بی‌آبی در میان آب‌ها

شیرین منوچهری| کیش - خبرنگار: 

کشـور ایران بـا وسعـت 1648195 کیلومتـر مربـع در نیمـه جنوبی منطقه معتدل شمالی بین ΄03، °25 و ΄47، °39 عرض شمالی از خط استوا و ΄14، °44 و ΄20، °63 طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد. حدود 90 درصد از خاک کشور در محدوده فلات ایران واقع شده است. سرزمین ایران به‌طور کلی کوهستانی و نیمه‌خشک است و میانگین ارتفاع آن بیش از 1200 متر از سطح دریاست. بیش از نیمی از مساحت کشور را کوه‌ها و ارتفاعات، یک‌چهارم آن را دشت‌ها و کمتر از یک‌چهارم دیگر آن را ‌ زمین‌های در دست کشت تشکیل می‌دهد. پست‌ترین نقطه داخلی با ارتفاع 56 متر در چاله لوت و بلند‌ترین نقطه یعنی قله دماوند با ارتفاع 5610 متر در میان رشته کوه البرز قرار دارد. در کناره جنوبی دریای خزر ارتفاع زمین 28 متر پایین‌تر از سطح دریای آزاد است.


 تابستان‌های داغ جنوب کشور 

در نواحی جنوبی‌ با وجود هوای مرطوبی که در سرتاسر این منطقه حاکم است، میزان حرارت بالاست‌ به طوری که حداکثر گرما در خوزستان به 54 درجه سانتیگراد نیز می‌رسد. از ویژگی‌های این ناحیه تابستان‌های گرم و زمستان‌های معتدل است و اختلاف درجه حرارت در فصول مختلف و شب و روز زیاد نیست. به سبب وجود کوه‌های البرز در شمال و رشته کوه‌های ابرسن  در غرب کشور، نواحی داخلی فلات ایران دارای آب و هوای خشک و بیابانی است. 

جزیره کیش در جنوبی‌ترین نقطه کشور در میان آب‌های خلیج همیشه‌فارس دارای آب و هوایی مرطوب اما با حرارات بالاست؛ حرارتی که تحمل آن در تابستان در فضای باز به‌سادگی امکان‌پذیر نیست. گرما و حرارتی که موجب شده خاک توان پرورش دانه را نداشته باشد و جزیره بیشتر فصل‌های سال را از نعمت کاشت و داشت محروم باشد.

آب نعمتی الهی است که این روزها زمین برای بلعیدن هر قطره آن هزاران دهان گشوده دارد. در سرزمینی که هدیه‌های آسمان کم‌ شده و زمین در آتش گرمای خورشید ‌‌در انتظار قطرات باران نشسته، جزیره کیش نیز از این نعمت الهی کمترین بهره‌ها را در سال‌های اخیر برده است. 
در شهرهای جنوبی کشور، ‌‌گرمای زمین و خشکی اقلیم نگرانی شهروندان‌ و مسئولان این منطقه را دو چندان کرده است. در جزیره کیش اما وضعیت کمی متفاوت‌‌ است. آب آشامیدنی جزیره‌نشینان توسط آب‌ شیرین‌کن‌ها و از دریا تامین می‌شود و وابسته به نزولات آسمانی نیست و اگر چه کاهش نزولات آسمانی گرمای این منطقه را افزون می‌سازد اما تهیه آب شرب در این شهر با استفاده از دستگاه‌های آب شیرین‌کن صورت می‌گیرد و تنش کم‌آبی ‌‌کیشوندان را ‌چندان نگران نمی‌کند.
آنچه در جزیره کیش برای مسئولان محیط زیست نگران‌کننده است وضعیت سفره‌های  آب زیر‌زمینی در این جزیره مرجانی است که به دلایل مختلف رو به کاستی نهاده است و موجب شوری بیشتر سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود.
تا قبل از دهه 60 خورشیدی همه‌چیز بر وفق مراد بود و بارندگی‌ها‌ فراوان و منظم و سفره‌های آب زیر‌زمینی ‌ چنان لبریز بودند که کمتر کسی آن‌زمان تصور می‌کرد امروز به چنان بلا و مصیبت و بحرانی گرفتار آییم.

با گذشت روزها و سال‌ها گرمای طاقت‌فرسا به اوج خود رسیده و موجی از گرما سراسر کشور را فرا گرفته است و‌ در جنوب کشور این گرما به‌صورتی مضاعف درآمده است و دیگر نیازی به تکرار این روایت تلخ و گزنده نیست که سرزمین ما در ناحیه‌ای گرم و خشک قرار دارد و متوسط میزان بارندگی سالانه آن بسیار ناچیز و یک‌سوم متوسط جهانی است. به همین دلیل سفره‌های آب زیرزمینی نیز روز به روز رو به کاهش گذاشته‌اند و خطر بیش از گذشته کشور را تهدید می‌کند.


مصرف بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و خطر شوری آب

رئیس اداره محیط زیست کیش، مریم محمدی، گفت: مصرف بالا و بی‌رویه آب‌های زیرزمینی در جزیره علاوه بر آسیب‌هایی که به محیط زیست وارد می‌کند موجب شوری بیشتر این آب‌ها می‌شود.
با افزایش بی‌رویه جمعیت و به‌تبع آن افزایش تعداد خودروها و استفاده از آب‌های زیرزمینی برای شست‌وشوی خودروها، کارهای ساختمانی، قالیشویی‌ها و ... و در حالی‌که آسمان نیز در سال‌های اخیر مهر خود را از جزیره مرجانی دریغ کرده است، ‌با کاهش آب سفره‌های زیرزمینی شوری آب‌های زیرزمینی در کیش رو به افزایش است.
تخلیه پساب آب شیرین‌کن‌ها به‌صورت غیر علمی به‌ویژه آب شیرین‌کن‌های مورد استفاده در بخش خصوصی‌ در سفره‌های آب زیرزمینی و تخلیه نامناسب آن در دریا از دیگر مسائلی است که به گفته رئیس اداره محیط زیست کیش نگران‌کننده است و موجب افزایش شوری در آب‌های زیرزمینی می‌شود.


