوله نگاه جذب با رویکرد مددکاری است؛ یعنی به جای ترساندن بچه‌ها از نهادها و سازمان‌های مردم‌نهاد استفاده کنیم. یعنی خانواده‌ها شناسایی شوند و از طریق اعتمادی که خانواده‌ها به این نهادها می‌کند بچه جذب این نهادها شود.
آیین‌نامه حمایت از کودکان موضوع دیگری بود که فرید به آن اشاره کرد و گفت: ‌درخصوص خانواده‌هایی که از کودکان خود سوءاستفاده می‌کنند مانند کودکان کار براساس آیین‌نامه حمایت از کودکان که در دست مجلس است باید برخورد خاصی داشته باشیم. این برخورد از سلب حضانت موقت تا دائم را شامل می‌شود که در آیین‌نامه نیز به آن اشاره شده است.

وی تأکید کرد:‌ در این آیین‌نامه اشاره شده کارگاه‌هایی که کودکان در آنها کار می‌کنند نیز باید شناسایی شوند. نگرانی اصلی ما هم از همین کارگاه‌های بی‌نام و نشان است که دسترسی به آنها سخت است اما با کمک مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توان آنها را شناسایی کرد. مسعودی‌فرید درخصوص سلب حضانت از خانواده‌ها نیز گفت: در مراکز شبه‌خانواده بهزیستی 85 درصد کودکان سرپرست غیرمؤثر دارند و به دلایل متعددی صلاحیت نگهداری از کودکان خود را ندارند. خانواده‌های معتاد، کودک‌آزار و یا خانواده‌ای که اقدام به فروش کودک خود می‌کند، ازجمله مواردی هستند که قاضی حکم به سلب حضانت کودک می‌دهد.

وی تصریح کرد:‌ اگر خانواده مشکل معیشتی داشته باشد و به همین علت کودک را برای کار به خیابان بفرستد بعد از شناسایی تحت پوشش کمیته امداد و یا بهزیستی قرار می‌گیرد اما اگر دوباره بچه را برای کار به خیابان بفرستد بعد از 3بار تذکر سلب حضانت می‌شود. البته در مواردی که جان کودک در خطر باشد و یا خانواده بدسرپرست داشته باشد، ممکن است قاضی همان بار اول حکم سلب حضانت والدین را صادر کند. مسعودی‌فرید گفت: موضوع سلب حضانت از والدین در لایحه حمایت از کودکان نیز وجود دارد و به‌طور مفصل به آن پرداخته شده و مبنای قانونی دارد، اینطور نیست که بهزیستی به تنهایی این مسئله را پیگیری کند. درخصوص این مسئله ابتدا بچه سلب حضانت شده به خانواده سببی یا نسبی برای نگهداری سپرده می‌شود و اگر این افراد مایل به نگهداری از کودک نباشند بچه به مراکز بهزیستی سپرده می‌شود.

وی افزود: در حوزه کودکان در معرض اعتیاد که در پاتوق‌ها توسط سازمان‌های مردم‌نهاد شناسایی شده و کودکانی که از مادران معتاد متولد شده‌اند سال گذشته هزار کودک وارد سیستم بهزیستی شدند که از این تعداد 40 کودک به مراکز شبانه‌روزی سپرده شده و مابقی به خانواده‌های نسبی و سببی والدین خود واگذار شده‌اند.

درباره واگذاری حضانت کودکان کار بررسی‌های دقیق باید صورت گیرد

زهرا رحیمی خامنه، مدیرعامل جمعیت امام علی(ع) با اشاره به اینکه همه کودکان تنها به‌دلیل بدسرپرستی کار نمی‌کنند و برخی به‌دلیل فقر، نان‌آور خانواده شده‌اند، به همشهری گفت: بدسرپرستی، اعتیاد والدین و فقر در خانواده مهم‌ترین دلیل کار کردن کودکان است و اگر برای همه این بچه‌ها بخواهیم بدون درنظر گرفتن وضعیت خانوادگی آنها یک نسخه واحد بپیچیم و آنها را از خانواده‌هایشان بگیریم، راه به جایی نمی‌بریم. او با بیان اینکه درخصوص بچه‌های بد‌سرپرست وضعیت فرق می‌کند، گفت: درخصوص بچه‌های بد‌سرپرستی که در خیابان مشغول کار هستند، باید مصالح عالی کودک به مصلحت خانواده ترجیح داده شود. اگر بودن کودک در محیط خانه باعث آسیب روانی و جسمی به وی می‌شود، جداکردن کودک از خانواده راه‌حل خوبی است به شرط اینکه مراکز بهزیستی امکانات کافی داشته باشند و بچه از یک خانواده بد وارد مرکزی نشود که سرپرستان مناسبی ندارد.

