فرهنگ
از نقاره خانه بازار وکیل تا جریان ملودی‌های نو
احمد صدری دبیر یازدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران از ویژگی‌های این رویداد می‌گوید
سعید اداک| کرمان - خبرنگار:
هنوز هم بسیاری جشنواره موسیقی نواحی ایران را اصیل ترین فضا برای برخورد با راویان و خنیاگران موسیقی اقوام و مناطق مختلف ایران می‌دانند؛ جایی برای شنیدن موسیقی نیاکان به روایت نغمه‌ها و ملودی ها. کرمانِ این روزها (11 تا 14 اردیبهشت) میزبان بسیاری از موزیسین‌ها و گروه‌های نواحی در یازدهمین دوره جشنواره موسیقی نواحی ایران بود. هر چند همچنان وزن نگاه‌های «موزه ای» به این موسیقی، کفه سنگین ترازو را اشغال کرده اما احمد صدری معتقد است راهی برای احیای موسیقی نواحی ایران پیدا شده است. همشهری با او که دبیر یازدهمین دوره جشنواره موسیقی نواحی ایران است،گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌آید:
در تمامی ادوار جشنواره موسیقی نواحی ایران همواره بر حفظ اصالت‌ها و سنت‌های موسیقایی این گونه از موسیقی تاکید شده بود؛ اما برای اولین مرتبه چنین جشنواره ای با محوریت «خلق ملودی» و نه تکرار برگزار می‌شود. چه ضرورتی باعث این تغییر دیدگاه شد ؟
موسیقی نواحی ایرانی موسیقی‌ای نیست که در ایستایی ادامه حیات بدهد؛ بلکه دارای حیات اجتماعی، زنده، پویا و در حال حرکت است. سال‌هاست بخشی از این موسیقی که وجهه میراثی دارد مورد توجه بوده و اجرا شده است. در واقع مدام به دنبال اصالت‌ها بوده‌اند و این اصالت‌ها را با قدمت یکی می‌دانسته‌اند. اما در جریان‌های موسیقی امروز، نسل حاضر ما به صورت ارادی و خودآگاه به موسیقی خودش توجه دارد و فضا و ریتم موسیقی خودشان را می‌شناسند و با در نظر داشتن جریان‌های اجتماعی روز، ترانه‌ها و تصنیف‌ها و مقام‌ها را اجرا می‌کنند. منتهی محلی برای ظهور و بروز این موضوع وجود نداشته است.
به نظرم موسیقی نواحی ایران دارد دچار تغییر و تحول می‌شود و از حالت شفاهی به حالت مکتوب تغییر می‌کند و به نوعی به سمت کلاسیک شدن پیش می‌رود؛ روش‌ها و متدهای آموزشی برایش به وجود آمده و می‌آید. خود موزیسین‌های بومی مناطق مختلف نیز نغماتشان را بر اساس فرهنگ‌شان، طبقه بندی موسیقیایی می‌کنند و فرهنگ موسیقی خودشان را می‌نویسند. در بررسی‌های سال‌های اخیر وقتی چنین جریانی را مشاهده می‌کردم، دیدم نغمه‌ها و موسیقی‌هایی به گوش می‌رسند که هم «نو» و هم در ادامه بافت موسیقی و فرهنگ موسیقی همان منطقه‌اند.
ضمن اینکه بسیاری از نغمه‌هایی که ما به آنها نگاه تاریخی داریم عمری حدود 40 – 50 سال دارند، منتهی بر اساس تکرار در طول زمان با گرفته شدن حشو و زوائدشان به یک بیان ویژه موسیقیایی برای خودشان رسیده اند. از این رو تصمیم گرفتیم جشنواره موسیقی نواحی ایران را که در کرمان برگزار می‌شود به تجربیاتی که در این حوزه صورت گرفته است اختصاص بدهیم. چنین رویکردی به هیچ عنوان مخالف اصالت و فرهنگ موسیقی منطقه نیست و اتفاقا در تداوم آن است و به نظر من سنت در این زمینه بسیار پویا‌ست.
شما این روند تغییر در هنرهای سنتی را مثلا در حوزه‌هایی چون نگارگری و تهذیب ملاحظه کنید؛ هر دوره ای شاخصه‌های ویژه ای به لحاظ طراحی و ترکیب بندی و رنگ‌گذاری دارند که آنها را از دیگر دوره‌ها جدا می‌کند اما این دوره‌ها در ادامه یکدیگرند. در معماری و سایر هنرها نیز این تغییر را می‌بینید. در حوزه موسیقی نیز که یکی از هنرهای فرهنگی محسوب می‌شود، همین اتفاق در حال روی دادن است.
