گفت‌وگوی اختصاصی همشهری با گری لوئیس، نماینده سازمان ملل در ایران
تغییرات آب و هوایی بزرگ‌ترین تهدید بشر است
محمد کرباسی/ دبیر گروه دانش و فناوری:
هفته گذشته در دومین سالگرد تصویب توافق تاریخی پاریس برای مقابله با تغییرات آب و هوایی یک‌بار دیگر رهبران جهان در پایتخت فرانسه دور هم جمع شدند. این کنفرانس با اعلام خروج واشنگتن از این توافق بدون دعوت از دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا برگزار شد. گری لوئیس، نماینده مقیم سازمان ملل متحد در ایران اعتقاد دارد که اقدام آمریکا هیچ تأثیری در تصمیم کشورهای جهان برای مقابله با تغییرات اقلیمی ندارد . او در گفت‌وگوی اختصاصی با همشهری تأکید دارد که باید تهدید گرمایش زمین جدی گرفته شود و دانست که این تهدید بزرگ‌ترین چالش پیش روی بشر است.
به‌نظرتان کشورهای جهان طی ۲ سال گذشته با همکاری سازمان ملل توانسته‌اند قدم‌های لازم را برای مقابله با تغییرات آب و هوایی بردارند؟ باید بگویم هم بله و هم خیر؛ خیر به‌خاطر اینکه براساس معیارهای درنظر گرفته شده شرایط تغییرات آب و هوایی زمین در حال بدتر شدن است. پس از ۳ سال متوالی بدون نه افزایش و نه کاهش میزان انباشت دیاکسیدکربن در اتمسفر زمین ما امسال بار دیگر شاهد افزایش دیاکسیدکربن بودیم. زمانی که ما به ۴۵۰ میلیون بخش در میلیون دیاکسیدکربن برسیم باید بگوییم بازی تمام‌شده و به آخر خط رسیده‌ایم. هنوز اما هر روز ما ۱۱۰ میلیون تن گازهای گلخانه‌ای را وارد اتمسفر زمین می‌کنیم. اگر به این روند ادامه دهیم ما با خطر افزایش ۲ درجه‌ای دمای کره زمین مواجه خواهیم بود. این میزان گرمایش همان مقداری است که توافق پاریس آن را «خط قرمز» برای سیاره زمین می‌خواند. سال ۲۰۱۶ گرم‌ترین سال بود که دمای آن در تاریخ ثبت شده است. تغییرات آب و هوایی باعث کمبود غذا و آب می‌شود. علاوه بر این مهاجرت جمعیت‌ها را به‌دنبال دارد که باعث گسترش بیماری‌ها و بی‌ثباتی سیاسی می‌شود. پس علائم خطر همه‌جا دیده می‌شود.
با همه این خطرات اما بخشی از پاسخ‌تان مثبت خواهد بود و روزنه امیدی برای آینده زمین در میان همه مشکلاتی که گفتید می‌بینید؟ بله، از سوی دیگر جوابم به این سؤال مثبت است چون دلایل بسیاری برای خوش‌بین بودن وجود دارد. استفاده از انرژیهای سبز و انرژیهای تجدیدپذیر (به‌ویژه انرژی خورشیدی و بادی) به‌صورت روزافزونی در حال افزایش است. هزینه استفاده از انرژی خورشیدی در سال‌های اخیر به میزان دوسوم کاهش پیدا کرده است. ظرفیت باتری‌های فتوولتاییک به اندازه کاهش هزینه‌های این فناوری افزایش پیدا کرده است. پس بخش مهمی از این تغییرات و گذار به‌خاطر کاهش چشمگیر هزینه انرژیهای تجدیدپذیر بوده است. اما فراتر از آن، بسیاری از منتشرکنندگان مهم گازهای گلخانه‌ای تلاش هوشیارانه برای تغییر به انرژیهای تجدیدپذیر دارند. به‌عنوان نمونه چین که هم‌اکنون بزرگ‌ترین تولید‌کننده گازهای گلخانه‌ای است با سرعت زیادی در حال‌گذار از سوخت‌های فسیلی به انرژیهای تجدیدپذیر است. آمریکا هم به‌عنوان دومین کشور تولید‌کننده گازهای گلخانه‌ای وضعیت مشابهی دارد. صنایع هم با سرعت بالایی در حال دور شدن از سوخت‌های فسیلی هستند. در بسیاری از صنایع به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته (که هنوز به میزان نامناسب گازهای گلخانه‌ای منتشر می‌کنند) تأکید ویژه‌ای برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و تغییر به انرژیهای سبز وجود دارد. پیدا کردن منابع جدید نفتی و استخراج آن هم، هزینه‌اش افزایش پیدا کرده است. فروش خودروهای الکتریکی که هنوز محدود است هر سال در برخی کشورها در حال دوبرابر شدن است. در بسیاری از کشورهایی که ردپایشان در تولید گازهای گلخانه‌ای دیده می‌شود انرژیهای تجدیدپذیر در حال تبدیل شدن به اولویت اصلی به‌عنوان منبع جدیدی از انرژی هستند. همه اینها خبرهای خوبی هستند.