رحیمی تأکیدکرد: اگر بهزیستی این تضمین را بدهد که در مراکز نگهداری از کودکان شرایط بسیار بهتر از شرایط خانواده کودک است، به‌عنوان یک راه‌حل میان‌مدت می‌توان به این مسئله نگاه کرد. خانوارهای بد‌سرپرستی که اعتیاد به آنها آسیب زده نیز عموما در محله‌هایی زندگی می‌کنند که مواد‌مخدر به آسانی در دسترس قرار دارد و خانواده نیز از لحاظ اقتصادی آسیب دیده است پس خود خانواده نیز معلول این شرایط است. با وجود این، بچه‌ها نباید قربانی شرایط خانواده شوند، پس ابتدا باید دلیل این مسائل را در خانواده جست‌وجو کرد و جلوی آن را گرفت، نه اینکه با معلول قضیه که همان بچه‌ها هستند، برخورد کنیم.
مدیرعامل جمعیت امام علی(ع) گفت: ‌قبل از جدا کردن بچه از محیط خانه باید دلیل کارکردن کودک را بررسی کنیم. اگر فقر خانواده دلیل این موضوع است باید به آن رسیدگی شود نه اینکه مجازات فقیر بودن پدر و مادر سلب حضانت فرزندشان باشد؛ چرا‌که الان با شرایط فعلی اقتصادی بسیاری از خانواده‌ها به‌رغم میل باطنی‌شان تنها گزینه‌شان برای بقا کار کردن بچه‌هاست. زمانی که در جامعه‌ای برای افراد بزرگسال شغلی وجود ندارد، بچه به جای والدین مجبور به کسب درآمد می‌شود.

 رحیمی تأکید کرد: ‌من موافق این هستم که بچه‌های بد‌سرپرستی که مورد سوءاستفاده والدین قرار می‌گیرند، از خانواده جدا شوند اما با توجه به اینکه سیستم مراکز نگهداری از لحاظ روانشناسی و مددکاری و خدمات در حد پایینی است، وقتی می‌شنویم بچه‌ای به بهزیستی تحویل داده شده، چندان هم خوشحال نمی‌شویم چرا که خیلی وقت‌ها انتخاب بهزیستی گزینه بین بد و بدتر است و اگر تغییر اساسی در نگهداری از کودکانی که به بهزیستی انتقال داده می‌شوند وجود نداشته باشد، انداختن بچه از چاله به چاه است.

مدیرعامل جمعیت امام علی(ع) درخصوص رد مرز بچه‌های کار اتباع بیگانه نیز گفت: ‌اگر اتباع بیگانه به لحاظ اقتصادی برای کشورمان فایده‌ای ندارند، مدت‌ها قبل باید عذرشان را می‌خواستند. اگر قرار است سیاستی برای اتباع بیگانه درنظر گرفته شود، باید همه‌جانبه باشد. نمی‌شود از کارگران بیگانه با دستمزد کم و یا از بچه‌هایشان برای تفکیک زباله استفاده کنیم بعد بگوییم که کودکانشان باید رد مرز شوند. وی با اشاره به اینکه سیاست‌ها در این زمینه باید یکسان باشد و به‌صورت تدریجی و دوستانه انجام شود، گفت: خیلی از خانواده‌ها و کودکانی که رد مرز می‌شوند، در کمتر از یک هفته بعد به ایران باز گردانده می‌شوند و تنها کسانی که از این مسئله سود می‌برند قاچاقچیان انسان هستند که آنها را از مرز رد می‌کنند، به همین دلیل معتقدیم که این سیاست‌ها کارآمد نیست.

   قبل از جمع‌آوری باید آسیب‌ها شناسایی شود

رئیس هیأت مدیره انجمن حامیان کودکان کار و خیابان با بیان اینکه قبل از سلب حضانت خانواده‌ها باید علت این آسیب شناسایی شود، گفت:‌ فقر مالی و فرهنگی موضوعاتی در هم تنیده هستند و باعث فرستادن کودکان به خیابان برای کسب درآمد می‌شوند. خجسته اسلامی‌نژاد به همشهری گفت: علت این مسئله باید به‌طور دقیق بررسی و رفع شود. مثلا می‌شود به خانواده‌ها در مقابل مدرسه رفتن بچه‌ها و نیامدن آنها به خیابان کمک شود، نه اینکه تنها کمک مالی به این خانواده‌ها مطرح باشد. وی درخصوص رد مرز کودکان کار اتباع بیگانه نیز گفت:‌کنترل مرزها یکی از موضوعات اصلی و پایه‌ای در این زمینه است. باید هر کودک بیگانه‌ای که در ایران هست، تعیین تکلیف شود. از بعد انسانی باید به کودکی که در خاک کشورمان هست، همان امکاناتی داده شود که به کودکان ایرانی داده می‌شود. پس برخورد با مسائل باید علمی، اصولی و واقعی باشد اما به‌صورت ایده‌آلی نمی‌شود با مسائل اجتماعی به‌صورت شخصی برخورد کرد.  اسلامی‌نژاد با بیان اینکه در مواردی مثل کودکان کار باید اتفاق نظر وجود داشته باشد، ‌گفت: اکثر کودکان کار اتباع بیگانه نسل سوم یا چهارم اتباعی هستند که در سال‌های قبل به کشورمان وارد شده‌اند و عملا هیچ شناختی از سرزمین خود ندارند. تعداد زیادی از اینها هنوز شناسنامه ندارند و همینطور بزرگ می‌شوند و ازدواج می‌کنند و دچار یک سردرگمی و بلا تکلیفی هستند. این مسائل باید از پایه حل شود نه اینکه در یک مقطعی به آن توجه شود و دوباره بعد از مدتی فراموش شود.