موسیقی نواحی در مناطق مختلف ایران همواره به صورت کاربردی مورد استفاده داشته است؛ مثلا قالیبافان کرمانی یا شالبافان و مسگرها وصاحبان سایر مشاغل، موسیقی‌ها و ریتم‌های مخصوص خودشان را داشته‌اند؛ در سایر نقاط ایران نیز برای تمام بخش‌های زندگی از عروسی و عزا گرفته تا شالیکاری و آبیاری همین ویژگی وجود داشته است. اما دیگر این نقش در زندگی روزمره مردم برای موسیقی نواحی دیده نمی‌شود. آیا قرار است حیاتی دیگر برای موسیقی نواحی تعریف شود؟
بله دقیقا؛ موسیقی نواحی آرام آرام به سمت موسیقی محض پیش می‌رود؛ یعنی به سمت «موسیقی به ما هو موسیقی». این جهشی هم که در صحبت هایم به آن اشاره کردم دقیقا به همین دلیل است. یعنی موسیقی نواحی ما از آن وجه لزوما کارکردی خودش دارد خارج می‌شود. برای مثال الان شاهد هستیم که بسیاری از موزیسین‌های نواحی ما از این قابلیت برای ساخت موسیقی فیلم استفاده می‌کنند.
در سریال پایتخت نیز آریا عظیمی نژاد موسیقی متن و حتی تیتراژ را از بخش موسیقی نواحی وام گرفته و ساخته است.
بله دقیقا همین طور است. یعنی با توجه به کارکرد امروزی موسیقی، نسل جدید ما اتفاقی نو را در موسیقی نواحی شکل می‌دهند.
جشنواره موسیقی نواحی ایران جزو انگشت‌شمار جشنواره‌های ملی کشورمان در حوزه موسیقی محسوب می‌شود؛ این جشنواره از دوره اولش توسط محمدرضا درویشی در کرمان برگزار و پایه گذاری شد؛ بعدها چند دوره ای در تهران شاهد برگزاری آن بودیم و از دو سال قبل دوباره میزبانی این جشنواره ملی بر عهده کرمانی‌ها گذاشته شده است؛ دلیل این تجدید نظر در محل برگزاری جشنواره موسیقی نواحی چیست؟
در ابتدا بنا به ضرورت‌هایی تشخیص داده شد که کرمان جای مناسبی برای اجرای موسیقی نواحی است. از جمله این ضرورت‌ها وجود صنایع و هنرهای مختلف در کرمان همچنین حمایت مدیرکل اداره ارشاد و استانداری از موسیقی بود و بودجه ای که برای آن در نظر گرفته بودند. همه این عوامل سبب شد جشنواره موسیقی نواحی ایران در کرمان شکل بگیرد. چند دوره به همین شکل برگزار شد، اما در یک بازه زمانی توقفی در روند برگزاری آن در کرمان به وجود آمد.باز حدود 3 سال قبل آقای علی جنتی (وزیر وقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) با استاندار کرمان به توافقی رسیدند که طی آن قرار شد سه دوره این جشنواره در کرمان برگزار شود. امسال شاهد آخرین دوره از این توافق سه ساله برای برگزاری جشنواره موسیقی نواحی در کرمان هستیم.
یکی از اتفاقات جالب توجه جشنواره امسال به افتتاحیه آن در نقاره‌خانه کرمان مربوط می‌شود که به بخشی از هویت و فرهنگ مغفول مانده ایرانی‌ها اختصاص دارد و چندان برای عموم مردم و حتی موزیسین‌ها شناخته شده نیست.
بله، عمارتی در نزدیکی بازار وکیل کرمان وجود داشته که طی تحقیقاتی متوجه شده اند، نقاره خانه بوده است. این مجموعه توسط اداره میراث فرهنگی استان کرمان بازسازی شده و ما تصمیم گرفتیم افتتاحیه جشنواره موسیقی نواحی ایران در این مکان باشد. در نزدیکی شهداد، امامزاده زید وجود دارد و خاندانی در آنجا حضور داشته‌اند که نقاره می‌نواخته‌اند. در واقع نوبت نوازی می‌کرده‌اند که یکی از شکل‌های اجرای موسیقی قدیم ایران بوده و در زمان‌های گذشته اینها در ساعات مشخص برگزاری نماز نقاره می‌نواخته‌اند. این خاندان در4 نسل کنار یکدیگر نقاره نوازی و نوبت نوازی کرده‌اند.
این افتتاحیه جشنواره در واقع افتتاحیه نمادین خود این نقاره خانه پس از بازسازی نیز محسوب می‌شود. جشنواره بخش‌های مختلفی دارد که از جمله آنها می‌توان به بخش تقدیر از اساتید موسیقی نواحی، بخش پژوهشی جشنواره، نگاهی به مبحث سازندگان سازهای نواحی، اجراهای موسیقی نواحی در سالن‌ها و فضاهای باز شهری، و رونمایی از کتاب‌ها و سی دی‌های تخصصی موسیقی نواحی اشاره کرد. در واقع کرمان و 11 شهرستان این استان میزبان اجراهای مختلف یازدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایرانی بوده‌اند.
اختتامیه این جشنواره جمعه شب برگزار شد.
