حال خوب شهروندی نداریم

دکتر اعظم آهنگر سله‌بنی/ جامعه‌شناس و مسئول گروه مطالعات شهری مرکز مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران
توجه به دیگر شهروندان در فضای عمومی شهر نیازمند آموزش بیشتر و آگاه‌سازی‌ است؛ به‌ویژه توجه و شناختی که باید از شهروندان و اقشار دارای ویژگی‌های خاص داشت. فضا و امکانات شهری متعلق به همه شهروندان است البته طرح‌های مختلف مناسب‌سازی‌ برای شهروندان دارای محدودیت‌های حرکتی هم چند سالی است اجرا شده اما باید در کنار آن آموزش و فرهنگسازی‌ نیز انجام شود تا فرد معلول و سالمند و... بتواند از امکانات درنظر گرفته شده بهره‌مند شود. این اتفاق به کمک آموزش تا حدودی رخ خواهد داد اما یکی از شروط محقق‌شدن آن، توسعه امکانات شهری است. وقتی تعداد اتوبوس‌های درون‌شهری کافی نیست و مسافران زمان زیادی در صف می‌ایستند؛ وقتی تعداد قطارهای مترو کم است و افراد به سختی خود را در واگن‌ها جا می‌دهند (‌صحنه‌‌ای آشنا برای همه ما که در‌ شأن هیچ‌یک از شهروندان نیست)؛ وقتی حریم خصوصی برای مسافران وسایل حمل‌ونقل عمومی بی‌معناست؛ وقتی افراد از فشارهای زندگی روزمره خسته و عصبی هستند دیگر نمی‌توان انتظار داشت مراعات دیگران و به‌خصوص اقشار و شهروندان خاص را بکنند.

گاهی روزها، برای لمس بیشتر و بهتر اوضاع جامعه خودروی شخصی را کنار می‌گذارم و با وسایل نقلیه عمومی تردد می‌کنم. چندی قبل شاهد ماجرایی در اتوبوس بودم که از همین دست اتفاقات است؛ خانمی با دست‌شکسته و گچ گرفته در راهروی اتوبوس ایستاده بود، به‌دلیل وضعیت جسمی‌اش نمی‌توانست تعادلش را به خوبی حفظ کند و در شلوغی اتوبوس و ترمزهای آن، یکی دوباری دست گچ گرفته‌اش به دیگر مسافران خورد. هیچ کس هم صندلی‌اش را به او نمی‌داد.

در نهایت یکی از مسافرانی که روی صندلی نشسته بود گفت: «خانم چرا با این دست گچ‌گرفته سوار اتوبوس می‌شوید و دیگران را اذیت می‌کنید با آژانس رفت‌وآمد کنید هم خودتان راحت‌ترید هم بقیه» من نتوانستم بیشتر از آن ساکت بمانم و خطاب به خانمی که دست‌اش شکسته بود گفتم: «یادتان باشد دفعه بعد قبل از اینکه دست و پایتان بشکند وام بگیرید که بتوانید هر روز هزینه رفت‌وآمد با آژانس را پرداخت کنید».

 آن مسافر اگر برایش مقدور بود با آن وضعیت سوار اتوبوس نمی‌شد. بماند که هیچ کدام از مسافران توجهی به شرایط او نکردند و حتی او را سرزنش کردند. این را نمی‌گویم که عدم‌توسعه امکانات و رفاه شهری را تنها دلیل رفتارها و واکنش‌های مردم بدانم اما اگر همه ما حال خوب شهروندی را تجربه کنیم واکنش‌هایمان در فضای عمومی شهر بهتر خواهد بود. هرچند نمی‌توان رفتار خودخواهانه و خودمحوری‌ را در موقعیت‌های گوناگون نادیده گرفت؛ همان رفتار مسافران اتوبوس. با وجود این نباید آموزش به شهروندان را خالی از فایده دانست. آموزش و فرهنگسازی‌ در خصوص رفتار شهروندی اگر به‌ صورت مداوم صورت گیرد به‌طور حتم تأثیرات مثبتی برجای خواهد گذاشت.