 پساب آب شیرین‌کن‌ها را در چاه‌ها نریزید

بنا به گفته‌های رئیس اداره محیط زیست کیش، پساب حاصل از تولید آب‌شیرین توسط آب شیرین‌کن‌ها اگر در دریا، خشکی و یا چاه تخلیه شود با بالا بردن شوری می‌تواند به محیط زیست آسیب برساند و در مواردی دیده شده که خروجی پساب آب شیرین‌کن وارد شبکه جمع‌آوری فاضلاب شهری می‌شود که این کار خسارت زیادی به سیستم تصفیه و فضای سبز وارد می‌کند و در نهایت ضرر اصلی آن متوجه مردم خواهد شد.
وجود تصفیه‌خانه فاضلاب در کیش یکی از مزیت‌های بزرگی است که موجب شده ‌ آب مورد نیاز فضای سبز از این تصفیه‌خانه تامین شود. پیش از تاسیس این تصفیه‌خانه مسئولان برای تامین آب مورد نیاز فضای سبز اقدام به خرید آب مورد نیاز از بخش خصوصی می‌کردند اما اکنون میزان بالایی از آب مورد نیاز ‌ فضای سبز در جزیره از این منبع تامین می‌شود.

کاشت گونه‌های بومی و گونه‌هایی ‌با مصرف آب کم و حذف گیاهان پرمصرف نیز از مواردی است که می‌تواند به حفظ منابع آب زیرزمینی و کاهش درجه شوری آب در جزیره کیش کمک کند. 
معاون امور شهری جزیره در پاسخ به اعتراض برخی شهروندان‌ به حذف خوشه‌های نخل از جزیره گفت: حفظ زیبایی درختان نخل، مصرف آب کمتر و مهار ‌ ‌ آهک زیاد در خاک و مقابله با آفت علت حذف خوشه‌های نخل از جزیره است.

کاوس حقانی با اشاره به اینکه باور عمومی این است که نخل‌ها نسبت به گیاهان دیگر برای رشد و نمو به آب کمتری احتیاج دارند، افزود: حداقل میزان آب مورد نیاز به‌صورت هفتگی برای هر ‌‌نخل‌ حداقل 600 لیتر است که در جزیره کیش این مقدار با توجه به کمبود شدید آب به خصوص در فصل گرم سال، در عمل به 100 لیتر می‌رسد.
وجود حدود 800 راس آهو در جزیره کیش و تامین آب مورد نیاز آن‌ها به توجه به اینکه جزیره کیش از داشتن هر گونه نهر یا رودخانه‌ای که این حیوانات بتوانند از آن به‌عنوان آبشخور استفاده کنند محروم است و ضرورت ساخت آبشخورهای مصنوعی و آب‌رسانی به آن‌ها‌‌ از مواردی است که حفظ آب‌های زیرزمینی در جزیره کیش را بیش از پیش پراهمیت می‌سازد.

با توجه به سیاست‌های گسترش جمعیت در کشور، ساخت و سازهای بی‌قاعده و قانون و بی‌توجهی به زیست‌بوم منطقه اگر جزیره کیش با فضا و امکانات محدود در دایره این سیاست قرار بگیرد بی‌تردید در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد از بین رفتن منابع آبی، حیات وحش بکر، زیبایی‌ها و فرهنگ زیبای شهری در این خاکپاره مرجانی خواهیم شد در حالی که کیش می‌تواند به عنوان نگین خلیج فارس با کمی تدبیر و دوراندیشی مسئولان و حفظ داشته‌ها و زیبایی‌ها به منطقه‌ای گردشگری برای جذب گردشگران داخلی و خارجی و حفظ ارز کشور تبدیل شود‌ و با استفاده از ظرفیت‌های طبیعی و سرمایه‌گذاری‌های قانونمند نام و آوازه‌ای در منطقه و میان کشورهای گردشگر‌پذیر بیابد.

اکوسیستم‌های خشکی و دریایی، گونه‌های مختلف حیات، دریا‌ها و رودخانه‌ها، تالاب‌ها، جنگل‌ها و مراتع از عناصر تشکیل‌دهنده محیط زیست طبیعی به‌شمار می‌روند و هر‌یک به‌گونه‌ای در ایجاد شرایط پایداری حیات موثر واقع می‌شوند. 
اگرچه بخش وسیعی از کشور را مناطق کویری و نیمه‌خشک و فلات مرتفع تشکیل می‌دهد و میزان بارندگی در سطح کشور کم است و تهدیدات علیه محیط زیست طبیعی جدی است ولی ایران از نظر تنوع در محیط زیست طبیعی از وضعیت خوبی برخوردار است و نمونه‌هایی از غنی‌ترین منابع طبیعی را می‌توان در کشور مشاهده کرد. ایران از نظر تعداد گونه‌های گیاهی‌‌ یکی از ‌کشورهای غنی جهان است و تالاب‌های کشور نیز به‌عنوان یکی از منابع غنی زیست‌محیطی تلقی می‌شود.