با این توضیحات پس ما برای نجات زمین در میان مجموعه‌ای از نکات مثبت و منفی قرار داریم. به‌نظرتان اما چه مسائلی در جهان حیاتی هستند که جهان بتواند در مقابل این تهدید پیروز شود؟ شاید باید اینطور بگویم چطور نکات مثبتی می‌توانند بر همه نا‌امیدی‌ها و نکات منفی چیره شوند؟ آنچه جهان هم‌اکنون به آن نیاز دارد یک رهبری جدید، چشم‌اندازی الهام‌بخش، تعهدی سیاسی و همکاری بسیار بیشتر به‌ویژه با بخش صنایع است تا نبرد این نسل را برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و دی‌اکسید کربن حمایت کنیم. این نکته مهم و حیاتی است؛ باید دانست که امروز بشر با هیچ چالشی مهم‌تر از این مسئله روبه‌رو نیست. تغییرات آب و هوایی یک تهدید عینی است. به‌نظرم به‌صورت ویژه توافق پاریس به همه کشورها چارچوبی منطقی و منعطف برای حرکت در مسیر درست را نشان می‌دهد. توافق پاریس شامل نظامی برای شفافیت بسیار بیشتر و سیستمی برای مسئولیت‌پذیری دوطرفه میان کشورهاست. این توافق دولت‌ها را در برابر تعهداتشان مسئول می‌داند. براساس این توافق، کشورها باید صورت وضعیت تولید گازهای‌گلخانه‌ای خود را گزارش کنند. آنها باید همچنین پیشرفت‌شان را در مسیر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای گزارش دهند و این مسئله باید هر دو سال یک‌بار صورت پذیرد. کشورها با این شفافیت و مسئولیت‌پذیری موافقت کرده‌اند چون واکنش نسبت به تغییرات آب و هوایی یک علاقه و انگیزه ملی هم به‌حساب می‌آید.
اما ما در مقابل توافق پاریس، آمریکا را داریم. ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور یکی از کشورهایی که بیشترین تولید گازهای گلخانه‌ای را دارد، خروج آمریکا از توافق پاریس را اعلام کرده است. به‌نظرتان اعلام خروج آمریکا و همچنین انکار گرمایش زمین از سوی دونالد ترامپ تأثیری بر تصمیم کشورها برای مقابله با تغییرات آب و هوایی براساس توافق پاریس دارد؟ نه، هیچ تأثیری ندارد. توافق پاریس همچنان یک پیمان تاریخی است که توسط ۱۹۵ کشور جهان امضا شده است. کشورهای بزرگ تولید‌کننده گازهای گلخانه‌ای مانند چین، فرانسه و آلمان تعهد کامل خود را به این توافق ادامه داده‌اند. کافی است به پاریس که هفته گذشته رهبران جهان برای نشان دادن حمایت خود از این توافق بار دیگر جمع شدند، نگاه کنید. حرف‌هایی که امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه زده را بشنوید. تصمیم آمریکا برای خروج از این توافق به هیچ عنوان باعث پایان تلاش‌های سخت و تسلیم نشدنی که توسط بسیاری از کشورها برای مقابله با تغییرات آب و هوایی شروع شده، نمی‌شود. حتی در داخل خود آمریکا هم مشارکت‌هایی از سوی بخش خصوصی و ایالت‌ها وجود دارد. هر دو بخش در تلاش هستند تا میزان تولید گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهند. من مفتخر هستم که بگویم سازمان ملل از چنین دید و نگاه جدیدی از سوی بسیاری از رهبران جهان حمایت می‌کند. اقدام‌های حامیانه ما در راه است. اما به هر حال آمریکا بودجه‌ای که متعهد شده بود را دیگر پرداخت نمی‌کند. بله. متأسفانه، آمریکا اعلام کرده که دیگر بودجه لازم برای مقابله با تغییرات آب و هوایی را تأمین نمی‌کند. حتما این اقدام مایه نا‌امیدی است اما پلتفرم‌های مختلف محیط‌زیستی به فعالیت و حمایت خود از کشورهای مختلفی در این مسیر ادامه خواهند داد. ما در سازمان ملل مشوق و قدردان کشورهایی هستیم که هم‌اکنون سهم و کمک خود را پرداخت کرده‌اند. ما همه کشورها را تشویق می‌کنیم که با هم برای تأمین این بودجه همکاری کنند.
براساس این توافق وضعیت ایران و قدم‌های برداشته شده در این رابطه را چطور ارزیابی می‌کنید؟ جمهوری اسلامی ایران به‌صورت روزافزون با چالش‌های ویژه ناشی از تغییرات آب و هوایی و مشکلات زیست‌محیطی دیگر مثل کمبود آب، تخریب اراضی، بیابان‌زایی، افزایش طوفان‌های شنی و وضعیت هشدار از دست رفتن تنوع زیستی مواجه است. در برخی حوزه‌ها مانند هامون کمبودآب-که حاصل اقدام‌های انسانی و گرمایش به‌خاطر تغییرات آب و هوایی است- آنقدر شدید است که مردم را مجبور به مهاجرت کرده است. در مناطق دیگر بیابان‌زایی زندگی مردم را تحت‌تأثیر قرار داده و باعث طوفان‌های شدید گرد و خاک شده است. ما باید بپذیریم که مسائل تغییرات آب و هوایی در مرزها متوقف نمی‌شود و به پایان نمی‌رسد. این مسئله به‌ویژه درباره ایران کاملا مشخص و واضح است. همکاری‌های منطقه‌ای به‌ویژه درباره تنظیم آب برای کشوری مانند ایران هم‌اکنون و آینده حیاتی خواهد بود.
در چارچوب توافق پاریس این مسئله را چطور می‌بینید؟ به‌نظرتان ایران توانسته در مسیر درست حرکت کند؟ توافق پاریس در سال ۲۰۲۰ اجرایی می‌شود. این توافق از همه کشورها ازجمله ایران می‌خواهد که برای جلوگیری از افزایش دمای کره‌زمین بیشتر از ۲ درجه اقدام کنند؛ این همان خط قرمزی است که پیش از این به آن اشاره کردم. ما اگر می‌خواهیم جلوی فاجعه‌ای احتمالی را بگیریم باید جلوی گرمایش جهانی را بگیریم. این مسئله شامل روندی است که جلوی گرمایش جهانی که تلاش جهان و ایران را برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار زیر سؤال می‌برد، بگیریم.تا به امروز ایران در این مسیر تعهدات و اقدام‌های مختلفی داشته است. براساس توافق پاریس هر کشوری در این زمینه تصمیم گرفته، طرح می‌ریزد و به‌صورت منظم تلاش خود را برای جلوگیری از افزایش گرمایش زمین گزارش می‌کند. ایران متعهد شده که تولید گازهای گلخانه‌ای خود را ۴ درصد و درصورت برداشته شدن تمامی تحریم‌ها ۱۲ درصد براساس چارچوب زمانبندی اعلام شده که سال ۲۰۳۰ است کاهش دهد. در می ۲۰۱۷ ایران طرح ملی تغییرات آب و هوایی را آغاز کرد. این طرح هدفش راهنمایی کشور برای کاهش ریسک ناشی از تغییرات آب و هوایی است. این طرح برای کاهش گازهای گلخانه‌ای، مبارزه با آلودگی هوا، بهبود بازدهی در حوزه انرژی و دستیابی به انرژیهای تجدیدپذیر به‌صورت مؤثر و کارآمد است. ما در سازمان ملل از تلاش‌های ایران تشویق می‌شویم و روحیه می‌گیریم. ما به حمایت از دولت و مردم ایران در تلاش‌هایشان برای مقابله به تغییرات آب و هوایی و حمایت از توافق پاریس ادامه می‌دهیم.
به‌عنوان نماینده سازمانی که نقش مهمی در این زمینه دارد دورنمای جهان و کره‌خاکی که سکونتگاه بشر است را چطور می‌بینید؟ بدون شک کارهای بسیار بیشتری باید در جهان صورت بگیرد اما ما نمی‌توانیم چشم‌مان را روی این دستاورد و پاداش بزرگ ببندیم. این دستاورد و پاداش جهانی است که تغییرات آب و هوایی از آن دور می‌شود و در آن وجود ندارد؛ جهانی که سوخت‌های فسیلی توانایی خود را برای شکل دادن به سیاست جهان از دست داده‌اند. ما به این نقطه خواهیم رسید. آنچه ما را به این نقطه می‌رساند، تصور درست‌تر از ضرورت و دید مشترک و تعهد سیاسی است که پیش از این درباره آن حرف زدم. ما فناوری لازم را برای انجام این کار داریم؛ هم ما در سراسر جهان و هم ما در ایران. بقیه ماجرا تنها به ما بستگی دارد.
